„Þörungar“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Removing Link GA template (handled by wikidata) |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
[[Mynd:Laurencia.jpg|thumb|right|Nærmynd af rauðþörungnum ''Laurencia sp.'']]
'''Þörungar''' er samheiti yfir [[gróður]] [[haf|sjávar]]. Þörungum má skipta í tvo hópa, annars vegar [[plöntusvif]] og hins vegar [[botnþörungar|botnþörunga]]. Plöntusvif er örsmár svifgróður sem berst með [[straumur|straumum]] í yfirborðslögum sjávar, en botnþörungar vaxa á [[hafsbotn|botninum]] eins og nafnið gefur til kynna. Þörungar nýta ljósorku [[sól]]arinnar til að byggja upp [[lífræn efnafræði|lífræn efni]] úr [[ólífræn efnasambönd|ólífrænum]] og byggir allt [[líf]] í sjónum [[tilvera|tilveru]] sína beint eða óbeint á þessari [[framleiðsla|framleiðslu]] þeirra. Megnið af framleiðslunni kemur frá plöntusvifinu í efstu lögum sjávar, en botnþörungarnir taka einnig þátt í nýmyndun lífrænna efna. Þörungarnir nýta birtuna við [[yfirborð]]ið, þeir nýta [[áburður|áburðarefni]] eða [[næringarsölt]] sem berast upp í yfirborðslögin og eru auk þess háðir straumum og [[uppblöndun]] eða stöðugleika sjávar. Þeir eru því mjög háðir umhverfisaðstæðum í hafinu.<ref>Karl Gunnarsson, Gunnar Jónsson, & Ólafur Karvel Pálsson (1998). ''Sjávarnytjar við Ísland''. Reykjavík: Mál og menning.</ref>
Næstum allir þörungar hafa blaðgrænu og eru því frumbjarga. Blaðgræna þörunga er í sérstökum grænukornum nema hjá bláþörungum þar sem hún er jafndreifð um allt frymið. Blaðgræna þörunga er oft hulin af ýmsum litarefnum sem gera þörunga gula, brúna eða rauða og hafa þörungar verið flokkaðir eftir lit. Allir þörungar nema bláþörungar hafa kjarna í frumum sínum og erfðefni þeirra myndar litninga við frumuskiptingu. Flestir þörungar hafa bæði kynjaða og kynlausa æxlun. Margir þörungar eru einfrumungar, oft með 1-2 þráðum (svipum) sem þeir slá um í vatninu og hreyfa sig þannig. Slíkir þörungar eru kallaðir svipuþörungar. Margir svipuþörungar hafa ljósnæman rauðlitaðan augndíl. Algengt er að einfrumuþörungar myndi sambú (colonia) sem geta orðið svo stór að þau sjáist með berum augum. Fjölfrumungar meðal þörunga eru vanalega þráðlaga og lengd getur verið nokkrir sentimetrar en breiddin aðeins ein frumubreidd. Því sjást þeir ekki með berum augum nema þeir komi margir saman og myndi slý eða slavak. Þráðlaga þörungar geta líka myndað sambú. Sumir þörungar eins og brún- og rauðþörungar hafa frumuvef sem líkist vefjum æðplanta og mynda líkama sem er á stærð við blómplöntur en líkamsvefurinn er einsleitur og ekki sérhæfður eins og hjá æðplöntum. Áður var hefðbundið að skipta þörungum í plöntu- og dýraríki en nú er þeim skipt í tvö veldi sem eru dreifkjörnungar (Procaryota) og heilkjörnungar (Eucaryota). Bláþörungar eru dreifkjörnungar og eru nú oft taldir með gerlum og nefndir blágerlar (Cyanobacteria). Allir aðrir þörungar eru heilkjörnungar. Samkvæmt nýjum rannsóknum virðast ýmsar heilkjarna þörungafylkinga lítið skyldar og eru talar hafa þróast eftir aðskildum þróunarlínum. Einfrumuþörunarg og sambú þeira eru yfirleitt á reiki við yfirborð vatna eða sjós. Þeir kallast svifþörungar og mynda pllöntusvif (phytoplanton). Stærri þörungar eru oftast fastir á steinum eða klettum eða hafsbotni og geta fest sig með rótum. Þeir kallast botnþörungar. Sumir þörungar festa sig á aðrar lífverur og kallast þeir ásætuþörungar. Nokkrar tegundir þörungar geta fjölgað sér mjög mikið við hagstæð skilyrði og þakið vatnsyfirborðið þannig að það fær ákveðinn lit grænan, brúnan eða rauðan. Slíkt kallast vatnamor eða vatnablómi. Stundum litast sjór rauður af þessum sökum og kallast þá blóðsjór. <ref>[http://utgafa.ni.is/fjolrit/Fjolrit_48.pdf Helgi Hallgrímsson,ÞÖRUNGATAL Skrá yfir vatna- og landþörunga á Íslandi samkvæmt heimildum, Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Nr. 48, júlí 2007]</ref>
== Tilvísanir ==
| |||