„Aþena“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 12:
}}
[[Mynd:Lightmatter acropolis.jpg|thumb|[[Akrópólis]] í Aþenu]]
<onlyinclude>'''[[Aþena]]''' ([[gríska]] ''Αθήνα'' ([[umritun]] ''Aþena'', borið fram ''Aþína''); [[Alþjóðlega hljóðstafrófið]] /a'θina/) er [[höfuðborg]] [[Grikkland]]s og búa um 4 milljónir manna í henni og hafnarborg hennar [[Píreus]]. Í Aþenu til forna bjuggu um 200.000 manns.
[[Ólympíuleikarnir]] voru haldnir í Aþenu árið 2004 en voru fyrst haldnir þar þann 5. apríl 1896 í borginni Ólympíu á Grikklandi. Voru það fyrstu nútíma Ólympíuleikarnir eftir að þeir vorum afnumdir 393 e. Kr. vegna tengsla við heiðna trú.</onlyinclude>
Orðsifjar borgarinnar eru ekki ljósar. Í [[Grikkland hið forna|forn-Grikklandi]] skeggræddu menn um hvort gyðja borgarinnar hefði gefið nafn sitt borginni eða hvort gyðja borgarinnar dregið nafn af borginni. Nú er talið að gyðjan dragi nafn sitt af borginni. Helst er talið að heiti borgarinnar sé komið frá ekki-IE frumbyggjum svæðisins og merking óþekkt.
Í borgríkinu [[Aþena|Aþenu]] fæddist fyrsta lýðræðisskipulagið sem Evrópumenningin kann að segja frá. Aþena var langfjölmennasta borgríkið og náði yfir allan [[Attíkuskagann]], um 2.300 ferkílómetra, eða svæði sem myndi þykja hæfilegt sem sýsla á Íslandi. Á 5. öld voru borgarar og fjölskyldur þeirra um 150.000 manns 40.000 þeirra voru uppkomnir karlmenn og nutu því stjórnmálalegra réttinda sem borgarar.
[[Mynd:Holy Apostles church ancient agora from Acropolis Athens.jpg|thumb|[[Agora]] ]]
Þrælar voru um 100.000 útlendingar, eða [[metoikar]], um 30.000. Borgin lá vel við verslun og siglingum um Eyjahaf og til Litlu- Asíu. Aþeningar réðu einnig yfir auðugum silfurnámum þar sem um 30.000 þrælar unnu í einu.
[[Mynd:Athen, Akropolis, Parthenon, Osten 2015-09.jpg|thumb|[[Akrópólis]] í Aþenu.]]
Hæðin [[Akrópólishæð|Akrópólis]] var háborg Aþenu. Þar voru goðunum reist hof og þar voru fjárhirslur borgarinnar, enda var auðvelt að verja hæðina fyrir innrásum. Neðan við háborgina myndaðist aðaltorgið, [[Agora]]. Þar voru allar helstu stjórnarstofnanir borgríkisins og þar var jafnframt markaður og samkomustaður karlmanna. Konur komu aðeins þangað til að sækja vatn í almenningsbrunna borgarinnar.
Um 600 f. Kr. lá við borgarastyrjöld í Aþenu milli auðugra landeigenda og alþýðu, einkum bænda. Til að koma í veg fyrir upplausn var [[Sólon]] nokkur, kaupmaður og heimspekingur, fenginn til að leysa vandann. Hann var í raun fyrsti týranninn. Hann byrjaði á að afskrifa skuldir bænda og skipti mönnum í fjóra stéttir.
Um 500 f. Kr. gerði annar aþenskur leiðtogi, [[Kleisþenes]], breytingar á lögum þar sem grundvallaratriði aþensks lýðræðis birtast. Allir frjálsir karlmenn í Aþenu fengu borgararétt og þar með sömu lagaréttindi. Til varnar borgríkinu komu Aþen ingar sér upp stærtsta og voldugasta flota Miðjarðarhafsins.
== Gullöld Aþenu ==
Á 5. öld f. Kr rísa listir og menning Grikkja hæst. Þetta á sérstaklega við um [[Aþenuborg]] sem varð á þessum tíma miðpunktur hins gríska menningarheims. Þess vegna er 5. öldin kölluð [[Gullöld Aþenu.]]
Þegar lýðræði [[Aþena|Aþenu]] hafði náð þroska höfðu allir borgarar rétt á að mæta á Þjóðfund ([[ekklesía]]). Þar var tekið á mikilvægum málum, eins og matartöflum fyrir borgríkið, vörn þess og fegrun borgarinnar, kosið með hlutkesti í þjóðarráð 500 borgara, í þjóðardómstólana og herstjórar kosnir.
[[Períkles]] sem var gríðalega áhrifamikill stjórnmálamaður, ræðumaður og herforingi [[Aþena|Aþenu]] á klassíska tímanum, hélt fræga tölu þar sem hann hrósaði [[Aþenuingum]]. Borgin var voldug, úr öllum áttum streyma vörur, og mýmargar hátíðir og leikar auðga líf manna.
[[Mynd:Panoramic view of Athen.jpg|thumb|left|250px|Aþena]]
[[Mynd:View of Athens from the Parthenon 001.jpg|thumb|Sjónarhorn Aþenu. ]]
{{Höfuðborgir í Evrópu}}
{{stubbur|landafræði}}
| |||