18.009
breytingar
Breytingar
Lagfærði málfar og hreingerði.
{{Forsætisráðherra
| nafn = Kristján Eldjárn
|undirskrift =
}}
'''Kristján Þórarinsson Eldjárn''' [[fornleifafræðingur]] (fæddur á [[Tjörn (Svarfaðardalur)|Tjörn]] í [[Svarfaðardalur|Svarfaðardal]] [[6. desember]] [[1916]] – dáinn [[14. september]] 1982) var íslenskur [[fornleifafræðingur]] og þriðji [[forseti Íslands]] árin [[1968]] – [[1980]]. Foreldrar hans voru hjónin [[Þórarinn Kr. Eldjárn]], bóndi og kennari á Tjörn, og [[Sigrún Sigurhjartardóttir]]. Kristján lauk fyrrihlutaprófi í [[fornleifafræði]] frá Kaupmannahafnarháskóla en lærði síðan íslensk fræði við HÍHáskóla Íslands. Hann lauk doktorsprófi árið 1957 og nefnist [[doktorsritgerð|ritgerð]] hans ''Kuml og haugfé í heiðnum sið á Íslandi''.
Kristján var þjóðminjavörður og þjóðþekktur og vinsæll maður vegna þátta sinna í sjónvarpi um fornar minjar og muni í vörslu [[þjóðminjasafnÞjóðminjasafn Íslands|Þjóðminjasafnsins]]. Kristján var hispurslaus og alúðlegur í framgöngu og ávann sér miklar vinsældir þjóðarinnar. Hann sigraði mótframbjóðanda sinn, [[Gunnar Thoroddsen]], í [[Forsetakosningar 1968|kosningunum 1968]] með miklum atkvæðamun og var sjálfkjörinn eftir það.
Árið [[1980]] virtist stefna í að Kristján yrði að mynda [[utanþingsstjórn]] en hann komst hjá því þegar [[Ríkisstjórn Gunnars Thoroddsens]] var mynduð.
== Fornleifafræði ==
Kristján Eldjárn fór í sinn fyrsta fornleifaleiðangur árið 1937 til [[Grænland|Grænlands]] að grafa upp norænnan miðaldabæ í Austmannsdal,. kennaraKennari hans stóð í trú um að sveitastrákur frá íslandi ætti ekki í vandræðum með þær aðstæður sem þessi leiðangurinnleiðangur myndi bjóðabyði upp á. Sumarið 1939 ervar mikilvægt ár í fornleifa uppgreftri hérfornleifauppgreftri á landi,Íslandi: Mattías Þórðarsson kom á fót norrænum rannsóknarleiðangri átil ÍslandÍslands en í honum voru allarfulltrúar allra norrænu þjóðinarþjóðanna nema Noregur,Noregs. en niðurstöðurNiðurstöður úr þessum leiðangri voru tímaamóttímamót í íslenskum fornleifarannsóknum hérog á landi en niðurstöður um leiðangurinn varvoru birtbirtar í riti sem heitir ''Forntida gårdar i Island''. Kristján var í hópnum undir stjórn Dana sem hétDanans Aage Roussell en sá hópursem sá um gröftinn í Stöng í Þjórsárdal. og íÍ uppgröftinum kom í ljós að þetta voruvar eineinn best varðveitti bærinn. Kristján hafði lokið fyrri hluta prófi í norrænni fornleifafræði en fór ekki til Danmerkur til að klára því það var augljóst að stríð myndi byrja von bráðar. Sumarið 1940 fór Kristján að rannsaka skálatótt í klaufanesi í svarfaðardal en þarna kom í ljós að hann að hann hefði mikinn áhuga að stjórna sínum eigin fornleifarannsóknum, hægt er að segja að þessi fornleifauppgröftur sé sá fyrsti mikli uppgröftir sem undir stjórn Íslendings sem stenst nútimakröfur. Og ári eftir kom hans fyrsta grein í Árbók fornleifafélagsins en þetta var hans fyrsta grein fornleifafræðilegs efnis.
Kristján hafði lokið fyrrihlutaprófi í norrænni fornleifafræði en fór ekki til Danmerkur til að ljúka við námið því augljóst var að [[Seinni heimsstyrjöldin|stríð]] myndi byrja von bráðar. Sumarið 1940 fór Kristján að rannsaka Skálatótt í Klaufanesi í Svarfaðardal en þarna kom í ljós að hann að hann hefði mikinn áhuga að stjórna sínum eigin fornleifarannsóknum. Segja má að þessi fornleifauppgröftur sé fyrsti uppgröfturinn undir stjórn Íslendings sem stenst nútimakröfur. Ári síðar kom fyrsta grein Kristjáns í ''Árbók fornleifafélagsins''.
En árið 1945 varð hann starfsmaður fyrir Þjóðminjasafnið en einungis voru tvær stöður í boði og varð hann aðstoðarmaður Matthíasar Þórðarsonar en þetta var fjölbreytt starf og Matthías var byrjaður að eldast svo hann fékk mikla ábyrgð í starfinu frá fyrsta degi við margskonar verkefni. Þann 1. desember árið 1947 tók hann við keflinu af Matthíasi sem dróg sig í hlé vegna aldurs. En það var mikið breytinga skeið á þessum tíma því þjóðminjasafnið var að væra sig um set í nýtt húsnæðið á melunum en þegar það hús var opnað árið 1949 var haldinn þróunarsýning Reykjavíkur, Reykjavíkursýningin.▼
▲En áriðÁrið 1945 varð hannKristján starfsmaður fyrir Þjóðminjasafnið. en einungisEinungis voru tvær stöður í boði og varð hann aðstoðarmaður Matthíasar Þórðarsonar. en þettaÞetta var fjölbreytt starf og Matthías var byrjaður að eldast svo hann fékk mikla ábyrgð í starfinu frá fyrsta degi við margskonar verkefni. Þann 1. desember árið 1947 tók hann við keflinu af Matthíasi sem drógdró sig í hlé vegna aldurs. En þaðÞeta var mikiðtími mikilla breytinga skeið á þessum tíma því þjóðminjasafniðÞjóðminjasafnið var að værafæra sig um set í nýtt húsnæðiðhúsnæði á melunum. en þegarÞegar það hús var opnað árið 1949 var haldinn þróunarsýning Reykjavíkur, Reykjavíkursýningin.
Einnig var hann kjörinn í stjórn Árbókarinar árið 1945 en ekki stendur á bókunum að Kristján sé ritstjóri fyrr en 1955-56 hann hafði þá þegar skrifað 2 miklar greinar í Árbókina sem var frá árunum 1943-48 ein þeirra greina var um hrunmannafrétti sem var hálendisbyggð lagðist af vegna Heklugos 1104, hin greinin var um kuml á Hafurbjarnastöðum en blástur hafði verið þar í gangi allt frá 1868 þar til að Kristján og Jón Steffensen rönnsökuðu þau árið 1947.▼
Árið 1954-55 þegar var ákveðið að gera dómskirkju á gamla krikjustæðinu í Skálholti var augljóst að skoðað yrði grunnurinn að eldri krikjum skoða í leiðinni. Þessi uppgröftur var sá fyrirferðamesti sem Kristján sá um hann fékk góða samstarfsaðila Hákon Christie sem var norskur arkitekt og sérfræðingur um kirkjur sem voru byggðar á miðöldum. Gísli Gestsson sá að mestu um rannsóknir en Jón Steffensen sá um beinarannsóknir. Síðan var ætlunin að gefa út sjálfstætt rit um þennan fund, Kristján ætlaði að sjá um það verk. En hann náði aldrei að ljúka því verki.▼
▲EinnigKristján var hann kjörinn í stjórn ''Árbókarinar'' árið 1945 en ekki stendur á bókunum að Kristján sé ritstjóri fyrr en 1955-56. hannHann hafði þá þegar skrifað 2tvær miklar greinar í ''Árbókina'' sem var fráá árunum 1943-48. einEin þeirra greina var um hrunmannafréttihálendisbyggð sem var hálendisbyggð lagðist af vegna HeklugosHeklugossins 1104,. hinHin greinin var um [[kuml]] á Hafurbjarnastöðum en blástur hafði verið þar í gangi allt frá 1868 þar til að Kristján og Jón Steffensen rönnsökuðu þau árið 1947.
Hann vildi ólmur finna hvort hinar fornu sagnir úr Íslendingabók og Landnámsbók væru sannar um Papana og byrjaði það verk árið 1967 fór síðan fjögur til viðbótar út í eyna árið 1969 síðan fór hann aftur 1971 og tvisvar sinnum árið 1982 en þá hafði hann grafið upp allar minjar sem báru fyrir augum en allt kom fyrir ekki engar minjar voru fyrir hendi að Papar hefðu nokkurn tíman verið þar en þó fann hann minjar frá búset á miðöldum í kringum 1200 og var í norrænn í útliti.▼
▲Árið 1954-55 þegar var ákveðið að gerabyggja dómskirkjudómkirkju á gamla krikjustæðinukirkjustæðinu í Skálholti var augljóstákveðið að skoðað yrði grunnurinn aðskoða eldri krikjum skoðakirkjugrunninn í leiðinni. Þessi uppgröftur var sá fyrirferðamesti sem Kristján sá um. hannMeðal fékksamstarfsaðila góðahans samstarfsaðilavar Hákon Christie sem var norskur arkitekt og sérfræðingur um kirkjur sem voru byggðar á miðöldummiðaldakirkjur. Gísli Gestsson sá að mestu um rannsóknir en Jón Steffensen sá um beinarannsóknir. SíðanÆtlunin var ætlunin að gefa út sjálfstætt rit um þennan fund,. Kristján ætlaði að sjá um það verk. Enen hann náði aldrei að ljúkalauk því verkialdrei.
▲HannKristján vildi ólmur finna hvort hinar fornu sagnir úr [[Íslendingabók]] og [[Landnámsbók]] væru sannar um [[Papar|Papana]] og byrjaði þaðrannsóknir verkþess efnis árið 1967. Kristhán fór síðan fjögur til viðbótar út í eyna[[Papey]] árið 1969 síðan fór hann aftur 1971 og tvisvar sinnum árið 1982 en þá hafði hann grafið upp allar minjar sem báru fyrir augum. en alltAllt kom fyrir ekki því engar minjar voru fyrir hendi að Papar hefðu nokkurn tíman verið þar en þó fann hannKristján minjar fráum búsetbúsetu á miðöldum í kringum 1200 ogsem var ívoru norrænnnorrænar í útliti.
=== Fornleifarannsóknir á erlendri grundu ===
▲Á Grænlandi 1962 að Þjóðhildarkirkjunni og einnig það ár vann hann að uppgreftri á fornrústum L’Anse aux Meadows
== Helstu verk eftir Kristján Eldjárn Þórarinsson ==
== Bækur eftir Kristján Eldjárn ==
{{vefheimild|höfundur=Inga Lára baldursdóttir|titill=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2055317|publisher=Ísafoldarprent hf.|árskoðað=2013}}<references/>