„Fullveldi“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Jonjensjonsson (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Jonjensjonsson (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Fullveldi''' (e. sovereignity) felur í sér fullt vald ríkis til að stjórna sjálfu sér eða öðru ríki. Fullvalda ríki fer með æðstu stjórn, [[dómsvald]], [[löggjafarvald]] og [[framkvæmdavald]], yfir [[land]]svæði og [[þjóð]]. Yfirleitt fer [[ríkisstjórn]] eða [[þjóðhöfðingi]] með fullveldið, allt eftir [[stjórnarfari]]. Fullveldis-hafinn getur framselt vald sitt tímabundið, t.d. til erlendra ríkja eða yfirþjóðlegra stofnana, en getur tekið það til baka að vild.
 
Fullvalda ríki er jafnframt sjálfstætt ríki. Ekkert ríki getur talist fullvelda án [[sjálfstæði|sjálfstæðis]]. [[Ísland]] hlaut fullveldi [[1. desember]] [[1918]] undan [[Danmörku]] og hlaut um leið sjálfstæði sem Konungsveldið Ísland. Við þetta fékk ríkisstjórn Íslands fullt ríkisvald þótt þjóðhöfðinginn væri áfram [[Danakonungar|Danakonungur]]. Ísland opnaði sendiráð í Kaupmannahöfn og var viðurkennt sem sjálfstætt ríki af Danmörku, en eingöngu sjálfstæð ríki geta verið með sendiráð. Ísland fól Danmörku að framkvæma tímabundið visst ríkisvald í umboði sínu, t.d. var Hæstiréttur Íslands stofnaður 1920 og framkvæmdi Danmörk viss utanríkis- og varnarmál allt til 1940. Dönsk sendiráð flögguðu bæði danska og íslenska fánanum og báru tvö skjaldarmerki. En Danmörk gerði enga milliríkjasamninga sem bundu Ísland og framkvæmdu engin utanríkismál nema með umboði frá Íslandi. Frá 1918 fékk Ísland sjálfstæða aðild að alþjóðastofnunum eins og Alþjóðahafrannsóknarráðinu ICES 1938. Staða Íslands þá var hliðstæð stöðu bresku samveldislandanna í dag. Bretadrottning er t.d. þjóðhöfðingi Kanada og annarra samveldislanda. Þegar Íslandi var breytt úr konungsveldi í lýðveldi [[17. júní]] [[1944]] breyttist stjórnarfarið en ekki fullveldið. Framsal ÍslandÍslands á vissu ríkisvaldi á konungstímabilinu 1918-1940 er hliðstætt framsali þess í dag á ríkisvaldi til alþjóðastofnana eins og Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-dómstólsins. [Heimild: Utanríkismál og saga utanríkisþjónustunnar, Pétur J. Thorsteinsson, Reykjavík 1992].
 
Hugtakið fullveldi skilgreindi ríki í [[alþjóðastjórnmálum]] frá lokum [[Þrjátíu ára stríðið|Þrjátíu ára stríðsins]] með undirritun [[Vestfalíufriðurinn|Vestfalíufriðarins]] og ætíð síðan. Eftir því sem líða tók á 20. öldina tók milliríkjasamstarf á sig nýjar myndir eins og í tilfelli [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] og í krafti [[hnattvæðing]]arinnar urðu [[stórfyrirtæki]] valdameiri en áður þekktist. [[Boutros Boutros Ghali]], aðalritari [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]], sagði í ræðu árið 1992 að tími hins algilda og útilokandi fullveldis væri liðinn og það sem meira væri hefði hugtakið aldrei staðið undir nafni.<ref>{{vefheimild|url=http://www.un.org/Docs/SG/agpeace.html|titill=An Agenda for Peace - Preventive diplomacy, peacemaking and peace-keeping|ár=1992}}</ref>