„Kallistó (tungl)“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Dexbot (spjall | framlög)
m Removing Link GA template (handled by wikidata)
nokkrar orðalagsbreytingar
Lína 20:
| snúningstími = [[Bundinn möndulsnúningur|bundinn]]
}}
'''Kallistó''' ('''Júpíter IV''') er eitt af [[Tungl Júpíters|tunglum Júpíters]]. [[Galíleó Galílei]] fann hana árið [[1610]] líkt og [[Galíleótunglin|hin þrjú tungl]] [[Júpíter]]s sem kennd eru við hann. Hún er þriðja stærsta [[tungl]] [[sólkerfið|sólkerfisins]] og hið næststærsta sem er á sporbaugi um Júpíter á eftir [[Ganýmedes (tungl)|Ganýmedes]]. Þvermál Kallistó er 99% af þvermáli reikistjörnunnanr [[Merkúríus|Merkúrs.]]ar en hún hefur þó einungis um þriðjung af massa MerkúríusarMerkúrs. Kallistó er yst af Galíleótunglunum, sporbaugur hennar er að meðaltali um 1,88 milljón [[Kílómetri|km]] frá Júpíter.<ref name=orbit/> Kallistó er ekki í brautarhermubrautarhermun með hinum þremur Gallíleótunglunum:, [[Íó (tungl)|Íó]], [[Evrópa (tungl)|Evrópu]] og [[Ganýmedes (tungl)|Ganýmedes]];, og verður því ekki fyrir sömu flóðkröftunum og þau. Það er því ekki áberandi jarðhiti á Kallistó líkt og finnst á systrum hennar.<ref name=Musotto2002/> Kallistó hefur [[bundinn möndulsnúningur|bundinn möndulsnúning]] og snýr því ávallt sömu hliðinni að Júpíter. Frá sjónarhóli áhorfanda á yfirborði hennar virðist Júpíter því ávallt vera á sama staðnum á himninum. Kallistó verður fjarlæðgarsömuleiðis fjarlægðar sinnar vegna jafnframt ekki fyrir sömu áhrifunum af [[segulhvolf]]i Júpíters og hin tunglin sem liggja innar.<ref name=Cooper2001/>
[[Mynd:001221 Cassini Jupiter & Europa & Callisto.jpg|left|thumb|Á þessari mynd sem ''[[Cassini]]'' sjást Kallistó (niðri til vinstri) og Evrópa (ofarlega fyrir miðju) ásamt Júpíter.]]
Kallistó er gerð úr [[berg]]i og [[ís]] í nokkuð jöfnum hlutföllum og hefur [[þéttni]] í kringum 1,83&nbsp;g/cm<sup>3</sup>. Efnin sem fundist hafa á yfirborðinu með [[litrófsgreining]]u eru [[vatn]]sís, [[koltvísýringur]], [[silíkat|silíköt]] og [[lífrænar sameindir]]. Rannsóknir með [[Galíleó (geimfar)|Galíleó-geimfarinu]] leiddu í ljós að Kallistó hefur líklega [[Reikistjörnukjarni|kjarna]] úr silíkatbergi og mögulega neðanjarðarhöf áí fljótandi formi á meira en 100&nbsp;km dýpi.<ref name=Kuskov2005/><ref name=Showman1999/>
 
Yfirborð Kallistó er útsettalsett [[gígur|gígum]] eftir árekstra loftsteina og er talið ævafornt. Það sýnir engin merki um [[jarðvirkni]] eða [[Landrek|flekaskil]] og virðist hafa mótast fyrst og fremst meðaf árekstrum yfirá langanlöngum tíma.<ref name="Greeley 2000"/> Helstu yfirborðseinkennin eru hringlaga fyrirbæri, gígaraðir, hryggir og setlög.<ref name="Greeley 2000"/> Í nærmynd er yfirborðið fjölbreytt og einkennist af hæðum með ljósari hrímsetlögum sem umkringdar eru sléttum sem gerðar úr dekkri efnum. Talið er að þessir landslagsþættir verði til vegna [[þurrgufun]]ar íss úr yfirborðinu sem vinni hraðar á smáum landslagsþáttum en þeim stærri. Þessi tilgáta fær stuðning íaf því að smáirlitlir gígar eru eru tiltölulega sjaldgæfir en smáir ávalir hnúðar sem sjást í landslaginu eru taldir vera leyfarleifar þeirra.<ref name=Moore1999/> Aldur þessara landslagsþátta er óþekktur.
 
Kallistó hefur afar þunnan [[lofthjúpur|lofthjúp]] sem samanstendur afúr [[kolstvísýringur|koltvísýringi]]<ref name="Carlson 1999"/> og líklega [[súrefni]]<ref name="Liang 2005"/> og nokkuð virkuvirkt [[jónahvolf]]i.<ref name="Kliore 2002"/> Hún er talin hafa myndast við samansöfnunsamsöfnun gass og ryks sem umkringdi Júpíter eftir myndun hans.<ref name=Canup2002/> Þar sem samansöfnunsamsöfnun efnis Kallistó hefur tekið langan tíma og hún hefur ekki virka varmauppsprettu í [[flóðtognun]] eins og hin Galíleótunglin þá, hefur líklega aldrei verið nægjanlegur hiti innaninni Kalistóí Kallistó til þess að stuðla að mikilli lagskiptingu. Hægur [[varmaburður]] innra með henni eftir myndun leiddi líklega til minni háttar lagskiptingar sem felstlýsir sér í neðanjarðarhafi á 100-150 km dýpi og lítilslitlum bergkjarna.<ref name="Spohn 2003"/>
 
Líkleg tilvist fljótandi vatns á Kallistó opnar á möguleika á að þar kunni að geta dafnað [[líf]] en aðstæðurnar eru þó ekki taldar sérlega hagstæðar til þess og mun meiri athygli hefur beinst að [[Evrópa (tungl)|Evrópu]] hvað það varðar.<ref name=Lipps2004/> Þar sem Kallistó er mun fjær Júpíter er hin Galíleótunglin og verður því fyrir mun minni [[jónandi geislun|geislun]] hafa menn haft augastað á Kallistó sem mögulegri mannaðri bækistöð sem gæti nýst við ítarlegar rannsóknir á öllu Júpíterkerfinu.<ref name=HOPE/>