|
}}
[[Mynd:Budapest from Gellert Hill.jpg|right|thumb|300px|Búdapest af [[Gellért Hæð]], horft til norðurs]]
'''Búdapest'''jolin er höfuðborg [[Ungverjaland]]s og jafnframt miðpunktur, stjórnmála, menningar, viðskipta, iðnaðar og samgangna fyrir Ungverjaland í heild sinni. Árið [[1873]] sameinuðust borgirnar á bökkum [[Dóná]]r, [[Buda]] og [[Óbúda|Óbuda]] á hægri bakkanum, þeim vestari, og [[Pest]] á vinstri bakkanum, þeim eystri í eina borg, Búdapest. Nú er borgin sú sjötta stærsta innan [[Evrópusambandið|Evrópusambandisns]]. Rúmlega 1.735.711 manns búa ([[1. janúar]] [[2013]]) í borginni sem er nokkru færri en á hátindi íbuafjölda um miðjan níunda áratug 20. aldarinnar en þá bjuggu rúmlega 2,1 milljón manns í borginni.
== Sagajolin ==
[[Rómaveldi|Rómverjar]] reistu bæinn ''[[Aquincum]]'', [[89|89 e.Kr.]] á grunni fornra [[Kelti|keltneskrar]] byggðar nærri því sem síðar varð [[Óbuda]], frá [[106]] fram undir lok 4. aldar e. Kr. var bærinn miðpunktur svæðisins sem kallaðist lægri [[Pannonia]]. Pest varð vettvangur ''Contra Aquincum'' (ellegar ''Trans Aquincum''), staðar af minna mikilvægi. Nafnið Pest (eða ''Peshta'') er talið upprunnið af [[Tyrkneskt mál|tyrknesku tungumáli]]. Svæðið varð heimahagar ýmsra [[slavneskur|slavneskra]] hópa.
Endurbygging Pest gekk fljótt fyrir sig að aflokinni innrás Mongóla árið 1241, en [[Buda]], varð höfuðborg Ungverjalands árið [[1361]].
Yfirtaka [[Ottoman-veldið|Ottoman-veldisins]] á mest öllu Ungverjalandi á 16. öld tafði vöxt borganna, en þær féllu Tyrkjum í skaut árið 1541. [[Austurríki|jolin]] undir stjórn Habsborgara endurheimti borgirnar [[1686]], frá 1526 höfðu Habsborgararnir jafnframt verið Konungar Ungverjalands, þótt þeir hefðu misst yfirráð yfir landinu að mestu.
Pest óx hraðar Íbúaþróun[[Mynd:Budapest Population graph.PNG|thumb|250px|left|Population Graph]] ▼
Pest óx hraðar á 18. og 19. öld. Meðan íbúafjöldi Pest tuttugufaldaðist fimmfaldaðist íbuafjöldinn einungis hinumeginn [[Dóná]].
== Hverfi Búdapestjolin == ▼
Ungverjar komu á fót byltingarstjórn árið [[1849]] og voru ekki hrifnir af endurreisn Habsborgarvaldsins og fengu loks sjálfstjórn innan Austurríska-Ungverska keisaradæmisins. Samanlagður íbúafjöldi borganna sjöfaldaðist frá [[1840]] til [[1900]] og varð 730.000 manns.
Á tuttugustu öldinni var mestur vöxtur í úthverfum borgarinnar, sérstaklega í [[Újpest]] og [[Kispest]], með auknum hlut borgarinnar í iðnaðarframleiðslu landsins. Mannfall Ungverja í Fyrri heimsstyrjöldinni og missir tveggja þriðju landsvæðis síns tafði vöxtinn einungis um stundarsakir, en Búdapest var orðin höfuðborg í smærra en fullvalda ríki. 1930 var íbúatalan komin í eina milljón og því til viðbótar bjuggu 400.000 manns í úthverfum.
Milli 20% og 40% af 250,000 gyðingum í Búdapest féllu fyrir [[Nasismi|Nasistum]] og Boga kross hreinsunum 1944 og 1945. [http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005458], [http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005264] <!-- tenglar tengdir helförinni --> Engu að síður er Búdapest með hæsta hlutfall gyðinga af evrópskum borgum.
[[1. janúar]] [[1950]], var landsvæði Búdapest stækkað umtalsvert. Borgin bætti fyrir skaðann sem hún hlaut í umsátri Sovíetmanna 1944 á sjötta og sjöunda áratugnum og var með því skólabókardæmi um nýtanleika í byggingarstíl fremur en fegurð, sem afleiðing kommúnistastjórnarinnar ([[1947]]–[[1989]]) upp frá 1960. frá 1980 hefur íbúum borgarinnar líkt og landsins farið fækkandi.
=== Íbúaþróun ===
▲[[Mynd:Budapest Population graph.PNG|thumb|250px|left|Population Graph]]
* [[1800]]: 54,200 íbúar
* [[1830]]: 102,700
* [[1850]]: 178,000
* [[1880]]: 370,800
* [[1900]]: 733,400
* [[1925]]: 957,800
* [[1990]]: 2,016,100
* [[2003]]: 1,719,343
* [[2013]]: 1.735.711
[[Mynd:Budapest districts.png|right|thumb]]
[[Mynd:St Stephens bas budapest.jpg|right|thumb|150px|St. Stephen's Basilica, [[Pest]]]]
| 