„Tálknmunnar“: Munur á milli breytinga

'''Tálknmunnar''' ([[fræðiheiti]]: ''Cephalochordata'') eru ein þriggja undirfylkinga [[seildýr]]a (''Chordata'') en ekki hryggdýra eins og haldið var fyrir um 75 árum. Tálknmunnar eru fremur lítil undirfylking sem telur alls 32 lífverurtegundir semlífvera í kallastættbálkinum ''Amphioxiformes''. FráSá tálknmunnumættbálkur greinastgreinist í tvær ættir sem í eru þrjár [[ættkvísl|ættkvíslir,]]ir sem er ''Branchiostoma'' (24 lífverurtegundir), ''Asymmetron'' (sjö lífverurtegundir) og ''Epigonichthys''. Allar þessar lífverur ereru svipaðar að gerð og lífshegðunatferli og ganga undir nafninu tálknmunnar.

Þó undirfylkingin sé smá og sédýrin íhafi ekki raunraunverulegan hryggleysingihrygg gegnir hún gífurlega mikilvægu hlutverki í að kanna þróun lífs á jörðunni því hún er systurfylking hryggdýra. Tálknmunnar eru þvísú einundirfylking skyldastaseildýra undirfylkingsem hryggdýraer ogeinna skyldust hryggdýrunum en fundist finnasthafa steingervingar af tálknmunnum allt aftur áfrá miðju [[Kambríumtímabilið|Kambríumtímabilinukambríumtímabilinu]] fyrir um 500 milljónum ára. ÞóTiltölulega lífverurfáar semtegundir eftirþeirra erulifa séuenn, fáar eren útdauður undirflokkur af tálknmunnumtálknmunna sem nefnist ''Pikaia'' og fannst í [[Burgessjarðlagið|Burgessjarðlaginu]] og hefur valdið miklum deilum um þróunarsögu lífvera.

Hér til hliðar má sjá venjulega líkamsbyggingu tálknmunna en hann geturverður orðiðsjaldan ímeira kringumen fimm cm langur. Líkami þeirra er mjúkur sem gerir það virkilega erfitt fyrir líkamsleifarnar að varðveitast. Burgess-steingervingarnir, sem fundust, mynduðust við kjöraðstæður fyrir mjúka líkamshluta, þarí semsúrefnissnauðum sjórinnsjó varþar súrefnissnauður ogsem rotnun var nær engin auk þess sem hræætur voru afar fáar á þeim tíma.

TálknmunnurTálknmunnar finnast í höfum allsstaðarút íum kringumallan heiminnheim. Þeir halda sig við [[grunnsævi]] þar sem þeir grafa sig ofan í jörðinaleirbotn. AfturhalinnSporðblaðkan sem er í raun vanþroskaðurvanþroska afturuggibakuggi er ekki kröftugurkröftug en þó getur tálknmunninn synt bæði áfram og aftur á bak með því að draga líkamann saman lárétt og þrýsta sér áfram. Þetta er þó mjög orkufrekt ferli og ekki næst mikill hraði svo tálknmunninn hefst bróðurpart ævi sinnar við ofan í göngunum. Upp úr göngunum kemur höfuðið þar sem það tekur inn næringu. NæringarinntakaNæringarinntakan fer fram með því að síadýrið síar sjó inn um kokið þar sem þreifarar takagrípa inn sjóinnfæðuna. [[Meltingarkerfi]]ð er fremur einfalt og eru tálknaraðirnar einungis notaðar til að aðskiljaskilja frá agnir sem eru of stórar agnir fyrir meltingarkerfið. Þrátt fyrir nafnið er þetta eini tilgangur tálknaraðirnartálknaraðanna. [[Öndunarkerfi|Öndunin]]ð fer að öllu leyti fram í gegnum [[húð]]ina. Eftir síun hjáum tálknaröðinnitálknaröðina erfer kerfiðmeltingin fram á fremur einfalteinfaldan hátt þar sem fæðan rennur frá kokinu og út endaþarmsopið í gegnum ein stór göng.

Ekki eru til neinar heimildir um að tálknmunnar séu notaðir til manneldis í hinum vestræna heimi en í [[Kína]] og [[Suðaustur-Asía|SA-Asíu]] eru dæmi um að þettamenn sé neyttleggi sér þá til munns sem og að tálknmunnar séu notaður til [[fóðurblöndun]]ar í [[fiskeldi]]. Ástæða þess að þettaþeir ereru ekki notaðnotaðir til manneldis í vestrænumá heimiVesturlöndum er líklega sú að mesttálknmunnar máeru finnaalgengastir af þessu íá hafsbotninumhafsbotni við [[Japan]] og Kínastrendur sem og þetta finnst við Afríkuströnd [[Indlandshaf]]s og í KarabískahafinuKaríbahafi. EinnigTálknmunnar hafa tálknmunnarþó fundist í Norðursjó þóen þeir þrífistþrífast best í heittempruðum- höfum eða hitabeltissjó.

Tálkmunnar fjölga sér með [[kynæxlun]] þar sem dýrin skiptastog eftireru kynjumeinkynja. Fjölgunin fer fram um vorið og sumarið við sólsetur. Karldýrin og kvendýrin sprauta hvort um sig [[sæði]] og [[egg]]jum úr göngunumgöngum sínum þar semog eggin frjóvgast við botninn. Dýrin lifa oft mjög þétt á litlu svæði eða upp í þúsundir á fermetra svo eggin eiga ekki í vandræðum með að frjóvgast. Að loknilokinni frjóvgun þróastþroskast eggið í sundlirfu sem syndir upp að yfirborðinu í næringarleit. Lirfan lifir við yfirborðið þar til þaðhún hefur myndað 12-15 tálknraðir þegaren húnþá er hún orðin fullvaxta tálkmunni og sekkur niður á botninn. Fullvaxta dýr nær í kringum 2-5 ára aldri.

== Pikaia (''P. gracilens'') og skyldleiki við Hryggdýrhryggdýr ==

Árið [[1911]] fann [[Charles Walcott]] steingerving sem hann taldi vera ormuraf ormi þar sem líkamsbyggingin var sú sama. Það var ekki fyrr en vísindamenn fóru að skoða steingervingana aftur af þessum sextán tegundum af Pikaia betur að þeir tóku eftir frumstæðum hryggjarstrenghryggstreng sem gerirgerði þettaskepnuna að einum elsta forföður [[hryggdýr]]a. Við nánari skoðun kom í ljós að mörg einkenni Pikaia voru svipuð meðog hjá tálknmunnum. Vöðvahópar voru byrjaðir að myndast sem og taugaþræðir og frumstæðirfrumstæður hryggstrengirhryggstrengur. Einnig er fyrstafyrsti myndunvísir höfuðs að verðakoma tilfram þarna. Þetta þykir renna stoðum undir að líf var byrjað að myndast fyrir kambríum tímabiliðkambríumtímabilið. Þó allirekki séu ekkiallir sammála um forföður hryggdýra á Pikaia -dýrið sér enenn lifandi tvífara sem er Lancelettálknmunnaættkvíslin Branchiostoma sem er tálknmunni.

Tálknmunnar hafa öll einkenni seildýra þó þeir kunni að þiggjaþykja fremur frumstæðir miðað við hryggdýrin. Þau einkenni eru holur taugaþráður, hryggstrengur og klofið kok (pharyngeal clefts). Frumleiki tálknmunna og þessi einkenni hafa verið suðupottur ýmissa kenninga um hvernig hann er tengdur viðtengist hryggdýrhryggdýrunum. Allt taugakerfi tálknmunnans er inninni í hryggstrengnum sem nær frá haus og aftur í halannhala. NokkrarNokkrir tauganemar eru víðs vegar á búknum og meðal annars á hausnum þar sem nemarnir líkjast augum. Taugarnar sameinast í heilablöðrunni sem er talinn vera mjög frumstæður vísir að heila.

Tálknmunnar hafa löngum þótt vera sá hryggleysingiflokkur seildýra sem er hvað skyldastur hryggdýrum. Sú skoðun hefur verið ríkjandi nær alla 20. öldina en í byrjun þeirriþeirrar 21. hafa efasemdarraddirefasemdaraddir hljómað og bent á að þriðja undirfylking seildýra, Urachordatesmöttuldýrin (Urochordata), sé í raun skyldari hryggdýrum en tálknmunnar. Tvær kenningar hafa hlotið mestan hljómgrunhljómgrunn. Annars vegar sú að allar undirfylkingar [[seildýr]]a séu kominkomnar fráaf sameiginlegusameiginlegum forföður. Hin kenningin á uppruna sinn í Pikaia -steingervingunum og telur að fornir tálknmunnar séu í raun forfeður hryggdýranna. Niðurstöður tilrauna sem komu árið 2008 þykja renna stoðum undir fyrrnefndafyrrnefndu kenningukenninguna.

Þar voru genamengi dýra úr þessum þremur undirfylkingum borin saman og sú niðurstaða fékkst að tálknmunnar hafi greinst fyrr frá hryggdýrum og Urachordatesmöttuldýrum. Það gerir aðra hryggleysingahryggleysingja skyldaraskyldari hryggdýrum, en einstök gen í genamengi tálknmunna eru talin vera komin frá forfeðraforföður seildýra sem gerir tálknmunnatálknmunnana að frumstæðasta undirflokknum. Tilraunin leiddi það einnig í ljós að möttuldýrin komu ekki fram fyrr en eftir að tálknmunnartálknmunnarnir greindust frá myndaðist Urachrodates og svo þurfti tvær stökkbreytingar í viðbót til þess að hryggdýrfram komukæmu framhryggdýr með kjálka. Skyldleiki hryggdýra og tálknmunna verður þó ekki efastdreginn í umefa og nýtist hann til rannsókna.

Meðal annars til þess að öðlast betri skilning á þróun [[ónæmiskerfi]]s hryggdýra, frá [[blóðrás]] með engum hemoglóbínumhemóglóbínum, eins og í tálknmunnum, til lokaðrar blóðrásar mannsins. Við rannsókn á ónæmiskerfi tálknmunna finnast einnig eiginleikar sem seildýr hafa öðlastöðluðust snemma í þróunarsögunni. Má því leiða að því líkum að ónæmiskerfi tálknmunna líkist ónæmiskerfi fornra hryggdýra.