„Rostungur“: Munur á milli breytinga

'''Rostungur''' öðru nafni '''rosmhvalur''' ([[fræðiheiti]]: ''Odobenus rosmarus'') er stórt [[hreifadýr]] sem lifir við [[sjór|sjó]] á [[Norðurslóðir|Norðurslóðum]]. Af honum eru tvær undirtegundir, önnur í [[Norður-Atlantshaf]]i sem nefnd er ''Odobenus rosmarus rosmarus'' og hin á hafssvæðunumhafsvæðunum við og á milli [[Alaska]] og austur Austur-<nowiki/>[[Síbería|Síberíu]], semen nefndsú er nefnd ''Odobenus rosmarus divergens''. Lítill munur er á tegundunum en þó er KyrrahafstegundinAtlantshafstegundin heldur stærriminni.

Kyrrahafsbrimlarnir eru millifrá 2,5 upp í 3,5 metra á lengd og vega milli 800 tilog 1700 kg. Kyrrahafsurturnar eru um 2,5 til 3 metrar á lengd og vega milli 400 tilog 1250 kg. Atlantshafsbrimlarnir eru um 3 metrar á lengd og vega 800 til 1000 kg, en urturnar eru um 2,5 metrar og vega 600 til 800 kg.

Rostungar virðast vera nánast hárlausir séðir úr fjarlægð. en svoSvo er þó ekki. Þeiren erufeldur þaktirþeirra stuttuer mjög hárisnögghærður. Húðin er afar þykk, 4 til 5 sentimetrar. Undir henni er fimm til sex sentimetrarsentimetra þykkt spiklag. Húð brimlanabrimlanna er sérlega þykk á hálsi og öxlum, sennilega til varnar í slagsmálum.

Við fæðingu eru rostungarnir rauðbrúnir á litinnlit, allten lýsast eftir því sem þeir eldast lýsast þeir. Það er því hægt að aldursgreina þá eftir húðarlitlit.

Rostungar eru með einkennandi stórar [[skögultönn|skögultennur]] (langar [[vígtönn|vígtennur]]) úr efri skolti. Bæði kynin hafa þessar löngu tennur en brimlarnir hafa þó oftast lengri og þykkarigildari. Tennurnar eru oftast um 50 sm álengdá lengd en þó hafa mælst tennur sem hafa verið allt að 100 sm. Fullorðinstennurnar sjást hjá rostungskópunum um eins og hálfs árs aldur. Á eldri dýrum eru tennurnar oft orðnar slitnar og stundum brotnar. Skögultennurnar nota rostungarnir til að róta í hafsbotninum þegar þeir leita að æti, til að brjóta öndunarop í ísinn, til að vega sig upp á [[ísjaki|ísjaka]] og til varnar.

* Kyrrahafsstofninn er að mestu á [[Beringshaf]]i að vetrarlagi, en á sumrin haldafara þeir rostungar norður um [[Beringssund]] og halda sig við ísröndina í [[Tjúktahaf]]i.

* Vesturstofn Atlantshafsstofnsins lifir á [[Hudson flói|Hudson -flóa]] og á svæðinu milli kanadísku heimskautaeyjanna og vesturstrandar [[Grænland]]s. Rostungar voru áður mjög algengir allt suður að [[St. Lawrence-flói|St. Lawrence -flóa]] og ekki ótíðir allt suður að þar sem nú er [[Boston]] og [[Cape Cod|Þorskhöfði]] en eru nú afar sjaldgæfir flækingar á þeim slóðum.

* Við norðurströnd Síberíu lifir stofn sem af sumum dýrafræðingum er talin eiginsérstök undirtegund (Laptev-rostungur, ''O. r. laptevi'').

Rostungar fylgja ísröndinni eftir þegar að hún færist árstíðabundiðeftir árstíðum, en hafast ekki við á óbrotnum lagnaðarís. Þeir kafa iðulega allt niður aðá 80 metrarmetra dýptdýpi en geta við sérstakar aðstæður kafað allt niður íá 180 metra dýpi. Þeir geta verið í kafi upp undir 30 mínútur.

Rostungar veiða einstaka sinnum fisk en lifa aðallega á botndýrum, aðallega botnhryggleysingjum eins og [[skeljar|skeljum]], [[skrápdýr|skrápdýrum]], og [[krabbadýr|krabbadýrum]] og þar að auki djúpsjávargróðrisjávargróðri. Þeir róta upp botninum upp með skögultönnunum og leita uppi fæðuna uppi með viðkvæmumnæmum grönunum.

Rostungar geta orðið um 50 ára gamlir, brimlarnir verða kynþroska um það bil tíu ára en urturnar þegar við 4 – 74–7 ára aldur. Fengitími er í [[janúar]] – [[febrúar]] en kóparnir fæðast í [[maí]]. [[Látur|Látrin]] eru annaðhvort á ísjakaís eða uppuppi á landi. Yfirleitt fæða urturnar einungis einn kóp sem eruer 100 sm við fæðingu og er um 50 kg á þyngd. Kópurinn er syntursyndur þegar við fæðingu. Þeir lifa einungis á spenamjólkinnimóðurmjólkinni fyrstu sex mánuðina áður en þeir fara að éta aðra fæðu, þeir eru hins vegar ekki afvandirfullkomlega vandir af spena fyrr en við tveggja ára aldur.

Vitað er að fyrir hina norrænu Grænlendinga á miðöldumrostungaafurðir voru rostungaafurðir einn mikilvægasti þátturinn í útflutningi þeirrahinna norrænu Grænlendinga á miðöldum til Evrópu. VarVoru það annars vegar svo nefnd svarðreipi sem voru afar sterk og voru gerð þannig að rostungshúðin var skorinflegin af skrokknum í langarlöngum lengjurlengjum. Hins vegar voru það svo skögultennurnar sem seldar voru í [[Evrópa|Evrópu]] sem [[fílabein]] og notaðar voru í alls konar útskurð.

Það var ekki fyrr en að Evrópumenn fara að nema land í Ameríku og síðar þegar veiðimenn vopnaðir [[skotvopn]]um fara að hefja veiðar sem að fer að ganga nærá rostungastofninumrostungastofninn. Var nánast einungis verið að að slægjast eftir skögultönnunum. Á [[16. öld|16.]] og [[17. öld]] voru þúsundir rostunga veiddirveiddar árlega á svæðinu frá Labrador allt suður að Cape CodÞorskhöfða. Við lok [[19. öld|19. aldar]] voru rostungarnirrostungar algjörlega horfnir fyrir sunnan við Labrador og var þá leitað norðar til veiða. Til marks um fjölda veiðidýra má nefna að við strendur [[Baffins-eyja|Baffins-eyjuBaffinslands]] í [[Kanada]] voru um 175 þúsund rostungar drepnir á árunum [[1925]] til [[1931]]. Var svo komið um miðja [[20. öld]] að Atlantshafsstofninn var nánast útdauður og var hann þá friðaður. Hefur hann átt erfitt með að ná sér á strik aftur og er enn aðeins brot af upphafleguupphaflegri fjöldastærð. Áætlað er að í Atlantshafsstofnunum sé nú 22.500 rostungar (sex þúsund við Svalbarða og Rússlandsstrendur, tólf þúsund í Kanada og fjögurþúsund og fimmhundruð við Grænland). Hins vegar er Kyrrahafsstofninn mun stærri eða um 200 þúsund dýr.

ÞaðNú erumega einungis frumbyggjar, svo sem inuítar sem megaInúítar, veiða rostunga og þá undir ströngu eftirliti. Má meðalsem annarsdæmi nefna veiðiheimildað fyrirveiðiheimildin vesturfyrir Vestur-Grænland er 67 dýr fyrir árið [[2007]] var 67 dýr.

Rostungar eru nú á tímum sjaldgæfir flækingar við Íslandsstrendur. Talsverðar beinaleifar rostunga hafa þó fundist á Íslandi, einkum á [[Vesturland]]i. ÞaðSýnt er því sýnt að rostungar hafi veriðvoru tíðir flækingar við strendur Íslands allt fram á 19. öld, enþó aðallega á [[Vestfirðir|Vestfjörðum]], [[Snæfellsnes]]i og sunnanverðumvið sunnanverðan [[Faxaflói|Faxaflóa]].

Engar ritaðar heimildir eru til um rostunga eða rostungaveiðar á [[landnámsöld]]. KomurFrásagnir af komum rostunga hingað verðavirðast síðan aðeins heyra til sem frásagnir af undantekningumundantekninga. Hins vegar eru allnokkur [[örnefni]] sem benda til þessaþess að rostungar hafi ekki verið mjög sjaldgæf sjón hér við land fyrr á öldum. Rostungur var í upphafi Íslandsbyggðar nefndur rosmhvalur og eru ''Romshvalanes'' eða ''[[Rosmhvalanes]]'' á fleiri en einum stað, og þar að auki eru nokkur ''[[Hvallátur]]'' og örnefnið ''[[Urthvalafjörður]]'' sem talið er að eigi við rostunga en ekki hvali.<ref>Svavar Sigmundsson. „Hvaðan kemur nafn eyjaklasans Hvalláturs á Breiðafirði?“. Vísindavefurinn 30.3.2005. http://visindavefur.is/?id=4861 (Skoðað 26.3.2007).</ref>

Þótt rosmhvalur sé ekki nefndur sem lífvera í fornsögum Íslendinga kemur nafnið fram á nokkrum stöðum í staðarnafninu ''Rosmhvalanes''. Þekktasta nesið með þessu nafni er [[Rosmhvalanes]] á [[Reykjanesskagi|Reykjanesskaga]], oftoftar heldurþó kallað ''Miðnes''.