„Hrúðurkarlar“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 14:
| subdivision = ''Sjá upptalningu í greininni''
}}
'''Hrúðurkarlar''' eru flokkaðir innan hóps sem kallast [[skelskúfar]] (Cirripedia) og er líklegast sá hópur lífvera sem er mest ummyndaður frá upphaflegu grunnbyggingarlagi. Hrúðurkarlar eru að auki einn sérstæðasti hópur [[Krabbadýr|krabbadýra]]. Útlit þeirra er það séstakt að margir vita ekki að krabbadýr sé þar á ferð. Til að mynda eru þeir einu krabbadýrin sem eru botnföst og geta því ekki hreyft sig neitt eftir að sviflægu lirfustigi er lokið. <ref>Bjarni Eiríksson, Erlendur Bogason og Hreiðar Þór Valtýsson. (2016). Undir yfirborðinu: Lífverur hafsins við Ísland. Krabbadýr, 1, 64.</ref>
== Útlit ==
Hrúðukarlar eru svo frábrugðnir öðrum krabbadýrum að í langan tíma voru þeir flokkaðir innan [[fylking|fylkingarinnar]] [[lindýr]] eða þar til um fyrir 150 árum þegar menn fundu stað fyrir þá innan hóp krabbadýra. Ástæða þess að hrúðurkarlar voru loksins flokkaðir sem krabbadýr var vegna þess að rannsóknir á lirfum hrúðurkalla sem nefnast naupilus lirfur eru mjög líkar lirfum margra annarra karbbadýra í útliti og þar á meðal [[árfætla]]. Dýrafræðingurinn [[Louis Agassiz]] sagði að hrúðurkarlar væru í rauninni ekkert annað en [[rækja|rækjur]] sem væru á hvolfi inni í kalkhúsi að sparka fæðu í munninn á sér.<ref>Jón Már Halldórsson. „Getið þið sagt mér allt um hrúðurkarla?“ Vísindavefurinn, 15. nóvember 2007. Sótt 21. september 2017. http://visindavefur.is/svar.php?id=6905.</ref>
Það sem er mest áberandi einkenni hrúðurkarla eins og flestra annarra skelskúfa er hin rammgerða skel sem umlykur þá að mestu. Skelin er búin til úr kalkplötum og minnir því rosalega mikið á skeljar lindýra sem er helsta ástæðan afhverju skelskúfar voru taldir til fylkingar lindýra. Innfyrir kalkplötunarnar er að finna hreyfanlegar þunnar plötur sem hrúðukarlinn notar til þess að loka sig alveg af innan í skelinni. Fætur skelskúfa eru í rauninni burstar og því ekki nothæfir til þess að ferðast um en þegar skelskúfar eru á [[lirfustig|lirfustigi]] nota þeir fæturnar til þess að festa sig niður við heppilegt undirlag. Burstarnir gerir hrúðurkarlinum kleyft að veiða sér fæðu úr [[hafið|hafinu]]. <ref>Jón Már Halldórsson. „Getið þið sagt mér allt um hrúðurkarla?“ Vísindavefurinn, 15. nóvember 2007. Sótt 21. september 2017. http://visindavefur.is/svar.php?id=6905.</ref>
== Lífshættir ==
[[File:PechenikEtAl1998Fig3.gif|300px|thumb|left|Lífshættir hrúðurkarls]]
Lífsferill hrúðurkarla er mjög áþekkur milli [[tegund|tegunda]] hrúðurkarla. Hrúðurkarlar verða að búa þétt því að viðkoma þeirra, eða [[frjósemi]], er háð því. Hrúðurkarlar eru bæði karlkyns og kvenkyns eða [[samkynja]]. Það þekkist til hjá krabbadýrum að þau séu samkynja eins og til dæmis hjá rækjunni en það er mjög algengt að botnföst krabbadýr séu það. Þess má samt geta að sama dýrið frjóvgar ekki sín eigin egg heldur fer fram kynblöndum meðal flestra tegunda. Kynblöndunin fer þannig fram að einn hrúðurkarl rekur langt [[typpi]] út um op hrúðurstrýtunnar og niður í strýtu nágrannans þar sem hann sprautar út sæði sínu. Kallast þessi [[kynblöndun]] [[krossblöndun]]. Þéttleiki hrúðurkarlanna skiptir því miklu máli og ef hrúðurkarl er í meira en 3 sentimetra fjarlægð frá næsta hrúðurkarli lifir hann þá [[skírlíf|skírlífi]]. Eftir að eggin hafa fjóvgast þroskast þau í líkama hrúðurkarlsins í fjóra mánuði eða svo. Eftir þann tíma spretta síðan lirfurnar út um op hrúðurstrýtunnar í miklu magni á vorin. Á þessu stigi kallast lifran naupilus á fræðimáli. Þetta á ekki aðeins við hrúðurkarlinn en mikið af krabbadýrum hleypa út lifrum sínum á vorin.
Lirfur hrúðurkarla eru algengustu svifdýrin við strendur íslands á vorin. Þar nærast þær, dafna, hafa [[hamskipti og taka myndbreytingum. Í miðju þroskaferlinu er lirfan þríhyrningslaga með [[fálmari|fálmara]] sem og sex fætur. Uppúr þessu þroskastigi tekur lifran miklum stakkaskiptum og ummyndast. Lirfan verður þá sporlaga, herpist saman til hliðanna og klæðist skel með hjörum. Lifran á þessu stigi eru komin með tólf fætur, á sitthvorri hliðinni. Á þessu stigi kallast lifran cypris á fræðimáli.
[[File:Semibalanus balanoides upernavik 2007-07-05.ogv|thumb|255px|right|''[[Fjörukarl]]'' að næra sig]]
Cypris lifran er komin á það stig að hún þarf að finna sér samastað til þess að lifa á. Hún nærir sig ekki og hefur því takmarkaðan tíma til þess að ákveða dvalarstað. Lifrunnar eru í miklu magni og dreifast víðast hvar á botninn en fæstir lenda á mjög heppilegum stað. Til að mynda er [[leðja]] og [[sandur]] mjög slæmt yfirborð fyrir lifruna því að hún nær ekki að festa sig við það. Lirfunar virðast ná bestu fótfestu í skugga og á hrufóttu undirlagi til að mynda á eldri dýrum. Þegar lifran er að leita að stað til þess að búa á gengur það hægt fyrir sig því að lifran færist lítið úr stað. Lifran færir sig aðeins um 1 sentimeter á klukkustund og mikill straumur eða öldugangur skildi lirfan vera við strönd hefur mikil áhrif því það getur truflað og hindrað staðarval. Eftir að lifran telur sig að hafa fundið hentugan stað þá þarf hún að ákveða hvernig hún snýr sér því að lifran snýr sér í þá átt sem straumar gefa til kynna að hún afli sér mestri fæðu síðar á ævinni sem botnfastur hrúðurkarl. Hinsvegar að finna stað til þess að vera á er annað en að festa sig við sjálft undirlagið en allt er þó vel undirbúið. Á fyrra lirfuskeiðinu, naupilus, eru fálmarar á höfðinu en seinna meir minnka þeir og ummyndast í límkirtil. Þegar lirfan hefur fundið hentugan stað þá límir hún sig niður til æviloka. Eftir þetta myndbreytist lirfan í hrúðurkarl og liggur upp frá því á bakinu.<ref>Guðmundur Páll Ólafsson. (2005). Ströndin: Í náttúru Íslands (4. útgáfa). Reykjavík: Mál og menning</ref>
== Flokkar hrúðurkarla ==
Um 1.200 tegundir má finna innan hóps skelskúfa. Þær festa sig allar við einhverskonar undirlag sem getur verið til dæmis klettar, önnur dýr eða steinar. Þessar tegundir skiptast í fjóra flokkar sem eru:<ref>Jón Már Halldórsson. „Getið þið sagt mér allt um hrúðurkarla?“ Vísindavefurinn, 15. nóvember 2007. Sótt 21. september 2017. http://visindavefur.is/svar.php?id=6905.</ref>
[[Thoracica]]: Tegundir af þessum flokk lifa oftast [[gistilífi|gistilíf]] á annarri [[dýrategund]] og greinist flokkurinn í þrjá aðra undirflokka:
* [[Lepadomorpha]]: Tegundir sem þessar hafa [[stilkur|stilk]] sem fest sig við undirlag. Dæmi um tegund er [[helsingjanef]] ([[Lepas anatifera]])
* [[Verrucomorpha]]: Ósamhverfir botnlægir hrúðukarla umluktir kalkplötum. Dæmi um tegund er - [[vörtukarl]] ([[Verruca stroemia]])
* [[Balanomorpha]]: Samhverfir botnlægir hrúðukarlar. Dæmi um tegund er [[fjörukarl|fjörukarlinn]] ([[Semibalanus balanoides]]).
[[Acrothoracica]]: Hrúðurkarlar sem eru skellausir sem finnast oftast grafnir innan í [[kóröllum|kórallar]] eða [[samlokum|samlokur]].
[[Ascothiracica]]: Hrúðukarlar sem eru skellausir og lifa sem snýkjudýr á [[skrápdýr|skrápdýrum]] og kóröllum
[[Rhizocephala]]: Hrúðukarlar sem eru skellausir og lifa aðallega sem sníkjudýr á tífættum [[krabbar|kröbbum]] og [[möndludýr|möndludýrum]]<ref>Jón Már Halldórsson. „Getið þið sagt mér allt um hrúðurkarla?“ Vísindavefurinn, 15. nóvember 2007. Sótt 21. september 2017. http://visindavefur.is/svar.php?id=6905.</ref>
== Tilvísanir ==
Lína 33 ⟶ 43:
== Heimildir ==
* Bjarni Eiríksson, Erlendur Bogason og Hreiðar Þór Valtýsson. (2016). Undir yfirborðinu: Lífverur hafsins við Ísland. Krabbadýr, 1, 64.
* Guðmundur Páll Ólafsson. (2005). Ströndin: Í náttúru Íslands (4. útgáfa). Reykjavík: Mál og menning
* Jón Már Halldórsson. „Getið þið sagt mér allt um hrúðurkarla?“ Vísindavefurinn, 15. nóvember 2007. Sótt 21. september 2017. http://visindavefur.is/svar.php?id=6905.
[[Flokkur:Hrúðurkarlar]]
| |||