„Mexíkóska byltingin“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Lína 4:
Byrjun átakanna mátti rekja til andspyrnu gagnvart ríkisstjórn Díazar í kjölfar kosninganna árið 1910, sem hrundu af stað uppreisn. Hátt settir menn undir stjórn Madero sem andsnúnir voru Díaz biðluðu til millistéttarinnar, bænda sumra héraða og skipulagðra verkamanna.<ref>Katz, ''The Secret War in Mexico'' p. 35.</ref> Í október 1911 vann Madero yfirburðasiður í frjálsum og sanngjörnum kosningum. Andstaða við ríkisstjórn Madero fór þó fljótt að aukast bæði á meðal íhaldsmanna, sem þótti hann veiklunda og of frjálslyndur, og fyrrverandi byltingarmanna og fátækra, sem þótti hann of íhaldssamur. Í febrúar 1913 neyddist Madero til að segja af sér og var síðan drepinn. VIð honum tók mótbyltingarstjórn [[Victoriano Huerta]] hershöfðingja með stuðningi [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]], viðskiptahagsmuna og annarra íhaldsafla. Huerta sat við völd frá febrúar 1913 til júlí 1914 en þá hrökklaðist hann frá völdum vegna þrýstings frá byltingaröflum víðs vegar um landið. Byltingarmönnunum tókst ekki að koma á stjórnarsamstarfi eftir brottrekstur Huerta og Mexíkó var steypt í borgarastyrjöld (1914–1915). Hópur stjórnarskrársinna undir stjórn landeigandans [[Venustiano Carranza]] hrósaði sigri árið 1915 eftir að hafa sigrað fyrrverandi stjórnarskrársinnann [[Pancho Villa]] og og neytt byltingarleiðtogann [[Emiliano Zapata]] til að grípa til skæruhernaðar á ný. Zapata var ráðinn af dögum árið 1919 af frumkvæði Carranza forseta.
 
Átökin entust í tæpan áratug, til ársins 1920 og skiptust í nokkra afmarkaða hluta.<ref name= MR>{{cite web|url=http://www2.ups.edu/faculty/jlago/fl380/source3_02.htm|title= MEXICAN REVOLUTION 1910–1920}}</ref> Byltingin þróaðist úr einfaldri uppreisn gegn ríkisstjórn Díazar í borgarstyrjöld milli fjölmargra fylkinga í baráttu hver við aðra. Ein afleiðing byltingarinnar var hrun mexíkóska ríkishersins árið 1914. Madero hafði heldið honum óbreyttum þegar hann var kjörinn forseti árið 1911 en Huerta hafði notað hann til að steypa Madero af stóli. Byltingarhópar sameinuðust gegn mótbyltingarstjórn Huerta og sigruðu ríkisherinn.<ref>Christon Archer, "Military, 1821–1914" í ''Encyclopedia of Mexico'', 2. bindi, bls. 910. Chicago: Fitzroy and Dearborn 1997.</ref> Átökin voru fyrst og fremst borgarastyrjöld en erlend ríki sem áttu fjár- og öryggishagsmuna að gæta í Mexíkó áttu töluverð afskipti af valdabaráttunni. [[Bandaríkin]] léku þar stærsta hlutverkið.<ref>Friedrich Katz, ''The Secret War in Mexico: Europe, the United States, and the Mexican Revolution.'' Chicago: University of Chicago Press 1981.</ref> Af um 15 milljón íbúum Mexíkó var mikið dauðsfall en deilt er um hversu háttmikið. U.þ.b. 1.5 milljónir létust, og um 200,000 flúðu land, sérstaklegaaðallega til Bandaríkjanna.<ref>{{cite book|author=Michael LaRosa and German R. Mejia|title=An Atlas and Survey of Latin American History|url=https://books.google.com/books?id=0RE43YBIjXQC&pg=PA150|year=2007|publisher=M.E. Sharpe|page=150}}</ref>
 
Viðurkenning nýrrar stjórnarskrár árið 1917 yfirleitt talin marka endalok vopnaðra átaka í byltingunni. „Fjárhags- og félagsaðstæður skánuðu í takt við byltingarstefnumálin svo að nýtt samfélag gat myndast innan ramma opinberra byltingarstofnana,“ en stjórnarskráin varð grunnur þess ramma.<ref>John Womack, Jr. “The Mexican Revolution” in ''Mexico Since Independence'', ed. Leslie Bethell. Cambridge: Cambridge University Press 1991, bls. 125</ref> Oft er talað um tímabilið 1920–1940 sem lokastig byltingarinnar, þar sem stöðugleika var komið á og byltingarstjórnarskrá ársins 1917 tók gildi.<ref>Knight,"Mexican Revolution: Interpretations" pp. 869–873.</ref>