„Jón Sigurðsson (forseti)“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip
;d
Lína 1:
'''Jón SigurðssonSigurðssn''' ([[17. júní]] [[1811]] – [[7. desember]] [[1879]]), oft nefndur '''Jón forseti''', var helsti leiðtogi Íslendinga í [[Sjálfstæðisbarátta Íslendinga|sjálfstæðisbaráttunnisjálfstæðisbaráttnni]] á 19. öld. Til þess að minnast hans var fæðingardagurvarfæðingardagur hans valinn sem sá dagur sem [[Háskóli Íslands]] var stofnaðurstofaður árið 1911 og1911og sem [[þjóðhátíðardagur]] Íslendinga ("[[17. júní]]") þegar [[Lýðveldið Ísland]] var stofnað þann 17. júní árið 1944.
[[Mynd:Sigurðsson by Þorláksson.jpg|thumb|right|Málverk [[Þórarinn B. Þorláksson|Þórarins B. Þorlákssonar]] af Jóni Sigurðssyni.]]
{{Aðgreiningartengill|Jón Sigurðsson|Jón Sigurðsson}}
 
Jón== peldi og náJón Sigurðsson fæddist 17. júní árið 1811 á [[Hrafnseyri]] í [[Arnarfjörður|Arnarfirði]] á [[Vestfirðir|Vestfjörðum]]. Hann fæddist á BótolfsvökuBótolfsvöulaugardegilaui). HannHnn var skírður í höfuðið á móðurafa sínum, Jóni Ásgeirssyni. Faðir hans var Sigurður Jónsson, prestur og móðir hans Þórdís Jónsdóttirónsdóttir, húsfreyja. Jón átti tvö systkini: Jens og Margréti. Margrét ól manninnmannin á Vestfjörðum og gerðist bóndi á [[Steinanes]]i í Arnarfirði<nowiki/>íArnaði. Jens fluttist síðar til [[Reykjavík]]ur og gerðist kennari og rektorrekr [[Lærði skólinn|Lærða skólans]]. Á uppvaxtarárunum stundaði Jón nám hjá föðurJón sínumfluttist til [[Reykjavík]]ur átjánamall og tók stúdntspróf árið 1829 með ágætiseinkunn. Í Reykjavík vann hann í verslun föðurbróður síns, Einars Jónssonar, kyntist hann verðandi eiginkonu sinni Ingibjörgu, sem var dóttir Einars. Vorið 1830 réðist Jón til starfa sem [[biskupsritari|skupsritari]] hjá [[Steingrímur Jónsson|ónssyni]], [[biskup Íslands|biskupi Íslands]] í [[Laugarnes]]i. Steingrímur átti stæðilegt bókasafn og fékk Jón afnot f því. Þar vaknaði áhugi hans ==
'''Jón Sigurðsson''' ([[17. júní]] [[1811]] – [[7. desember]] [[1879]]), oft nefndur '''Jón forseti''', var helsti leiðtogi Íslendinga í [[Sjálfstæðisbarátta Íslendinga|sjálfstæðisbaráttunni]] á 19. öld. Til þess að minnast hans var fæðingardagur hans valinn sem sá dagur sem [[Háskóli Íslands]] var stofnaður árið 1911 og sem [[þjóðhátíðardagur]] Íslendinga ("[[17. júní]]") þegar [[Lýðveldið Ísland]] var stofnað þann 17. júní árið 1944.
Jón hélt til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]] árið 1833 til náms og þar bjó hann til æviloka. Í fyrstu nam hann [[málfræði]] en þá fékk hann styrk frá gjafasjóði Árna Magnússonar og sneri sérr að lestri íslenskraísleskra bókmennta og seinna sögu við [[Kaupmannahafnarháskóli|Kaupmannahafnarháskóla]]. Hann lauk þó aldrei prófi. Hann vann sem málvísindamaður hjá [[Árnasafn]]i. Sem slíkur var hann fenginnslíenginn til að aðstoðaaðtoða færeyska prestinn Hammershaimb við að gera færeyskt ritmál og réð því að færeysk stafsetning tekur mið af uppruna orða miklu fremur en framburði. Þá var hann aðalmaðurinn áframbuá bak við tímaritiðímaritið [[Ný félagsrit]] allan tímann sem það kom út á árunum 1841-73.
 
Jón var kosinn þingmaður [[Ísafjarðarsýsla|Ísafjarðarsýslu]] árið 1844 og sótti hann Ísland heim á ný árið 1845 til þess að geta setið á Alþingi. Jón sat sem [[forseti Alþingis]] árin 1849-53, einn og hálfan mánuð árið 1857 og loks frá 1867–77. Viðurnefnið ''forseti'' fékkfrkk hann hins vegarhinsegar vegna þess að hann var frá 1851 forseti Hafnardeildar [[Hið íslenska bókmenntafélag|Hins íslenska bókmenntafélags]]. Á tímabilinu sem Jón var þingmaður kom Alþingi saman annað hvert ár og stóð í sex vikur. JónaJón gat því búið í KaupmannahöfníKaupmannahöfn en komið heim og sótt þing. Einn helsti stuðningsmaður heima í héraði var varaþingmaður Jóns, [[Magnús Einarsson á Hvilft]] í [[Önundarfjörður|ÖnundarfirðiÖnundar]] og segir<nowiki/>ir í skrifum [[Lúðvík Kristjánsson|Lúðvíks Kristjánssonar]], fræðimaður, að berlega sé ljóst að Magnús á Hvilft er maðurinn sem Íslendingar eiga að þakka hina traustu forystu í baklandi Jóns á Vestfjörðum og gafogaf honum undirstöðu til sinnar kröftugu sjálfstæðisbaráttu.
== Uppeldi og nám ==
Jón Sigurðsson fæddist 17. júní árið 1811 á [[Hrafnseyri]] í [[Arnarfjörður|Arnarfirði]] á [[Vestfirðir|Vestfjörðum]]. Hann fæddist á Bótolfsvöku (á laugardegi). Hann var skírður í höfuðið á móðurafa sínum, Jóni Ásgeirssyni. Faðir hans var Sigurður Jónsson, prestur og móðir hans Þórdís Jónsdóttir, húsfreyja. Jón átti tvö systkini: Jens og Margréti. Margrét ól manninn á Vestfjörðum og gerðist bóndi á [[Steinanes]]i í Arnarfirði. Jens fluttist síðar til [[Reykjavík]]ur og gerðist kennari og rektor [[Lærði skólinn|Lærða skólans]]. Á uppvaxtarárunum stundaði Jón nám hjá föður sínum.
 
Eiginkona Jóns var [[Ingibjörg Einarsdóttir]], sem sat í festum heima á Íslandi í tólf ár frá 1833 en þau giftust loks þegar hann kom heim á þingið 1845 þann 4. september. Nokkur aldursmunur var á hjónunum, hún var sjö árum eldri. Hjónin voru bræðrabörn eignuðust engin börn. Þau ólu upp systurson Jóns, Sigurð Jónsson, frá því hann var átta ára. Þau fluttust saman til KaupmannahafnarKaupmannahanar og bjuggu lengst á Øster Voldgade 8 (sem núna heitir Øster Voldgade 12 ([[Jónshús]])), en þar voru þau frá árinu 1852 til andláts Jóns 1879. Götuna kölluðu ÍslendingarÍsleningar ''Austurvegg''.
Jón fluttist til [[Reykjavík]]ur átján ára gamall og tók stúdentspróf árið 1829 með ágætiseinkunn. Í Reykjavík vann hann í verslun föðurbróður síns, Einars Jónssonar, og þannig kynntist hann verðandi eiginkonu sinni Ingibjörgu, sem var dóttir Einars. Vorið 1830 réðist Jón til starfa sem [[biskupsritari]] hjá [[Steingrímur Jónsson|Steingrími Jónssyni]], [[biskup Íslands|biskupi Íslands]] í [[Laugarnes]]i. Steingrímur átti stæðilegt bókasafn og fékk Jón afnot af því. Þar vaknaði áhugi hans á [[saga Íslands|sögu Íslands]] og [[íslensk menning|menningu]].
 
== Sjálfstæðisbarátt ==
Jón hélt til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]] árið 1833 til náms og þar bjó hann til æviloka. Í fyrstu nam hann [[málfræði]] en þá fékk hann styrk frá gjafasjóði Árna Magnússonar og sneri sér að lestri íslenskra bókmennta og seinna sögu við [[Kaupmannahafnarháskóli|Kaupmannahafnarháskóla]]. Hann lauk þó aldrei prófi. Hann vann sem málvísindamaður hjá [[Árnasafn]]i. Sem slíkur var hann fenginn til að aðstoða færeyska prestinn Hammershaimb við að gera færeyskt ritmál og réð því að færeysk stafsetning tekur mið af uppruna orða miklu fremur en framburði. Þá var hann aðalmaðurinn á bak við tímaritið [[Ný félagsrit]] allan tímann sem það kom út á árunum 1841-73.
 
Jón var kosinn þingmaður [[Ísafjarðarsýsla|Ísafjarðarsýslu]] árið 1844 og sótti hann Ísland heim á ný árið 1845 til þess að geta setið á Alþingi. Jón sat sem [[forseti Alþingis]] árin 1849-53, einn og hálfan mánuð árið 1857 og loks frá 1867–77. Viðurnefnið ''forseti'' fékk hann hins vegar vegna þess að hann var frá 1851 forseti Hafnardeildar [[Hið íslenska bókmenntafélag|Hins íslenska bókmenntafélags]]. Á tímabilinu sem Jón var þingmaður kom Alþingi saman annað hvert ár og stóð í sex vikur. Jón gat því búið í Kaupmannahöfn en komið heim og sótt þing. Einn helsti stuðningsmaður heima í héraði var varaþingmaður Jóns, [[Magnús Einarsson á Hvilft]] í [[Önundarfjörður|Önundarfirði]] og segir í skrifum [[Lúðvík Kristjánsson|Lúðvíks Kristjánssonar]], fræðimaður, að berlega sé ljóst að Magnús á Hvilft er maðurinn sem Íslendingar eiga að þakka hina traustu forystu í baklandi Jóns á Vestfjörðum og gaf honum undirstöðu til sinnar kröftugu sjálfstæðisbaráttu.
 
Eiginkona Jóns var [[Ingibjörg Einarsdóttir]], sem sat í festum heima á Íslandi í tólf ár frá 1833 en þau giftust loks þegar hann kom heim á þingið 1845 þann 4. september. Nokkur aldursmunur var á hjónunum, hún var sjö árum eldri. Hjónin voru bræðrabörn eignuðust engin börn. Þau ólu upp systurson Jóns, Sigurð Jónsson, frá því hann var átta ára. Þau fluttust saman til Kaupmannahafnar og bjuggu lengst á Øster Voldgade 8 (sem núna heitir Øster Voldgade 12 ([[Jónshús]])), en þar voru þau frá árinu 1852 til andláts Jóns 1879. Götuna kölluðu Íslendingar ''Austurvegg''.
 
== Sjálfstæðisbaráttan ==
Frá Danmörku átti Jón í samskiptum við fjölda Íslendinga bréfleiðis. Varðveist hafa yfir 6.000 sendibréf til Jóns frá um 870 bréfriturum. Jón var sérlega iðjusamur og tilbúinn að gera samlöndum sínum ýmsa greiða. Hann var í ágætri stöðu til áhrifa í Kaupmannahöfn og leituðu margir til hans, meðal annars til þess að biðja um lán. Fyrir vikið varð Jón vinsæll meðal Íslendinga.
 
Lína 22 ⟶ 15:
{{tilvitnun2|Alþing á að vekja og glæða þjóðlífið og þjóðarandann, skólinn á að tendra hið andliga ljós , og hið andliga afl, og veita alla þá þekkíngu sem gjöra má menn hæfiliga til framkvæmdar öllu góðu, sem auðið má verða. Verzlunin á að styrkja þjóðaraflið líkamliga, færa velmegun í landið, auka og bæta atvinnuvegi og handiðnir, og efla með því aptur hið andliga, svo það verði á ny stofn annarra enn æðri og betri framfara og blómgunar eptir því sem tímar líða fram.|[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2015210 Ný félagsrit, Megintexti (01.01.1842), Blaðsíða 67]}}
 
[[Konungur Danmerkur]] afsalaði sér [[einveldi]] árið 1848 og við það tækifæri ritaði Jón ''[[Hugvekja til Íslendinga|Hugvekju til Íslendinga]]'' þar sem hann hvatti Íslendinga til baráttu fyrir sjálfstæði. Greinin birtist í Nýjum félagsritum það ár. Rök hans voru þauþakdlasjkj jashkldjkh viðuihuia afnámhbajshi einveldisinshu væriiiasdjknjk Íslandashjhasojkdjks orðiðnkn jknasmdbhb sjálfstæðuirudiodj landi,anmknd líktjksnkl ogdsaklnd fyrirjkndjknjk [[Gamlibjk sáttmáli|Gamlanj sáttmála]].jknfjkdbsjnkn Áfnnofdj ssklndkls jpif knfkldndklnklnklnfdklnfkljwiodnkln wjklnjdidn knxjlsndipj<nowiki/>[[þjóðfundurinn 1851|þjóðfundinum 1851]] lagði hópur Íslendinga fram mótfrumvarp við frumvarp Danakonungs um stjórnskipun Íslands. [[Jørgen Ditlev Trampe]], stiftamtmaður Danakonungs á Íslandi, neitaði frumvarpinu framgöngu og brást þá Jón við og mótmælti framgöngu Trampe. Undir tóku viðstaddir með hinum fleygu orðum „[[Vér mótmælum allir]]“. Þessi atburður er talin marka þau tímamót að þaðan af var Jón talinn óumdeildur leiðtogi sjálfstæðisbaráttunnar. Eftir þjóðfundinn ganga sögur um að dönsk yfirvöld vildu ráða Jón af dögum en seinni rannsóknir benda til þess að ekkert sé til í því.<ref>{{vefheimild|url=http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/frett.html?nid=1091907|titill=Ráðgerðu dönsk yfirvöld að myrða Jón Sigurðsson?|ár=2004|mánuður=4. júlí|útgefandi=Morgunblaðið}}</ref>
 
Jón beitti sér fyrir [[verslunarfrelsi]], m.a. með útgáfu ritgerðar um verslun á Íslandi sem kom út árið 1843 þar sem hann vísar í verk [[Adam Smith]]s. Þrátt fyrir afnám [[einokunarverslun]]ar 1787 var verslun við aðra en þegna Danakonungs áfram bönnuð.