„Kjarnorkuvopn“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
m Tók aftur breytingar 194.144.98.213 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Akigka
Lína 1:
[[Mynd:Hiroshima aftermath.jpg|thumb|250px|[[Hiroshima]] í [[Japan]], eftir að sprengju var varpað þar]]
'''Kjarnorkuvopn''' eru tegund [[vopn]]a sem nota orku sem myndast við [[kjarnahvarf]] en ekki [[efnaverkun]] eins og hefðbundnar [[Sprengja|sprengjur]]. Þau búa yfir gríðarlegum eyðingarmætti, jafnvel minnstu kjarnorkuvopn eru margfalt kraftmeiri en hefðbundnar sprengjur og þau stærstu geta þurrkað út heilar borgir. Kjarnorkusprengjan var þróuð í [[Manhattan verkefnið|Manhattan verkefninu]] á árum [[Seinni heimsstyrjöld|seinni heimsstyrjaldar]]. Einungis tvisvar hefur kjarnorkusprengja verið notuð í hernaðarlegum tilgangi (þ.e., utan við sprengingar í tilraunaskyni), en það voru [[Bandaríkin]] í lok seinni heimstyrjaldar sem stóðu að því, og eyddu þeir [[Japan|japönsku]] borgunum [[Hiroshima]] og [[Nagasaki]].
 
Þau lönd sem fullvíst er að eiga kjarnorkuvopn eru [[Bandaríkin]], [[Rússland]], [[Bretland]], [[Frakkland]], [[Alþýðulýðveldið Kína]], [[Indland]] og [[Pakistan]]. Auk þess er almennt talið að [[Ísrael]] eigi kjarnorkuvopn og að [[Norður-Kórea]] og [[Íran]] stefni að því. [[Suður-Afríka]] var með kjarnorkuvopnaáætlun í gangi á 8. áratugnum en hefur síðan hætt slíku. <!--Sjá einnig [[listi yfir kjarnorkuvæddar þjóðir|listann yfir kjarnorkuvæddu þjóðirnar]].-->
 
== Gerðir kjarnavopna ==
Kjarnorkuvopn eru gjarnan flokkuð sem ýmist samruna- eða klofnunarvopn eftir því hvaðan þau fá meirihluta orku sinnar, en þó er þessi flokkun ekki alveg nákvæm sökum þess að næstum öll nútímakjarnavopn notast við báðar tegundir kjarnaverkana. Lítil kjarnaklofnun er sett af stað til að auka hitastigið og þrýstinginn nóg til þess að koma af stað kjarnasamruna. Á hinn bóginn eru klofnunarvopn mun skilvirkari þegar samrunakjarni er fyrst notaður til þess að auka orku vopnsins. Úr því bæði klofnunar- og samrunavopn fá orku sína úr breytingum á innri gerð [[atómkjarni|atómkjarna]] er réttnefni fyrir allar tegundirnar ''kjarnorkuvopn'', ''kjarnaorkuvopn'' eða ''kjarn(a)orkusprengjur''
 
Kjarnaklofnunarvopn fá orku sína úr kjarnaklofnun. Á hún sér þannig stað að [[nifteind]]ir sem skella á þungum [[atómkjarni|kjörnum]] [[úran]]s eða [[plútón]]s valda því að þeir hreinlega tætast í sundur og mynda kjarna léttari [[frumefni|frumefna]] úr brotunum. Þegar klofnun á sér stað í fyrstu frumeindinni losna margar nifteindir sem svo hrökkva í [[atómkjarni|atómkjarna]] í nágrenninu og koma þannig af stað keðjuverkun.
 
Stundum heyrist orðið ''atómsprengjur'' notað sem samheiti yfir kjarnorkusprengjur en það ætti í raun betur við um hefðbundnar sprengjur því í þeim losnar orka úr [[efnatengi|efnatengjum]] milli atóma.
 
Kjarnasamrunavopn byggjast á [[kjarnasamruni|kjarnasamruna]] þar sem léttir [[atómkjarni|kjarnar]] á borð við [[vetni]] og [[helín]] renna saman í þyngri [[frumefni]] og losa við það mjög mikla orku. Vopn sem byggja á samruna eru oftast þekkt sem ''vetnissprengjur'' sökum þess að [[vetni]] er helsta eldsneyti þeirra, eða ''varmakjarnavopn'', þar eð kjarnasamruna-keðjuverkun kemst aðeins af stað við mjög háan hita.
 
Nifteindasprengja er kjarnorkusprengja sem hönnuð er til að dreifa öflugri [[nifteind]]ageislun um takmarkað svæði. Væri slíkri sprengju beitt, færust allar [[lífvera|lífverur]] á því svæði en dauðir hlutir svo sem byggingar stæðu óhaggaðir. Notagildi sprengja af þessu tagi er umdeilt.
 
Skítug sprengja er nýlegt hugtak fyrir geislavirknivopn; vopn sem hefur enga kjarnaverkun en dreifir geislavirkum efnum sem pakkað var inn í sprengjuna yfir stórt svæði. Þegar slík sprengja springur verður til heilsufarsvandamál sem er svipað [[geislavirkt úrfelli|geislavirku úrfelli]]. Það hefur verið áhyggjuefni vestrænna stjórnvalda síðan í árásunum á [[Bandaríkin]] þann [[11. september]] [[2001]] að [[hryðjuverkamenn]] gætu sprengt skítuga sprengju á þéttbýlissvæði. Skítugar sprengjur, líkt mörgum öðrum úrfellisvopnum, eru svæðisútrýmingarvopn sem að geta gert svæði óbyggileg í mörg ár eða áratugi eftir sprenginguna.
 
=== Þróaðri gerðir kjarnavopna ===
Stærstu nútímakjarnavopnin eru með ytri skel úr úrani. Við kjarnasamrunastig sprengingarinnar verður svo mikil nifteindalosun að jafnvel óvirkt úran tekur þátt í kjarnasamrunanum, sem margfaldar drægni vopnsins
 
Kóbaltsprengja hefur [[kóbalt]] í skel sinni, og samrunanifteindirnar breyta kóbaltinu í [[samsæta|samsætuna]] kóbalt-60, sem er kraftmikill [[gamma-geislar|gamma-geislagjafi]] með helmingunartímann 5 ár. Þessi gerð sprengju er svokölluð '''söltuð sprengja'''. Fara áhrif geislavirka úrfellisins eftir því hvaða samsætur mynda söltin
 
== Tengt efni ==
* [[Auðgað úran]]
 
== Tenglar ==
* {{Vísindavefurinn|1329|Gætuð þið vísað mér í heimildir um kjarnorkusprengjuna, kjarnorkuvopnakapphlaupið, hver fann kjarnorkuna upp?}}
* {{Vísindavefurinn|5497|Hver fann upp kjarnorkusprengjuna?}}
* {{Vísindavefurinn|370|Hvernig verka venjulegar kjarnorkusprengjur?}}
* {{Vísindavefurinn|379|Af hverju eru kjarnorkusprengjur svona kraftmiklar?}}
* {{Vísindavefurinn|371|Hversu öflug er öflugasta vetnissprengjan sem kjarnorkuveldi heimsins hafa í fórum sínum?}}
* {{Vísindavefurinn|1586|Er einhver munur á hvort kjarnorkusprengja springur á jörðu niðri eða í geimnum?}}
 
[[Flokkur:Gereyðingarvopn]]