|
Um leið og norsku hvalveiðimennirnir byrjuðu að skutla hvali við Ísland við lok 19. aldar hófust talsverðar deilur meðal Íslendinga, einkum á þeim svæðum þar sem Íslendingar áttu mikið undir fiskveiðum.<ref name=":4">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 20.</ref> En á Íslandi var gömul þjóðtrú ríkandi að hvalurinn hegðaði sér eins fjárhundur sem smalaði síldinni saman úti á hafi og ræki hana inn á firði þar sem möguleikt væri fyrir Íslendinga að veiða hana.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 124.</ref>
Samhliða aukinni þjóðerniskennd meðal Íslendinga í upphafi 20. aldar jókst andstaðan gegn hvalveiðum Norðmanna.<ref>Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 21.</ref> Í kjölfarið bönnuðu Íslendingar stórhvalaveiðar árið 1915. En fullsýnt þótti að tengsl væri milli hval- og fiskveiða. Jafnframt mundumundi bannið leyfa stofninum að jafna sig svo að Íslendingar gætu sjálfir byrjað að skutla hvali er fram liðu stundir.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 134.</ref>
Á meðan norsku hvalveiðimennirnu stunduðu veiðar við Íslandi áttu þeir eftir að setja mark sitt á daglegt líf Íslendinga, t.d. hvað varðar breytta húsagerð og skemmtanalíf.
''Aðalgrein: [[Áhrif erlendra hvalveiðimanna á íslenskt samfélag, 1600-1915]]''
=== Dvergasteinseyri ===
[[Mynd:Kort Dvergasteinseyri.jpg|left|thumb|Kort af hvalstöð Norðmanna á Dvergasteinseyri í Álftafirði. Minjar hvalveiðimanna eru merktar með grænum lit, leifar barksskips með ljósgráum og nútímamannvirki með dökkgráum.]]
Norðmenn reistu hvalstöð á [[ Neðansjávarfornleifafræði|SkráningDvergasteinseyri]] neðansjávarí [[Álftafjörður (Ísafjarðardjúpi)|Álftafirði]] sýndiárið talsvert1896 afog minjumstunduðu norðanþar meginhvalveiðar eyrarinnartil ársins 1903. <ref>Trausti ÞegarEinarsson. allt(1987). var''Hvalveiðar taliðvið voruÍsland rúmlega1600-1939'', 30bls. gripir55.</ref> skráðirHvalstöðin íer sjónumnú ogtóftir einar, en eftir að [[fornleifaskráning]] var gerð á svæðinu voru þaðníu helstmannvirki hvalbeintengd ogsetu steinkolhvalveiðimanna skráð, eneins steinkolog smiðja og bræðsla. Alls voru notuðliðlega sem150 eldsneytigripir fyrirskráðir gufubátaá hvalveiðimannalandi og 30 í sjó. LeifarStærsti [[Barkskip|barksskip<nowiki/>s]]gripaflokkurinn hvalbein, en einnig var jafnframtmikið skráðmagn semleirkers, sökkeins skammtog frábrot hvalstöðinniaf áriðmatardiskum, 1906skráð.<ref name=":0" >Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 7-10.</ ref> .[[Barkskip|<nowiki/>]][[Mynd:DVS bræðsla SA2.jpg|thumb|Í forgrunni sjást leifar stromps sem tilheyrði bræðslu hvalveiðimanna á Dvergasteinseyri. Horft í suðaustur.|259x259dp]]Út frá niðurstöðum fornleifaskráningarinnar hefur tekist að fá skýrari mynd af athöfnum hvalveiðimanna á Dvergasteinseyri. Hvalveiðimennirnir reistu smiðju sunnan á eyrinni, og fjarri öðrum mannvirkjum, til þess að varna því að eldur brytist út um hvalstöðina. Var bræðslunni fundinn staður norðvestan megin á eyrinni og með fram norðurfjörunni verkaði fólk hvali. Hvalveiðimennirnir hirtu aðeins þá hluta hvalsins sem hægt var að nota til lýsisgerðar og skilið afganginn af þeim í fjörunni sem ekki nýttist til þess háttar framleiðslu. Við bryggjuna norðan megin á eyrinni lágu skip við höfn. Eftir hverja veiðiferð þurftu hvalveiðimennirnir að hreinsa skipin og hentu þeir öllu ruslinu sem hlóðst upp í ferðinni beint út í sjó, til dæmis áfengisflöskum og steinkolum. Austast á eyrinni voru skráðar minjar um bryggju, og tvær verkfærageymslur í grennd, svo sennilega hefur [[skipakví]] verið þar. Oft og tíðum skemmdust hvalskip í veiðiferðum og var algengt að hafa skipakví á landstöðvum þar sem möguleiki væri á að lagfæra skipin á stuttum tíma til þess að senda þau sem fyrst aftur til veiða.<ref name=":3">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 25.</ref> ▼
Norðmenn reistu hvalstöð á [[Dvergasteinseyri]] í [[Álftafjörður (Ísafjarðardjúpi)|Álftafirði]] árið 1896 og stunduðu þar hvalveiðar til ársins 1903.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 55.</ref>
Hvalstöðin er nú tóftir einar, en eftir að [[fornleifaskráning]] var gerð á svæðinu voru níu mannvirki tengd setu hvalveiðimanna skráð, eins og smiðja og bræðsla. Alls voru liðlega 150 gripir skráðir á landi og var stærsti gripaflokkurinn hvalbein, en einnig var mikið magn leirkers, eins og brot af matardiskum, skráð.<ref name=":0">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 7-10.</ref>
▲[[Neðansjávarfornleifafræði|Skráning neðansjávar]] sýndi talsvert af minjum norðan megin eyrarinnar. Þegar allt var talið voru rúmlega 30 gripir skráðir í sjónum og voru það helst hvalbein og steinkol, en steinkol voru notuð sem eldsneyti fyrir gufubáta hvalveiðimanna. Leifar [[Barkskip|barksskip<nowiki/>s]] var jafnframt skráð sem sökk skammt frá hvalstöðinni árið 1906.<ref name=":0" />[[Mynd:DVS bræðsla SA2.jpg|thumb|Í forgrunni sjást leifar stromps sem tilheyrði bræðslu hvalveiðimanna á Dvergasteinseyri. Horft í suðaustur.|259x259dp]]Út frá niðurstöðum fornleifaskráningarinnar hefur tekist að fá skýrari mynd af athöfnum hvalveiðimanna á Dvergasteinseyri. Hvalveiðimennirnir reistu smiðju sunnan á eyrinni, og fjarri öðrum mannvirkjum, til þess að varna því að eldur brytist út um hvalstöðina. Var bræðslunni fundinn staður norðvestan megin á eyrinni og með fram norðurfjörunni verkaði fólk hvali. Hvalveiðimennirnir hirtu aðeins þá hluta hvalsins sem hægt var að nota til lýsisgerðar og skilið afganginn af þeim í fjörunni sem ekki nýttist til þess háttar framleiðslu. Við bryggjuna norðan megin á eyrinni lágu skip við höfn. Eftir hverja veiðiferð þurftu hvalveiðimennirnir að hreinsa skipin og hentu þeir öllu ruslinu sem hlóðst upp í ferðinni beint út í sjó, til dæmis áfengisflöskum og steinkolum. Austast á eyrinni voru skráðar minjar um bryggju, og tvær verkfærageymslur í grennd, svo sennilega hefur [[skipakví]] verið þar. Oft og tíðum skemmdust hvalskip í veiðiferðum og var algengt að hafa skipakví á landstöðvum þar sem möguleiki væri á að lagfæra skipin á stuttum tíma til þess að senda þau sem fyrst aftur til veiða.<ref name=":3">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 25.</ref>
Leifar hvalstöðvarinnar eru ekki í neinni hættu vegna byggingaframkvæmda eða náttúruváar. Hvalstöðin hefur þó orðið fyrir raski á 20. öld, en eitt steypumannvirki var reist að hluta til ofan á rúst hvalveiðimanna og einnig hefur seinni tíma vegagerð skemmt bræðsluna.<ref name=":3" />
=== Höfðaoddi ===
[[Mynd:Framnes.jpg|left|thumb|Uppmældar minjar á Höfðaodda. Gráar byggingar eru teikningar af hvalstöðinni eftir danska kortagerðarmenn upp úr aldamótunum 1900.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 71.</ref> Minjar skráðar í fornleifaskráningu eru bleikar.]]
Hvalveiðifélag frá Noregi, byggði hvalstöð á Höfðaödda í [[Dýrafjörður|Dýrafirði]] árið 1893 og endurnefndu þeir svæðið Framnes. Flutti félagið starfsemi sína til [[Mjóifjörður (Austfjörðum)|Mjóafjarðar]] á Austurlandi árið 1903.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 54.</ref>
TúniðHvalstöðin ávar Höfðaoddanær varöll eyðilögð vegna sléttaðtúnasléttunar í byrjunupphafi 20. aldar. ogÞrátt sökumfyrir þessþað þykir ljóst eftir að fornleifaskráning var svæðiðgerð á svæðinu að grunnsævið austan megin tangans var notað sem geymslusvæði talsvertfyrir raskaðhvali áður en fornleifaskráningskorið fórvar þarí framþá og þeir bræddir í bræðslunni sem var fundinn staður yst á tanganum. EnguVestan aðvið síðurbræðsluna tókstvar aðbryggja skráreist nokkrarþar minjarsem eftirflutningsskip norskuhvalveiðimanna hvalveiðimenninagátu náð í einslýsið og ruslahaugafarið með framá austurmarkaði hliðí tangansEvrópu. Við bryggjuna voru tvær geymslur reistar, þar af ein kolageymsla.<ref name=":6">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 1124-1325.</ref>
Engin mannvirki eða bátar voru skráð neðansjávar en vestan við tangann var nokkuð um gripi, til að mynda steinkol. Ekki var hægt að skrá austan megin við tangann vegna of mikils sjávargróðurs sem hamlaði sýn. Hugsanlegt er þó að gripir kunni að vera á því svæði.<ref name=":6">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 24-25.</ref>
Hvalstöðin var nær öll eyðilögð vegna túnasléttunar í upphafi 20. aldar. Þrátt fyrir það þykir ljóst eftir að fornleifaskráning var gerð á svæðinu að grunnsævið austan megin tangans var notað sem geymslusvæði fyrir hvali áður en skorið var í þá og þeir bræddir í bræðslunni sem var fundinn staður yst á tanganum. Vestan við bræðsluna var bryggja reist þar sem flutningsskip hvalveiðimanna gátu náð í lýsið og farið með á markaði í Evrópu. Við bryggjuna voru tvær geymslur reistar, þar af ein kolageymsla.<ref name=":6" />
=== Uppsalaeyri ===
[[Mynd:Uppsalaeyri.jpg|thumb|Kort af uppmældum minjum á Uppsalaeyri. Minjar hvalveiðimanna merktar með bleiku og sumarhúsið dökkgrátt. |left]]
Hvalstöðin á Uppsalaeyri í [[Seyðisfjörður (Ísafjarðardjúpi)|Seyðisfirði]] var reist árið 1897 og meðal eiganda var [[Ásgeirsverslun|Ágeirsverslunin]] á Ísafirði. Umræðaog var umí að færa stöðinatnotkun til Straumsvíkur1904 íer Hafnarfirðihvalveiðimenn viðfluttust aldamótin 1900, en hætt var við þau áform. Á endanum var hvalstöðinni valinn staður á Svínastekki við [[Reyðarfjörður|Reyðarfjörð]] á Austurlandi og byrjuðu veiðar þar árið 1904austur.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls. 55-56.</ref>
Fornleifaskráning sýndi að mikil umsvif höfðu verið á eyrinni þrátt fyrir að hún hafi verið með aflminnstu hvalstöðvum Norðmanna. Í heildina voru sex mannvirki norsku hvalveiðimannanna skráð, þar á meðal leifar tunnapalla, en á þeim voru hvallýsistunnur geymdar. Rúmlega 130 gripir voru skráðir á landi og var langstærsti parturinn af þeim múrsteinsbrot úr byggingum hvalstöðvarinnar.<ref name=":1">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 14-18.</ref> ▼
Hátt í 40 gripir voru skráðir neðansjávar sem tengdust setu hvalveiðimanna á Uppsalaeyri, til að mynda hvalbein, flöskur, leirkersmunir og steinkol.<ref>Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 26.</ref>[[Mynd:Uppsalaeyri 1900.jpg|thumb|Uppsalaeyri við aldamótin 1900. |290x290px]]Fornleifaskráningin leiddi í ljós að verkun hvala hafi sennilega farið fram á fjörunni sunnan sumarhússins. Frá fjörunni var stutt að fara í bræðsluna sem var byggð á þeim sem stað sem sumarbústaðurinn er nú á. Þegar hvallýsið var tilbúið hefur það verið sett í tunnur og geymt á pöllum rétt vestan við bræðsluna. Syðst á eyrinni hafði verkfærageymslu ásamt [[skipakví]] verið valinn staður.<ref name=":1" />
Hvalstöðin liggur undir miklum skemmdun og hefur bræðsluhúsið meðal annars verið rifið fyrir byggingu sumarhús á sama stað. Að auki hefur verið sáð fyrir trjám ofan á leifum tunnupallanna, en rætur trjáa geta valdið skemmdum á minjum sem eru undir jarðveginum. Aðrar minjar hvalveiðimanna á eyrinni eru einnig í talsverði hættu vegna ágangs manna og byggingaframkvæmda.<ref name=":1" />
▲Fornleifaskráning sýndi að mikil umsvif höfðu verið á eyrinni þrátt fyrir að hún hafi verið með aflminnstu hvalstöðvum Norðmanna. Í heildina voru sex mannvirki norsku hvalveiðimannanna skráð, þar á meðal leifar tunnapalla, en á þeim voru hvallýsistunnur geymdar. Rúmlega 130 gripir voru skráðir á landi og var40 langstærstineðansjávar. parturinnLangstærsti afgripaflokkurinn þeimsem múrsteinsbrotvar úrskráðar byggingumvar bygginarleifar og hvalstöðvarinnarhvalbein.<ref name=":1">Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 14-18.</ref >[[Mynd:Uppsalaeyri 1900.jpg|thumb|Uppsalaeyri við aldamótin 1900. |290x290px]]Fornleifaskráningin leiddi í ljós að verkun hvala hafi sennilega farið fram á fjörunni sunnan sumarhússins. Frá fjörunni var stutt að fara í bræðsluna sem var byggð á þeim sem stað sem sumarbústaðurinn er nú á. Þegar hvallýsið var tilbúið hefur það verið sett í tunnur og geymt á pöllum rétt vestan við bræðsluna. Syðst á eyrinni hafði verkfærageymslu ásamt [[skipakví]] verið valinn staður.<ref name=":1" />
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
| 