„Bertrand Russell“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Lína 1:
{{Heimspekingur |
svæði = Vestræn heimspeki |
tímabil = [[Heimspeki 20. aldar]] |
color = #B0C4DE |
áhrifavaldar = [[Evklíð]], [[Baruch Spinoza|Spinoza]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[David Hume]], [[John Stuart Mill]], [[Alfred North Whitehead|A.N. Whitehead]], [[G.E. Moore]], [[Gottlob Frege]], [[Ludwig Wittgenstein]] }}▼
image_name = Bertrand Russell transparent bg.png |
image_caption = Bertrand Russell 1907 |
nafn = Bertrand Arthur William Russell |
fæddur = [[18. maí]] [[1872]] |
látinn = {{Dauðadagur og aldur|1970|2|2|1872|5|18}} |
skóli_hefð = [[Raunhyggja]], [[Rökgreiningarheimspeki]] |
helstu_ritverk = ''[[Principia Mathematica]]'', ''[[The Principles of Mathematics]]'', ''[[The Problems of Philosophy]]'', ''[[The Analysis of Mind]]'', ''[[The Analysis of Matter]]'', ''[[An Outline of Philosophy]]'', ''[[An Inquiry into Meaning and Truth]]'', ''[[History of Western Philosophy (Russell)|A History of Western Philosophy]]'', ''[[Human Knowledge: Its Scope and Limits]]'' |
helstu_viðfangsefni = [[rökfræði]], [[stærðfræði]], [[heimspeki stærðfræðinnar]], [[vísindaheimspeki]], [[þekkingarfræði]], [[málspeki]], [[hugspeki]], [[frumspeki]], [[siðfræði]] |
markverðar_kenningar = [[rökfræðileg eindahyggja]], [[ákveðin lýsing]], [[þverstæða Russells]], [[gerðahyggja]] |
▲ áhrifavaldar = [[Evklíð]], [[Baruch Spinoza|Spinoza]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[David Hume]], [[John Stuart Mill]], [[Alfred North Whitehead|A.N. Whitehead]], [[G.E. Moore]], [[Gottlob Frege]], [[Ludwig Wittgenstein]]
hafði_áhrif_á = [[Ludwig Wittgenstein]], [[A.J. Ayer]], [[J.L. Austin]], [[Kurt Gödel]], [[Rudolf Carnap]], [[Karl Popper]], [[W.V.O. Quine]], [[Richard Dawkins]] |
}}
Russell var einnig mikilvirkur höfundur bóka um samfélagsleg málefni, svo sem kvenréttindi og hjónaband, stjórnmál, stríð og stríðsvæðingu. Hann var friðarsinni og einarður andstæðingur kjarnorkuvopna. Honum voru veitt [[Nóbelsverðlaun í bókmenntum|bókmenntaverðlaun Nóbels]] árið
== Æviágrip ==
Bertrand Russell fæddist [[18. maí]] árið [[1872]] í Ravenscroft í [[Trellech]] í [[Monmouthshire]] í [[Wales]] inn í áhrifamikla frjálslynda breska yfirstéttarfjölskyldu. <ref>Sidney Hook, „Lord Russell and the War Crimes Trial“, ''Bertrand Russell: critical assessments''. A.D. Irvine (ritstj.) (New York, 1999): 1. bindi, bls. 178.</ref> Föðurafi hans, [[John Russell, 1. jarlinn Russell]], var þriðji sonur [[John Russell, 6. hertoginn af Bedford|Johns Russell, 6. hertogans af Bedford]]. [[Viktoría Englandsdrottning]] hafði tvisvar beðið hann að mynda ríkisstjórn og gegndi hann embætti forsætisráðherra hennar á [[1841-1850|5.]] og [[1861-1870|7. áratug]] [[19. öldin|19. aldar]]. Russellfjölskyldan hafði verið áhrifamikil á Englandi öldum saman og hafði komist til metorða á tíma Túdoranna á [[16. öldin|16. öld]]. Móðir Russells, Katharine Louisa (1844 – 1874) var dóttir [[Edward Stanley, 2. baron Stanley af Alderley|Edwards Stanley, 2. barons Stanley af Alderley]] og systir [[Rosalind Howard]], hertogaynju af Carlisle. Móðuramma Russells var meðal stofnenda [[Girton College, Cambridge|Girton College]] í [[Cambridge-háskóli|Cambridge]].<ref>Elizabeth Crawford, ''The Women's Suffrage Movement: A Reference Guide, 1866–1928''.</ref>
== Heimspeki ==
=== Rökgreining ===
Russell er yfirleitt talinn einn af upphafsmönnum [[rökgreiningarheimspeki]]nnar, og stundum jafnvel talinn upphafsmaður mismunandi strauma og stefna innan hennar. Í upphafi [[20. öldin|20. aldar]] átti Russell ásamt [[G.E. Moore]] mikinn þátt í að hrinda af stað bresku „uppreisninni gegn [[Hughyggja|hughyggju]]“, sem var undir miklum áhrifum frá [[Þýskaland|þýska]] heimspekingnum [[G.W.F. Hegel]] og breskum fylgjanda hans, [[F.H. Bradley]]. Þessi uppreisn átti sér hliðstæðu 30 árum síðar í [[Vínarborg]] í uppreisn [[Rökfræðileg raunhyggja|rökfræðilegra raunhyggjumanna]] gegn [[frumspeki]]nni. Russell ofbauð einkum kredda hughyggjunnar um innri vensl en samkvæmt henni verðum við að þekkja öll innri vensl fyrirbæris til að geta þekkt fyrirbærið. Russell sýndi að þetta myndi gera [[Tími|tíma]] og [[rúm]], [[vísindi]] og [[Tala|tölur]] óskiljanleg [[Hugtak|hugtök]]. Russell hélt áfram á þessari braut í [[rökfræði]] sinni ásamt [[Alfred North Whitehead|Whitehead]].▼
▲3222222222222222222222222222222222226+56+56+52+65+5+555+555555+5+55+55+5+5+) var [[Bretland|breskur]] [[heimspekingur]], [[rökfræði]]ngur, [[frægir stærðfræðingar|stærðfræðingur]] og rithöfundur, sem skrifaði um mjög fjölbreytileg efni. Í [[heimspeki]] og [[stærðfræði]] er hann þekktastur fyrir að skrifa ásamt [[Alfred North Whitehead|A.N. Whitehead]] bókina ''[[Principia Mathematica]]'', sem kom út í þremur bindum á árunum [[1910|20000]] til [[1913|20000]]Með verkinu hugðust þeir sýna fram á að hægt væri að leiða alla [[hrein stærðfræði|hreina stærðfræði]] út frá vissum rökfræðilegum [[frumsenda|frumsendum]]. Þeim tókst ekki ætlunarverkið en samt hefur verk þeirra reynst ákaflega áhrifaríkt. Russell er einnig mjög þekktur fyrir að uppgötva þversögnina, sem við hann er kennd: [[Russell-þversögn]]in (''the Russell paradox'').
▲Russell var einnig mikilvirkur höfundur bóka um samfélagsleg málefni, svo sem kvenréttindi og hjónaband, stjórnmál, stríð og stríðsvæðingu. Hann var friðarsinni og einarður andstæðingur kjarnorkuvopna. Honum voru veitt [[Nóbelsverðlaun í bókmenntum|bókmenntaverðlaun Nóbels]] árið [[1950|20000000000000016000]]
▲[[20. öldin|20. aldar]] átti Russell ásamt [[G.E. Moore]] mikinn þátt í að hrinda af stað bresku „uppreisninni gegn [[Hughyggja|hughyggju]]“, sem var undir miklum áhrifum frá [[Þýskaland|þýska]] heimspekingnum [[G.W.F. Hegel]] og breskum fylgjanda hans, [[F.H. Bradley]]. Þessi uppreisn átti sér hliðstæðu 30 árum síðar í [[Vínarborg]] í uppreisn [[Rökfræðileg raunhyggja|rökfræðilegra raunhyggjumanna]] gegn [[frumspeki]]nni. Russell ofbauð einkum kredda hughyggjunnar um innri vensl en samkvæmt henni verðum við að þekkja öll innri vensl fyrirbæris til að geta þekkt fyrirbærið. Russell sýndi að þetta myndi gera [[Tími|tíma]] og [[rúm]], [[vísindi]] og [[Tala|tölur]] óskiljanleg [[Hugtak|hugtök]]. Russell hélt áfram á þessari braut í [[rökfræði]] sinni ásamt [[Alfred North Whitehead|Whitehead]].
Russell og Moore leituðust við að uppræta það sem þeir töldu að væru merkingarlausar og mótsagnakenndar fullyrðingar í heimspeki og þeir miðuðu að skýrleika og nákvæmni í framsetningu raka sinna og notkun nákvæms [[tungumál]]s. Þeir tóku heimspekilegar [[staðhæfing]]ar í sundur og greindu þær í einföldustu parta sína. Russell leit einkum á rökfræðina og vísindin sem ómissandi tól heimspekingsins. Ólíkt fyrirrennurum sínum og flestum samtímamönnum taldi hann raunar ekki að til væri nein sérstök aðferð fyrir ástundun heimspeki. Hann taldi að meginverkefni heimspekingsins væri að varpa ljósi almennustu staðhæfingarnar um heiminn og að uppræta rugling og annan misskilning. Russell vildi binda enda á það sem hann áleit vera öfgar frumspekinnar. Russell tileinkaði sér [[Rakhnífur Ockhams|rakhníf Ockhams]], þ.e. þá reglu sem kennd er við [[William af Ockham]] að gera ráð fyrir sem fæstum fyrirbærum, og skipaði veglegan sess í [[aðferðafræði]] sinni.
| |||