„Appelsína“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip
Svarði2 (spjall | framlög)
taxobox ofl.
Lína 1:
{{Taxobox
| color = lightgreen
| name = Appelsína
|image = OrangeBloss_wb.jpg
| image_width = 250px
| image_caption = Blóm og ávextir Appelsínutrés
| regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'')
| divisio = [[Dulfrævingar]] (''Magnoliophyta'')
| classis = [[Tvíkímblöðungar]] (''Magnoliopsida'')
| subclassis = ''[[Rosidae]]''
| ordo = [[Sápuberjaættbálkur]] (''Sapindales'')
| familia = [[Glóaldinætt]] (''Rutaceae'')
| genus = [[Sítrus]] (''Citrus'')
|binomial = ''Citrus x sinensis''
|binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) }}
}}
[[Mynd:Ambersweet oranges.jpg|thumb|Mynd af appelsínum.]]
 
Lína 8 ⟶ 24:
== Appelsínutré ==
Appelsínutré vaxa ekki á Íslandi. Þó geta appelsínutré verið inni í húsum á norðlægum slóðum. Þau finnast hins vegar á hitabeltisslóðum t.d. á Spáni, Ameríku og Brasilíu.
Appelsínur eru góð uppspretta c vítamíns.<ref>{{cite web|url=http://www.naturalhub.com/natural_food_guide_fruit_vitamin_c.htm|title=Vitamin C content}}</ref>
{{Wikiorðabók|appelsína}}
 
 
== Saga ==
Appelsínur þekkjast ekki villtar; það er talið að þær séu upprunnar í Suður Kína, Norðaustur Indlandi og hugsanlega suðaustur Asíu. Og þær hafi verið fyrst ræktaðar í Kína um 2500 BC.
Sætar appelsínur komu til Evrópu ([[Ítalía]], [[Spánn]] og [[Portúgal]]) frá [[Indland]]i í byrjun fimmtándu aldar (1400). Fyrir þann tíma voru aðeins súrar (Citrus bergamia Risso) eða beiskar (Citrus aurantium) appelsínur í ræktun í Ítalíu og Spáni. Frá Spáni breiddist ræktun appelsínutrjáa út til Ameríku, Afríku og Ástralíu.
 
Það eru nokkur afbrigði af sætum appelsínum. Eitt það algengasta nefnist Valenciae, sem kemur frá Spáni og er einnig ræktað í Afríku og Ástralíu.
 
Önnur gerð af sætum appelsínum nefnist blóðappelsínur. Þessar appelsínur hafa oft rauða bletti á hýðinu, og sumsstaðar innan í ávextinum getur litið út eins og þær séu fylltar blóði. Sumar blóðappelsínur hafa safa sem er blóðrauður.
 
[[File:Ambersweet oranges.jpg|thumb|left|200px|Nafla appelsínur]]
Um 1850 var tré í klausturgarði í Brasílíu sem hafði merkilegan ávöxt.<ref name=npr>
{{cite web
|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=103250589
|title=Who Put The Navel In Navel Oranges? : NPR
|publisher=npr.org
|accessdate=2009-04-23
|last=
|first=
}}
</ref> Hver appelsína leit nokkð eðlilega út, nema þær voru frælausar og neðst í hverri appelsínu er dvergappelsína sem er síamstvíburi hinnar stærri. Minni appelsínan myndar nokkurskonar nafla og þaðan er nafnið komið. Þær eru mjög sætar og auðvelt er að afhýða þær. Þetta gerði þær vinsælar til sölu. En þar sem þr eru frælausar er ekki hægt að sá til þeirra. Aðeins er hægt að fjölga þeim með græðlingum. Það gerir að allar appelsínur af þessari sort er erfðafræðilega sama tréð og var í klausturgarðinum í Brasílíu.<ref name=npr/>
 
Jaffa appelsínur, eða Shamouti, er sætt, næstum steinlaust appelsínu afbrigði með seigu hýði sem gerir þær sérstaklega hentugar til útflutnings.
 
{{commonscat|Citrus sinensis|Appelsínum}}