„Hekla“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Skipti út innihaldi með „ * {{Vísindavefurinn|6225|Hversu gömul er Hekla?}}{{Vísindavefurinn|747|Hvers vegna er Hekla ílöng en ekki keila?}} * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pa...“
m Tók aftur breytingar 37.205.34.138 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Reykholt
Lína 1:
{{hnit|63|59|N|19|42|W|display=title|region:IS}}
{{Fjallatafla|
Nafn = Hekla|
Mynd = Hekla_2004.jpg|
Undirfyrirsögn = Hekla frá Þjórsárdal |
Hæð = 1491|
Staðsetning =[[Rangárvallasýsla]]|
Fjallgarður = Enginn
}}
{{aðgreiningartengill}}
'''Hekla''' er 1.491 [[metri|m]] hár [[eldhryggur]] og er eitt virkasta og þekktasta [[eldstöð|eldfjall]] á [[Ísland]]i og gjarnan kölluð ''Drottning íslenskra eldfjalla''.
 
Fjallið er í [[Rangárvallasýsla|Rangárvallasýslu]] og sést víða að og er auðþekkjalegt – eins og [[bátur]] á hvolfi með breiðar [[öxl|axlir]] og háan toppgíg. Síðast gaus Hekla í [[febrúar]] [[2000]]. Þá var spáð fyrir um eldgosið 15 [[mínúta|mínútum]] áður en það hófst.
 
Hekla er fremur ungt eldfjall og er meginhluti hennar, þ.e. allt háfjallið, talinn vera yngri en 7.000 [[ár]]a. Fjallið stendur á fremur þykkri [[jarðskorpa|jarðskorpu]] þar sem [[Suðurlandsbrotabeltið]] og [[Suðurlandsgosbeltið]] mætast. Þarna er því mikil virkni í [[jarðskorpa|jarðskorpunni]], spenna er hlaðinn í [[brotbeltið|brotbeltinu]] en undir [[gosbeltið|gosbeltinu]] liggja [[kvikuhólf]] og [[kvikuþró|-þrær]].
 
Allstór [[sprungurein]] er undir fjallinu sem bendir til þess að gosið hafi á [[gossprunga|gossprungum]] áður en fjallið hlóðst upp og kvikuhólf þess myndaðist. Þessi sprunga sést vel á yfirborðinu og hefur oft gosið úr henni, en þó líka úr öxl fjallsins, s.s. utan sprungunnar. Þessari Heklugjá tengjast fleiri gígar sem hafa gosið í áranna rás, sumir einu sinni, aðrir oftar.
 
Fjallið sker sig frá öðrum íslenskum eldfjöllum að því leyti að kvikuhólf hennar er mun dýpra en í öðrum fjöllum landsins, eða á um 11 km dýpi í jarðskorpunni.
 
==Forsöguleg gos í Heklu==
Einhver mestu [[Eldgosaannáll Íslands|hamfaragos]] á Íslandi áttu sér stað í Heklu fyrir 7000, 4500 og 2900 árum. Þá var gosvirkni í Heklu öðruvísi en nú er. Lengra leið á milli gosa og sprengivirkni þeirra var mun meiri, en eingöngu kom upp [[kísilrík]] (súr) [[gjóska]] og að öllum líkindum runnu engin hraun í þessum gosum. Ummerki um þessi gos má finna í formi gjóskulaga sem dreifðust yfir stóran hluta landsins, einkum í [[norður|norðurátt]].
 
Það var [[jarðfræði|jarðfræðingurinn]] [[Sigurður Þórarinsson]] sem gaf þessum gjóskulögum nöfn og nefndi þau H5, H4 og H3, en af þeim er H3 mesta og útbreiddasta gjóskulagið. Ummerki hafa einnig fundist um fjórða [[sprengigos|sprengigosið]] sem líklega varð fyrir um 3500 árum en það er þó mörgum stærðargráðum minna en hin. Vikurinn frá þessu gosi nefndi Sigurður Þórarinsson upphaflega H2 þar sem hann taldi hann vera yngri en H3 gjóskuna. Síðar kom í ljós að svo var ekki og hefur vikurinn sem myndaðist í þessu gosi síðan gengið undir nafninu Selsundsvikurinn. Eina gos Heklu á [[sögulegur tími|sögulegum tíma]] sem sambærilegt er við þessi forsögulegu gos, er gosið árið 1104 sem einnig var sprengigos, en gjóskufallið frá því gosi lagði t.a.m. byggð í [[Þjórsárdalur|Þjórsárdal]] í eyði.
 
==Gossaga Heklu á sögulegum tíma==
Hekla hefur gosið árið [[1104]], [[1158]], [[1206]], [[1222]], [[1300]], [[1341]], [[1389]], [[1510]], [[1597]], [[1636]], [[1693]], [[1766]], [[1845]], [[1947]], [[1970]], [[1980]], [[1981]], [[1991]] og [[2000]].
 
{{Heklugos}}
 
== Sögur tengdar Heklu ==
Mikil hjátrú hefur verið tengd fjallinu í gegnum aldirnar. Töldu menn lengst af að Hekla væri inngangur að [[helvíti]] eða jafnvel helvíti sjálft. Náttúrufræðingarnir [[Bjarni Pálsson]] og [[Eggert Ólafsson]] vildu afsanna þetta og voru fyrstir manna til að ganga á fjallið árið [[1750]].
 
Segir reyndar í Íslandslýsingu [[Oddur Einarsson|Odds Einarssonar]] að á 16.öld hafi hafi maður einn reynt uppgöngu en þegar hann sá hvernig umhorfs var á toppnum hafi hann orðið vitskertur og ekki lifað lengi eftir það.
 
== Tjón í Heklugosum ==
[[2. nóvember]] 1947 lést [[Steinþór Sigurðsson]] í Hekluhrauni, er hann var við rannsóknarstörf og kvikmyndaði hraunstraum. Valt þá glóandi hraunsteinn úr hraunbrúninni, hæfði Steinþór og lést hann samstundis.
 
==Heimildir==
* [[Ari Trausti Guðmundsson]], ''[[Íslenskar eldstöðvar]]''.
* [[Árni Hjartarson]] (1995). ''Á Hekluslóðum''. Árbók Ferðafélags Íslands 1995.
* [[Árni Hjartarson]] (2004). ''Hæðarmælingar á Heklu''. [[Náttúrufræðingurinn]] 74, 65-68.
* [[Gils Guðmundsson]] (ritstj.), (1975). ''[[Öldin okkar]] 1931-1950''.
* [[Oddur Einarsson]], (1971). ''Íslandslýsing - Qualiscunque descriptio Islandiae'', (ísl. þýð. Sveinn Pálsson). Reykjavík: Bókaútgáfa menningarsjóðs.
 
== Tenglar ==
{{wikiorðabók}}
{{commons}}
* [http://hraun.vedur.is/ja/hekluvoktun/ Hekluvöktun; af Veður.is]
* [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041027195856/www.islandia.is/hamfarir/jardfraedilegt/eldgos/hekla.html Hekla (jarðfræði og gos); af Islandia.is]
* {{Vísindavefurinn|6225|Hversu gömul er Hekla?}}{{Vísindavefurinn|747|Hvers vegna er Hekla ílöng en ekki keila?}}
* {{Vísindavefurinn|4177|Hvaða ár mun Hekla gjósa næst?}}
* {{Vísindavefurinn|1063|Af hverju gaus Hekla árið 2000?}}
* {{Vísindavefurinn|747|Hvers vegna er Hekla ílöng en ekki keila?}}
* {{Vísindavefurinn|6842|Af hverju heitir fjallið Hekla kvenkynsnafni?}}
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=4267839 „Hversu mörg eru Heklugosin?“; grein í Náttúrufræðingnum 1953]
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3301020 „Flýta uppistöðulón fyrir HekluHeklugosum?esbóksins“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1980]
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3311299 „Heklugos fyrr á öldum“; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1995]
'''erlendir'''
* [http://www.south.is/hekla.html Stutt um Heklu] (á ensku)
* [http://www.decadevolcano.net/volcanoes/iceland/hekla.htm Hekla (stutt um jarðfræði)] (á ensku)
 
* {{Vísindavefurinn|6225|Hversu gömul er Hekla?}}{{Vísindavefurinn|747|Hvers vegna er Hekla ílöng en ekki keila?}}
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3301020 „Flýta uppistöðulón fyrir Heklu?esbóksins 1980]
[[Flokkur:Fjöll á Íslandi]]
[[Flokkur:Eldstöðvakerfi á Íslandi]]