„Hvalveiðar“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Bauv19 (spjall | framlög)
Bauv19 (spjall | framlög)
Lína 13:
Hvalir voru verðmætt veiðifang frá því að fólk kom undir sig fótunum á Íslandi. Framan af nýttu Íslendingar fyrst og fremst hvali til sjálfsþurftar og til eru fjölmargar heimildir um hvalreka í jarðsölubréfum sem og í máldögum kirkna og klaustra. Enda voru hvalreksvonir mikils metnar fyrr á öldum.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939, bls.'' 35-36.</ref> Lengst af voru það erlendar þjóðir sem veiddu hvali við Íslandsstrendur. Fyrst voru það [[Baskar]] á [[17. öldin|17. öld]] og þaðan af Norðmenn á [[19. öldin|19. öld]]. Íslendingar fóru hins vegar ekki að veiða hvali í atvinnuskyni fyrr en um miðbik 20. aldar.<ref>Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld'', bls. 4.</ref>
 
Hvalveiðar erlenda manna á tímabilinu 1600-1915 átti eftir að hafa áhrif á íslenskt samfélag. Gátu Íslendingar til að mynda stundað ólöglega verslun við erlenda hvalveiðimenn á tímum einokunar. Kynntu baskar og Hollendingar Íslendingum meðal annars fyrir tóbaksreykingum.<ref>Magnús Rafnsson. (2015). Cultural Exchange and Socialization in the Westfjords.  Í Xabier Irujo og Viola G. Miglio (ritstj.), ''Basque Whaling in Iceland in the XVII century: Legal Organization, Cultural Exchange and Conflicts of the Basque Fisheries in the North Atlantic,'' bls. 307-308.</ref>
 
''Aðalgrein [[Áhrif erlendra hvalveiðimanna á íslenskt samfélag, 1600-1915]]''[[Mynd:Dvergasteinseyri hafsbotn.jpg|thumb|Hvalbein neðansjávar við hvalstöð Norðmanna á Dvergasteinseyri í Álftafirði.|vinstri]]Áður fyrr var talið að erlendir hvalveiðimenn höfðu ekki byggt landstöðvar á Íslandi og stundað þar lýsisbræðslu. Fornleifarannsóknir hafa þó sýnt að baskar reistu að minnsta kosti þrjár slíkar á Vestfjörðum á 17. öld, það er á Kóngsey, [[Strákatangi|Strákatanga]] og Strákey.<ref>Ragnar Edvardsson. (2015). The Strákatangi Whaling Project in Strandasýsla: An Archaeological Site in the Westfjords. Í Xabier Irujo og Viola G. Miglio (ritstj.), ''Basque Whaling in Iceland in the XVII century: Legal Organization, Cultural Exchange and Conflicts of the Basque Fisheries in the North Atlantic,'' bls. 325-328.</ref> Á árunum 2005-2010 fór fram fornleifauppgröftur á hvalstöðinni á Strákatanga og komu þá í ljós leifar beykihúss (þar sem tunnur voru smíðaðar), geymslu, íveruhúss, smiðju, og lýsisbræðslna frá 17. öld auk tveggja [[Kuml|kumla]] frá [[víkingaöld]].<ref>Ragnar Edvardsson og Magnús Rafnsson. (2011). ''Hvalveiðar útlendinga á 17. öld: Fornleifarannsóknir á Strákatanga 2005-2010'', bls. 153-154.</ref> [[Neðansjávarfornleifafræði|Fornleifarannsókn neðansjávar]] sýndi að víkin austan megin hafi verið hagstæð viðlegupláss fyrir skip og sennilega hafa hvalveiðibátar legið þar í höfn.<ref>Ragnar Edvardsson og Magnús Rafnsson. (2011). ''Hvalveiðar útlendinga á 17. öld: Fornleifarannsóknir á Strákatanga 2005-2010'', bls. 160.</ref>
Norsku hvalveiðimennirnir stunduðu veiðar á áður óþekktri stærðargráðu við Íslandsstrendur við lok 19. aldar. Átti vera þeirra eftir að skila sér margfalt til baka inn í íslenskt samfélag og átti eftir að kenna Íslendingum að reka stórútgerð. Búseta þeirra var á hinn bóginn ávallt umdeild og voru stórhvalveiðar bannaðar á Íslandi árið 1915 þegar ljóst þótti að hvalstofninn væri að hverfa sökum veiða norsku hvalveiðimannanna.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls.133-134.</ref>
 
:''Aðalgrein [[Áhrif erlendra hvalveiðimannaStrákatangi|Hvalstöðin á íslenskt samfélag, 1600-1915Strákatangi]]''
 
Hvalveiðar Norðmanna við Vestifirði á 19. öld átti eftir að kenna Íslendingum að reka stórútgerð. Norðmenn hófu hvalveiðar við Ísland árið 1883. Fyrst byggðu þeir átta hvalveiðistöðvar á Vestfjörðum en á liðlega einum áratugi áttu þeir eftir að ganga svo nærri hvalstofninum við Vestfirði að fáir voru eftir á miðunum svo að þeir færðu sig um set til Austurlands í von um betri veiðar.<ref>Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði'' ''á 19. öld'', 19.</ref> Búseta norsku hvalveiðimanna var ávallt umdeild og voru stórhvalveiðar bannaðar á Íslandi árið 1915 þegar ljóst þótti að hvalstofninn væri að hverfa sökum veiða norsku hvalveiðimannanna.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', bls.133-134.</ref>
=== Hvalveiðar Baska við Íslandsstrendur á 17. öld ===
[[Mynd:Cooperage A.jpg|left|thumb|Beykihúsið sem fannst við fornleifauppgröft á Strákatanga. Séð frá suðaustri.]]
''Aðalgrein [[Strákatangi|Hvalstöðin á Strákatangi]]''
 
Áður fyrr var talið að erlendir hvalveiðimenn höfðu ekki byggt landstöðvar á Íslandi og stundað þar lýsisbræðslu. Fornleifarannsóknir hafa þó sýnt að baskar reistu að minnsta kosti þrjár slíkar á Vestfjörðum á 17. öld, það er á Kóngsey, [[Strákatangi|Strákatanga]] og Strákey.<ref>Ragnar Edvardsson. (2015). The Strákatangi Whaling Project in Strandasýsla: An Archaeological Site in the Westfjords. Í Xabier Irujo og Viola G. Miglio (ritstj.), ''Basque Whaling in Iceland in the XVII century: Legal Organization, Cultural Exchange and Conflicts of the Basque Fisheries in the North Atlantic,'' bls. 325-328.</ref>
 
Á árunum 2005-2010 fór fram fornleifauppgröftur á hvalstöðinni á Strákatanga og komu þá í ljós leifar beykihúss (þar sem tunnur voru smíðaðar), geymslu, íveruhúss, smiðju, og lýsisbræðslna frá 17. öld auk tveggja [[Kuml|kumla]] frá [[víkingaöld]].<ref>Ragnar Edvardsson og Magnús Rafnsson. (2011). ''Hvalveiðar útlendinga á 17. öld: Fornleifarannsóknir á Strákatanga 2005-2010'', bls. 153-154.</ref> [[Neðansjávarfornleifafræði|Fornleifarannsókn neðansjávar]] sýndi að víkin austan megin hafi verið hagstæð viðlegupláss fyrir skip og sennilega hafa hvalveiðibátar legið þar í höfn.<ref>Ragnar Edvardsson og Magnús Rafnsson. (2011). ''Hvalveiðar útlendinga á 17. öld: Fornleifarannsóknir á Strákatanga 2005-2010'', bls. 160.</ref>
 
Við lok 17. aldar fundu baskar upp aðferð við að bræða lýsi um borð hvalveiðiskipa og þurftu þess vegna ekki lengur landstöðvar fyrir hvalveiðar.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939,'' bls. 19''.''</ref> Munu hvalveiðimenn því hætt að hafa viðkomu á Íslandi eftir það.
 
 
 
 
=== Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld ===
:''Aðalgrein [[Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld]]''
[[Mynd:Dvergasteinseyri hafsbotn.jpg|thumb|Hvalbein neðansjávar við hvalstöð Norðmanna á Dvergasteinseyri í Álftafirði.]]
Þónokkrar þjóðir veiddu hvali á Norður-Atlantshafi á 19. öld, til dæmis Bandaríkjamenn, Danir, [[Holland|Hollendingar]] og Norðmenn. Þessar þjóðir reyndu allar að veiða hvali kringum Ísland en svo fór að Norðmenn voru þeir einu sem veiddu hvali við Ísland til langframa. Ástæðan var sú að Norðmaðurinn [[Svend Foyn]] tvinnaði saman hraða gufubáta og þá aðferð að pumpa lofti í hvali eftir að þeir höfðu verið skutlaðir svo að þeir flutu. Með þeim hætti var mögulegt að veiða hraðsyndari og stærri hvali en áður. Átti aðferð Svend Foyn eftir að breyta hvalveiðum til framtíðar og gátu hvalveiðimenn veitt meira en gerlegt var að verka á hvalveiðiskipunum. Af þeim völdum varð hlutverk landstöðva í hvalveiðum aftur þýðingarmikið.<ref>Trausti Einarsson. (1987). ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939'', 45-46.</ref>
 
Norðmenn hófu hvalveiðar við Ísland árið 1883. Fyrst byggðu þeir átta hvalveiðistöðvar á Vestfjörðum en á liðlega einum áratugi áttu þeir eftir að ganga svo nærri hvalstofninum við Vestfirði að fáir voru eftir á miðunum svo að þeir færðu sig um set til Austurlands í von um betri veiðar.<ref>Gylfi Björn Helgason. (2015). ''Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði'' ''á 19. öld'', 19.</ref>
 
===''Aðalgrein [[Hvalveiðar Norðmanna við Vestfirði á 19. öld ===]]''
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>