„Júlíus Caesar“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 3:
'''Júlíus Caesar''', stundum ritað '''Júlíus Sesar''', [[12. júlí|12.]] eða [[13. júlí]] um 100 f.Kr.<ref>Í flestum sögu- og handbókum er fæðingarár Caesars sagt vera 100 f.Kr. en sumir fornfræðingar hafa leitt líkur að því að hann hafi verið fæddur árið [[101 f.Kr.]] eða [[102 f.Kr.]] Sjá Ward, Heichelheim og Yeo (2003): 189, nmgr. 2.</ref> – [[15. mars]] [[44 f.Kr.]]) var [[rómarveldi|rómverskur]] [[herforingi]], [[sagnaritari]], [[stjórnmál]]amaður og síðar [[einvaldur]] í [[Róm]].
== Æska
Gaius Júlíus Caesar var fæddur í [[Róm]] um 100 f.Kr. Hann var af
== Leiðin til valda ==
Eftir að Sulla lést, árið 78 f.Kr., sneri Caesar aftur til Rómaborgar þar sem hann klifraði hinn hefðbundna metorðastiga ungra aðalsmanna í Róm (''cursus honorum''). Til að byrja með einbeitti hann sér að lagalegum málaflutningi, þar sem hann varð þekktur fyrir ræðusnilli. Árið 76 f.Kr. fæddist [[Julia (dóttir Caesars)|Julia]] dóttir Caesars og Corneliu en árið 69. f.Kr. lést Cornelia. Árið 68 f.Kr. var Caesar kosinn [[kvestor]]. Árið 63 f.Kr. tryggði hann sér embætti yfirmanns trúarleiðtoga í Róm, ''Pontifex maximus'', en því embætti hélt hann til dauðadags. Árið 62 f.Kr. var hann kosinn [[pretóri]] og ári seinna landsstjóri í Hispaniu Ulterior (núverandi suð-austurhluti [[Spánn|Spánar]]).▼
=== Upphaf stjórmálaferils ===
▲Eftir að Sulla lést, árið 78 f.Kr., sneri Caesar aftur til Rómaborgar þar sem hann klifraði hinn hefðbundna metorðastiga ungra aðalsmanna í Róm (''cursus honorum''). Til að byrja með einbeitti hann sér að lagalegum málaflutningi, þar sem hann varð þekktur fyrir ræðusnilli. Árið 76 f.Kr. fæddist [[Julia (dóttir Caesars)|Julia]] dóttir Caesars og Corneliu en árið 69. f.Kr. lést Cornelia. Árið 68 f.Kr. var Caesar kosinn [[kvestor]]. Árið 63 f.Kr. tryggði hann sér embætti yfirmanns trúarleiðtoga í Róm, ''Pontifex maximus'', en því embætti hélt hann til dauðadags. Árið 62 f.Kr. var hann kosinn [[pretóri]] og ári seinna landsstjóri í Hispaniu Ulterior (í núverandi suð-
=== Ræðismannsár
Árið 60. f.Kr. var Caesar kjörinn [[ræðismaður]] fyrir árið 59 f.Kr. Á hverju ári voru kjörnir tveir ræðismenn og var samstarfsmaður Caesars maður að nafni Marcus Bibulus. Caesar og Bibulus náðu ekki vel saman enda var Bibulus hluti af íhaldssama hluta öldungaráðsins, ''optimates'', á meðan Caesar tilheyrði frjálslynda hlutanum, ''populares''. Ræðismannsár þeirra einkenndist af miklum deilum þeirra á milli um hin ýmsu mál, en ljóst er að Caesar var mun valdameiri og talað var um að árið 59 f. Kr. hafi verið ræðismannsár Júlíusar og Caesars en ekki Bibulusar og Caesars. Caesar fetaði í fórspor bræðranna [[Tiberius Sempronius Gracchus|Tiberiusar]] og [[Gaius Gracchus|Gaiusar Gracchusar]] og lét afhenda ríkisjarðir til fátækra og hermanna og lækka tollheimtu í [[Rómverskt skattland|skattlöndum]] um þriðjung.<ref>Durant, ''Rómaveldi'' bls. 204.</ref> Til að almenningur gæti fylgst með gerðum [[Rómverska öldungaráðið|öldungaráðsins]] lét Caesar gefa út blöð sem voru fest á veggi borgarinnar.
=== Þremenningasamband ===
Árið 59 f.Kr. myndaði Caesar [[Fyrra þremenningasambandið|þremenningasamband]] með [[Pompeius|Gnaeusi Pompeiusi]] og [[Marcus Licinius Crassus| Marcusi Liciniusi Crassusi]]. Markmiðið með bandalaginu var að ná fram öllum helstu baráttumálum þremenninganna með því nota auð, völd og vinsældir þeirra svo hægt væri að sniðganga verklagsreglur lýðveldisins og allar þær hindranir og tafir sem þær gátu haft í för með sér. Crassus var mesti auðjöfur Rómaborgar og lagði hann fram hið pólitíska auðvald til að múta, en hann var mjög umdeildur maður vegna ríkidæmis síns. Caesar var í mikilli skuld við Crassus sem hafði að stórum hluta fjármagnað stjórnmálaferil Caesars. Pompeius var vinsælasti og sigursælasti hershöfðingi Rómaveldis á þessum tíma. Bandalagið var treyst með því að Pompeius giftist Juliu dóttur Caesars og Caesar giftist Calpurniu, dóttur eins helsta bandamanns Crassusar. Upphaflega var bandalagið leynilegt en stuðningur Pompeiusar og Crassusar við landúthlutanir Caesars opinberaði samstarf þeirra. Eftir þetta náðu þremenningarnir fram flestum sínum málum, oft með valdníðslu og mútum. Andstæðingar þrístjórnarinnar áttu á hættu að missa líf sitt. Caesar varð [[landstjóri]] í [[Gallía|Gallíu]] árið 58 f.Kr. að loknu ræðismannsári sínu.
== Hernám Gallíu ==
[[Mynd:Siege-alesia-vercingetorix-jules-cesar.jpg|thumb|right|
Caesar gersigraði Gallíu handan [[Alpar|Alpa]], núverandi [[Frakkland]], á sjö árum 58-52 f.Kr. Tiltölulega auðveldur sigur Caesars yfir Göllum átti sér langan aðdraganda. [[Gallastríðið]] var einskonar innbyrðis [[borgarastyrjöld]] þar sem tekist var á um samskipti við menningarsvið [[Miðjarðarhafið|Miðjarðarhafsins]] en hluti gallísku þjóðarinnar var þegar orðinn þátttakandi í viðskiptakerfi Miðjarðarhafsins og því átti Caesar öfluga bandamenn í Gallíu.
=== Bakgrunnur ===
Þegar ræðismannsári í Rómaveldi lauk var vaninn að öldungaráðið úthlutaði fráfarandi ræðismanni landstjórn. Caesari var úthlutað landstjórn yfir skóglendi Ítalíu. Caesar varð móðgaður yfir þessu enda var markmið öldungaráðsins að takmarka völd hans. Caesar fékk þessu hnekkt, í krafti þremenningasambandsins, og fékk stjórn yfir Norður-Ítalíu og ''Illyricum'' (norðvesturhluta [[Balkanskagi|Balkanskagans]]) og þar með stjórn yfir fjórum herdeildum. Caesar var stórskuldugur eftir ræðismannsár sitt og hugðist bæta fjárhag sinn með hernaðar-ránsfeng. Upphaflega virðist hann hafa ætlað sér að gera innrás í Daciu (núverandi [[Rúmenía|Rúmeníu]]) en í Gallíu var vaxandi ólga vegna ásóknar [[Germanar|germannskra þjóða]] vestur og suður um [[Rín (fljót)|Rín]]. Gallar skiptust í nokkra þjóðahópa og fjölmargar smáþjóðir sem vildu halda sjálfstæði sínu. Margir þjóðflokkar í Gallíu stunduðu viðskipti við Rómverja og voru undir áhrifum rómverskrar menningar. Borgarsamfélög voru farin að myndast í Gallíu og
=== Hernaður gegn Helvetum og Suebum ===
Lína 25 ⟶ 28:
Næst sneri Caesar sér að Suebum sem var Germanskur þjóðflokkur upprunninn frá Germaníu handan Rínar. Ariovistus, höfðingi Sueba, hafði leitt þjóð sína til Gallíu og fengið þar landsvæði hjá gallískum bandamönnum sínum. Þegar Ariovistus heimtaði meira land sneru Gallar sér ti Caesars og báðu hann um aðstoð. Caesar skipaði Ariovistusi að stöðva alla fólksflutinga yfir Rín en þegar hann varð ekki við því lét Caesar til skarar skríða. Ariovistus var á leið til borgarinnar Vesontio (núverandi [[Besançon]]) en Caesar náði henni á sitt vald áður en Germanirnir komust þangað og mætti Ariovistusi svo í bardaga eftir misheppnaðar samningaviðræður. Caesar vann orrustuna og Suebar flúðu aftur austur yfir Rín.
===
Árið 56 f.Kr. var þremenningasambandið endurnýjað og í kjölfarið tryggðu Pompeius og Crassus sér ræðismannsembættin árið 55 f.Kr. og að því loknu sáu þremenningarnir til þess að Crassus fékk landstjórn yfir skattlandinu Sýrlandi og Pompeius yfir [[Spánn|Spáni]]. Einnig fékk Caesar fimm ára framlengingu á landstjórn sinni í Gallíu.
Lína 35 ⟶ 38:
Caesar skrifaði bók um [[Gallastríðið (Caesar)|Gallastríðið]] sem stóð í 7 ár. Þar réttlætir hann gerðir sínar og er bókin varnarit vegna ásakana frá Róm um að hann hafi farið út fyrir verksvið sitt og verið með óþarfa hernað. Hann segir að sóknir hans og innlimun hafi verið varnarstríð til að bæla niður vandamál í landinu. „Bókin er [[áróðursrit]], full af dulbúnu sjálfhóli til að sanna eigið ágæti, göfugmennsku, hógværð, ráðdeild og kænsku.“<ref>''Veraldarsaga Fjölva'' bls: 149.</ref> Í ''Rómaveldi'' eftir [[Will Durant]] segir „Gallastríð Sesars er ekki einungis varnarrit: Skýrleiki frásagnarinna og hinn fágaði einfaldleiki hefur skipað því á tignarsess í [[latneskar bókmenntir|latneskum bókmenntum]]“.
== Borgarastríð ==
[[Mynd:Caesarova kasna detail.jpg|thumb|
=== Þremenningasambandi slitið ===
Á meðan dvöl Caesars í Gallíu stóð
=== Átök við Pompeius ===
Pompeius, sem var landsstjóri á Spáni, sat í Róm og hafði snúist á sveif með
=== Egyptland og frekari átök ===
Caesar sigldi til [[Alexandría (Egyptaland)|Alexandríu]] á eftir Pompeiusi. Þar reyndi hann að miðla málum systkinanna [[Ptólemajos]]ar og [[Kleópatra|Kleópötru]] sem gerðu bæði tilkall til krúnunar. Caesar kom Ptólemajosi
== Einvaldur ==
|