„Afríka“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
m Tók aftur breytingar 82.112.90.216 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Dexbot |
||
Lína 1:
[[Mynd:Africa satellite plane.jpg|thumb|Samsett gervitunglamynd af Afríku]]
<onlyinclude>
'''Afríka''' er [[heimsálfa]]. Hún afmarkast af [[Miðjarðarhafið|Miðjarðarhafinu]] í [[norður|norðri]], [[Súesskurðurinn|Súesskurðinum]] ([[Súeseiðið|Súeseiðinu]]) í norðaustri, [[Indlandshaf]]i í [[austur|austri]], [[Suður-Íshaf]]inu í [[suður|suðri]] og [[Atlantshaf]]i í [[vestur|vestri]].
</onlyinclude>
Afríka er önnur stærsta heimsálfa [[Jörðin|jarðar]] á eftir [[Asía|Asíu]] og er einnig sú næstfjölmennasta. Hún er um það bil 30.244.050 [[Ferkílómetri|km²]] að [[flatarmál]]i (að meðtöldum [[eyja|eyjum]]) og þekur 20,3% af [[þurrlendi]] jarðar. Þar búa tæplega 1,034 milljarðar manna í 56 [[land|löndum]], sem er sjöundi hluti alls mannfjölda heims.
== Nafnsifjar ==
Nafnið '''Afríka''' er komið frá [[Rómverjar|Rómverjum]] sem notuðu heitið ''Africa terra'' (''land Afri'' sem er [[fleirtala]] af ''Afer'') fyrir norður[[strönd]] álfunnar og [[Afríka (skattland)|skattlandið Afríku]] með [[höfuðborg]]ina [[Karþagó]], sem var þar sem nú er [[Túnis]].
Uppruni nafnsins er á huldu. Orðið ''Afer'' getur verið til komið af eftirfarandi ástæðum:
* Í [[föníska|fönísku]] þýðir ''afar'' ryk.
* Hugsanlega var til [[ættbálkur]] afrímanna, [[berbar|berba]] sem bjuggu í [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]] á tímum [[Föníka]].
* Í [[gríska|grísku]] er hægt að mynda orðið ''aphrike'' sem merkir án kulda.
* Í [[latína|latínu]] merkir orðið ''aprica'' sólrík.
[[Sagnfræði]]ngurinn [[Leó Afríkanus]] ([[1495]]–[[1554]]) taldi nafnið komið af gríska orðinu ''phrike'' (φρικε, sem merkir „kuldi og hrollur“) ásamt neitunar[[forskeyti]]nu ''a-'' og merkti þannig land laust við kulda og hroll. En [[hljóðbreytingin]] úr ''ph'' í ''f'' hefur átt sér stað í kringum [[1. öldin|fyrstu öld]], svo þetta getur því ekki verið uppruni nafnsins.
[[Egyptaland]] var talið hluti Asíu af fornmönnum. Fyrstur til að telja það með Afríku var [[landafræði]]ngurinn [[Ptólemajos]] ([[85]]–[[165]]) sem notaði [[Alexandría (Egyptalandi)|Alexandríu]] sem [[núllbaugur|núllbaug]] og gerði [[Súeseiðið]] að mörkum Asíu og Afríku. Eftir því sem Evrópumenn uppgötvuðu raunverulegt umfang álfunnar, óx [[inntak]] nafnsins með þeirri þekkingu.
== Landa- og jarðfræði ==
Mörk Afríku eru [[Miðjarðarhafið]] í norðri, [[Súesskurðurinn]] í norð-austri, [[Indlandshaf]] og [[Rauðahaf]] í austri, [[Suður-Íshaf]]ið í suðri og [[Atlantshaf]]ið í vestri. Heimsálfan er um 8000 km löng frá norðri til suðurs (37°21'N til 34°51'15"S) og 7400 km breið frá vestri til austurs (17°33'22"W til 51°27'52"E). Nyrsti punktur álfunnar er [[Ras ben Sakka]] í [[Marokkó]], syðsti punkturinn er [[Agulhashöfði]] í [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]], vestasti punkturinn er [[Almadihöfði]] á [[Grænhöfðaeyjar|Grænhöfðaeyjum]] og sá austasti er [[Raas Xaafuunhöfði]] í [[Sómalía|Sómalíu]].
Strandlengja Afríku er um 26000 km löng.
[[Miðbaugur]] liggur í gegnum álfuna og mestur hluti hennar er því í [[Hitabeltið|hitabeltinu]]. Það er mikið um [[Eyðimörk|eyðimerkur]] og óbyggðir og þurrkar og úrhellisrigning gera búsetu á ýmsum svæðum erfiða.
== Tungumál ==
[[Mynd:African_language_families_en.svg|thumb|Kort sem sýnir dreifingu afrísku málaættanna og nokkur aðalmál. Níger-Kongómálaættinni er skipt til að sýna útbreiðslu Bantúmálanna, sem eru undirflokkur Níger-Kongómálaættarinnar.]]
Í Afríku eru töluð yfir þúsund tungumál. Í álfunni eru fjórar aðalættir tungumála:
* [[Afróasísk mál]] er tungumálaætt sem samanstendur af um það bil 240 tungumálum, sem eru töluð af 285 milljónum manna víðs vegar um [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]], [[Austur-Afríka|Austur-Afríku]] og [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]].
* [[Nílar-Saharamál]] telja rúmlega 100 tungumál, sem eru töluð af um 30 milljónum manna. Nílar-Sahara tungumál eru aðallega töluð í [[Tsjad]], [[Súdan]], [[Eþíópía|Eþíópíu]], [[Úganda]], [[Kenýa]] og [[Tansanía|Norður-Tansaníu]].
* [[Níger-Kongómál]] eru töluð í mestallri Afríku fyrir sunnan Sahara eyðimörkina. Þetta er sennilega stærsta tungumálaætt heims ef talinn er fjöldi tungumála sem tilheyra henni. Hluti þessara tungumála eru [[Bantúmál]] sem eru töluð í [[Mið-Afríka|Mið-]] og [[Sunnanverð Afríka|Suður-Afríku]].
* [[Khoisan-mál]] telja um 50 tungumál sem eru töluð í suðurhluta Afríku. Um 120 þúsund manns tala Khoisanmál. Mörg málanna eiga á hættu að deyja út.
Einnig eru töluð nokkur [[Evrópumál]] í Afríku, svo sem [[enska]], [[franska]] og [[portúgalska]], sem eru opinber tungumál margra Afríkuríkja.
== Lönd í Afríku ==
| |||