„Megineldstöð“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Reykholt (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 4:
[[Mynd:Igneous structures.jpg|thumbnail|left|[[Eldstöðvarkerfi|Eldstöðvakerfi]]ð]]
 
'''Megineldstöð ''' er stór [[Eldstöð|eldstöð]] yfir [[Kvikuhólf|kvikuhólfkvikuhólfi]] þar sem gos hafa átt sér stað yfir mjög langt tímabil. Á ensku er fyrirbærið ýmist kallað ''central volcano'' eða ''volcanic center''. Á Íslandi er oftast [[Sprungukerfi|sprungukerfi]] tengt megineldstöðinni.
 
==Aldur==
Lína 11:
 
==Þróun ==
Þegar útkúlnaðarútkulnaðar megineldstöðvar á [[Austurland]]i voru rannsakaðar komu í ljós fimm æviskeið þeirra, s.br. í [[Dyrfjöll|Dyrfjallaeldstöðinni]].<ref name="vegvísir">Snæbjörn Guðmundsson, ''Vegvísir um jarðfræði Íslands. '' Reykjavík, Mál og Menning, 2015, 149</ref>
 
Fyrst myndast grunnur eldstöðvarinnar þegar frumstæð [[Basalt|basalthraun]] taka að renna.<ref name="vegvísir"/>Á byrjun getur verið til bara sprungkerfið – eins og er núna t.d. á [[Grímsnes]]i - en þegar [[Kvika|kvika]] nær oft að koma upp um sprungurnar úr yðrum jarðar, getur með tímanum þróast mjög þétt gangaþyrping og hún breyst í grunnstæð [[Innskot|innskot]], t.d. [[Silla|sillur]] eða [[bergeitill|eitla]]. Haldi innskotavirkni og tíð eldgos áfram, byggjast upp eldstöð á yfirborðinu og kvikan sem hreiðrar um sig, ýmist storkin eða hlutbráðin, jafnvel albráðin myndar [[kvikuhólf]].<ref name="Ari Trausti"/>Þá er eldstöðin þegar komin yfir á næsta skeið og byrjar að senda frá sér þróaðri, súr hraun og ösku. Á Íslandi er næsta stigið oftast upphleðslan stóra eldfjalls sem er að mestu leyti samsett úr basaltlögum. Svo eldast eldstöðin og þá verður skyndilega gríðarmíkið [[sprengigós]] – eins og gerðist síðast í [[Askja (fjall)|Öskju]] 1875 -, þak eldstöðvarinnar hrynur og umfangsmikil [[Sigketill|askja]] myndast. Að lokum, fyllist askjan af yngri hraunum sem meira og minna drekkja eldstöðinni.<ref name="vegvísir"/>