„Atlantshaf“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Removing Link FA template (handled by wikidata) |
Unnurkidda (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
== Atlantshaf ==
[[Mynd:Atlantic Ocean - en.png|alt=Mynd af Norður og Suður Atlantshafi|thumb|''Atlantshaf'' ]]Atlantshaf er annað stærsta úthaf heims á eftir [[Kyrrahaf|Kyrrahafinu]] og skipstist í tvennt það er í norður og suður Atlantshaf. Atlantshafið þekur um fimmtung jarðar og skilur að meginlönd í austur [[Evrópa|Evrópu]] og [[Afríka|Afríku]] auk meginlanda í [[Norður]] og [[Suður-Ameríka|Suður-Ameríku]] í [[vestur|vestri]]. Í [[austur|austr]]i mætir Atlantshafið [[Indlandshaf|Indlandshafi]] við 20.[[lengdargráða|lengdargráðu]] austur. Hafið tengist einnig [[Kyrrahaf|Kyrrahafinu]] um Norður Íshaf í norður og Drakesundi í suðri.
[[Nafn]] hafsins er dregið af títaníinu [[Atlas]] sem myndar súlur Herkúlesar báðum megin við [[Gíbraltarsund]].
Meðaldýpi hafsins er 3300 m en mesta dýpi er 8380m við [[Puerto Rico]] álnum sem er [[norður|norðan]] við [[eyja|eyjuna]].
Atlantshafið tekur við gríðarlega miklu magni vatns frá meginlöndunum því mörg helstu fljót heims renna til þess, dæmi um þetta eru t.d. St. Lawrence,Missisipi,Amason,[[Kongó]],[[Níger]],[[Rín]] og fl.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_I.htm</ref>
== Landslag ==
▲Í Atlantshafinu er fjöldinn allur af [[innhaf|innhöfum]], [[flói|flóum]] og [[sund (landform)|sundum]]. Meðal þeirra helstu eru [[Karíbahaf]], [[Mexíkóflói]], [[Lawrenceflói]], [[Miðjarðarhaf]], [[Svartahaf]], [[Norðursjór]], [[Grænlandshaf]], [[Noregshaf]] og [[Eystrasalt]].
[[Hafsbotn]] Atlantshafsins einkennist helst af Atlantshafshryggnumen hann liggur frá norðri til suðurs eftir hafinu endilöngu og nær yfir þriðjung botnsvæðisins. Sums staðar er hryggurinn ofansjávar en eyjarnar Azores, Ascension, [[Saint Helena]], Tristan da Chuna, Gough og Bouvet eru allt eldfjallaeyjar sem rísa upp frá hryggnum. [[Ísland]] er einnig á hryggnum en hann er á hæsta punkti þess og fyrir miðju. Austan og vestan megin við hrygginn eru 3600-5500 m djúp hafsvæði en hluti botnsins er fjöllóttur á meðan aðrir hlutar eru sléttir. Eftir því sem farið er nær meginlöndunum er hæðóttur botn með bratta upp á landgrunn.
Botn Atlantshafsins er að mestu þakinn kalkkenndu seti en ef farið er dýpra en 5000 m þá er rautt leirkennt efni gjarnan ríkjandi. Mest ber á lífrænuseti [[skeldýr|skeldýr]]a á neðansjávarhryggnum. Kísilgúrset er mest á syðstu breiddargráðunum. Um 2/5 hlutar botnsins er þakinn kalkkenndum örsmáum skeldýrum. [[Sandur]] þekur um fjórðung botnsins og afgangurinn er þakinn grjóti, möl og skeljum.
Fíngert efni berst gjarna með aflandsvindum frá eyðmerkursvæðum fyrir vesturströnd [[Afríka|Afríku]]. Hins vegar á norðurslóðum er talsvert af stóru og smáu grjóti sem [[borgarísjaki|borgarísjakar]] bera með sér.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_I.htm</ref>
==
'''Norður Atlantshaf'''
[[Veðurfar]] í Norður Atlanshafi ræðst helst af ríkjandi [[vindátt|vindáttum]] og loftmössum frá Norður-Ameríku. Mikill hitastigsmunur er á milli heimskautaloftsins og hlýrra loftstrauma frá [[Kyrrahaf|Kyrrahafi]], [[Mexíkóflói|Mexíkóflóa]] og Golfstraumnum. Á þessu svæði skapast sterkir hringvindar út frá kröftugum lægðum sem eru á leið sinni yfir [[Nýfundnaland]] og [[Ísland]]. Hringvindarnir eru sterkari á veturnar en sumrin en lægðirnar flytja hita, taka og hreyfiafl frá [[hitabelti|hitabeltinu]]. Lægðirnar viðhalda líka vestanvindum á miðlægum breiddargráðum.
== Tenglar ==▼
Á háþrýstisvæðum 15°N og 30°N gætir yfirleitt ekki ofsaveðra en þar mætast vestanvindar úr norðri og frá hitabeltinu í suðri, vindarnir sökkva um 900 fet á dag og þéttast sem veldur því að veðrið verður oft sólríkt og úrkomulaust. Stöðugir norðausturvindar blása hins vegar sunnan við þetta háþrýstibelti.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_I.htm</ref>
'''Suður Atlantshaf'''
Vestanvindabeltið í suður Atlantshafi teygist alla leið til suðurskautsins frá 40°S og háþrýstibeltið er í kringum 30°S. Þessi hringferill er andsólarsinnis og veldur staðvindum norðan beltisins en hringrásin er öfug miðað við norðurhvelið vegna Coriolis lögmálsins. Lognbeltið er á þessu svæði en það verður þegar suðaustan staðvindarnir mæta norðaustur staðvindum í beltinu. Í kringum miðbaug á þessu svæði er einnig mikil úrkoma sem orsakast af stígandi heits og raks lofts.
Veðurlag í háþrýstibeltinu er nokkuð stöðugt og sólríkt en frekar óstöðugt og vindasamt á hærri breiddargráðum. Mikill hitamunur skapast af þessum óstöðugleika á köldu suðurskautslandinu og hafinu umhverfis það.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_I.htm</ref>
== Hitastig ==
Yfirborðshiti hafsins fer eftir hvers eðlis straumarnir liggja. Miðbaugsstraumurinn flytur sjó frá norðri til suðurs , hann kemur upp að ströndum Norður og Suður Ameríku en á yfirborðinu á þessu svæði er hlýtt sjávarbelti, hins vegar flytja Kanarí og Benguela straumarnir kaldann sjó að miðbaug. Þetta gerir það að verkum að sjórinn er hlýrri við austur og vesturstrendur á beltunum 10°S-30°S og 10°N-30°N.Þetta snýst þó við á hærri breiddargráðum.
Í Norður Atlantshafi flytur Labradorstraumurinn kaldan sjó suður að 40°N en Golfstraumurinn flytur hins vegar hlýjan sjó meðfram Noregsströndum. Andstæður eru á milli Suður og Norður Atlanshafsins sem orsakst af yfirborðsstraumum sem verða til vegna ríkjandi vindátta og landslags stranda. Falklandstraumurinn blandast Brasilíustraumnum og Labradorstraumurinn blandast Golfstraumnum sem orsakst af því að yfirborðshiti breytist hratt á stuttri vegalengd en mesta breytingin er þó við Golf og Labradorstraumanna en sú breyting er yfirleitt kölluð „kaldi veggurinn”.
Yfirborðshiti í hitabeltinu stjórnast af loftlagsþáttum en hann er nánast sá sami allstaðar á beltinu og þar af leiðandi er enginn mælanlegur hitamunur á straumum.
Í Norður Atlantshafi lækkar hitinn úr 5°C niður í 2 1/2°C á 1000 m dýpi við botninn. Í Suður Atlantshafi er hitamunur frekar breytilegur en hann lækkar í 40°S á 1000-1300 m dýpi og hækkar svo eftir því sem neðar dregur og er 2°C-4°C á 2 km dýpi, þegar komið er á botninn er hitastigið orðið 1°C þar sem Suðurskautssjórinn tekur við. Við Suðurskautið er hitastigið í kringum frostmark og undir á stórum hafsvæðum þar í kring.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_II.htm</ref>
Seltustig Atlantshafsins getur farið upp í 37 % en enginn hafsvæði í heiminum hafa svo mikla seltu algengast er þó að seltan sé um 35%. Magn seltu fer eftir því hvernig straumar, úrkomu og uppgufun er háttað.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_III.htm</ref>
== Lífríki og fiskveiðar ==
[[Mynd:Gadus morhua.png|thumb|Atlantshafs þorskur- mikilvægasti fiskur Norður Atlantshafsins]]
Helsta lífríki Atlantshafsins eru [[þörungur|þörungar]],[[þari]],[[svif]],[[skeldýr]] og [[fiskur|fiskar]], svampar, [[krabbi|krabbar]], sjóskjaldbökur og sjávarspendýr.
Atlantshaf hefur bestu og mest nýttu fiskimið í heiminum, en það gefur af sér um milljónir tonna af fiski á ári bæði til manneldis og iðnaðar. Mest af aflanum fæst á landgrunni og þá helst næringarríkum svæðum þar sem uppstreymi er gott. Mikilvægasta fiskitegundin á Norður Atlantshafi sem hefur verið að gefa mest verðmæti er Þorskurinn en einnig hafa Ýsa, Loðna, Síld, Humar og Makríll gefið nokkuð góð verðmæti. Mikilvægustu tegundirnar í Suður Atlantshafi eru Kolmuni, Túnfiskur og Sardína.<ref>http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_III.htm</ref>
== Heimildir ==
Nordic Adventure Travel.''Atlantshaf I''. Sótt 2.október 2015 af http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_I.htm
Nordic Adventure Travel.''Atlantshaf II''. Sótt 2.október 2015 af http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_II.htm
Nordic Adventure Travel.''Atlantshaf III''. Sótt 2.október 2015 af http://www.nat.is/heimshofin/atlantshaf_III.htm
| |||