„Berklar“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Syum90 (spjall | framlög)
m Tók aftur breytingar 93.95.74.129 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Syum90
Lína 1:
[[Mynd:Tuberculosis-x-ray-1.jpg|thumb|right|Röntgenmynd af lunga berklasjúklings.]]
shit happens ....... Berklar er lífshættulegur smitsjúkdómur sem smitast á milli manna um öndunarfæri. Meinvaldurinn er baktería sem kemst inn í líkamann við öndun, hún berst svo með blóðrás úr öndunarfærunum um líkamann. Berklasýkilinn hreiðrar svo um sig í nýrum, beinum eða miðtaugakerfi. Algengast er að þeir valdi sjúkdómi í lungunum, þar eru vaxtarskilyrðin góð, aðallega í lungnatoppnum.<ref>Þuríður Árnadóttir. „Hvað eru berklar?“. Vísindavefurinn 10.10.2002. http://visindavefur.is/?id=2773. (Skoðað 13.4.2011).</ref>
'''Berklar''' (áður kallaðir ''tæring'') er lífshættulegur sjúkdómur sem smitast á milli manna í gegnum andrúmsloftið. Þeir hafa valdið fjölda dauðsfalla um allan heim. Algengasti orsakavaldurinn eru [[gerlar|bakteríur]] af tegundinni ''[[Mycobacterium tuberculosis]]''. Fyrir hálfri öld síðan komu fram fyrstu [[sýklaluyf|lyfin]] við sjúkdómnum en áður en lyfin komu til sögunnar notaðist fólk við aðrar aðferðir til að lækna berklana. Berklafaraldurinn stóð í hámarki á Íslandi um [[1900]] en þá var hann farinn að minnka í öðrum nágrannalöndum.
 
Til eru tvær tegundir af berklasýklum sem verka á menn og eru álíka skæðir. Það eru hinn venjulegi berklasýkill (''M. tuberculosis'') og svo önnur tegund (''[[Mycobacterium bovis|M. bovis]]'') sem einkum leggst á nautgripi en menn geta einnig smitast af (og stundum líka af fuglaberklum (''[[Mycobacterium avium|M. avium]]'')). Auk þeirra eru til undirtegundir, sem eru á ýmsan hátt afbrigðilegir, bæði í ræktun og hegðun í tilraunadýrum. Geta sumir þeirra valdið sýkingu hjá mönnum og dýrum en sýkingin er yfirleitt vægari og eru þessir sýklar því engan veginn eins skæðir fyrir menn. Þessar afbrigðulegu undirtegundir hafa færst í aukana á síðari árum og er sú kenning til að sumir þeirra að minnsta kosti hafi komið fram eftir að lyf fundust við berklaveiki.<ref>[http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=414495&pageSelected=5&lang=0 Morgunblaðið 1960]</ref>
 
== Almennt um berkla ==
shit happens ....... Berklar er lífshættulegur smitsjúkdómur sem smitast á milli manna um öndunarfæri. Meinvaldurinn er baktería sem kemst inn í líkamann við öndun, hún berst svo með blóðrás úr öndunarfærunum um líkamann. Berklasýkilinn hreiðrar svo um sig í nýrum, beinum eða miðtaugakerfi. Algengast er að þeir valdi sjúkdómi í lungunum, þar eru vaxtarskilyrðin góð, aðallega í lungnatoppnum.<ref>Þuríður Árnadóttir. „Hvað eru berklar?“. Vísindavefurinn 10.10.2002. http://visindavefur.is/?id=2773. (Skoðað 13.4.2011).</ref>
 
Berklar smitast aðallega með hósta, þá dreifast berklasýklarnir um loftið og því erfitt að forðast smit. Ef berklasjúklingur hóstar á markaðstorgi getur heilbrigður einstaklingur samt smitast þó liðið hafa þrjár klukkustundir á milli. Berklarnir eru samt ekki mjög smitandi til dæmis miðað við flensur, smithættan er meiri eftir því sem samskipti við sjúklinginn eru nánari.<ref>Þuríður Árnadóttir. „Hvað eru berklar?“. Vísindavefurinn 10.10.2002. http://visindavefur.is/?id=2773. (Skoðað 13.4.2011).</ref>
Lína 33 ⟶ 39:
<div class="references-small"><references/></div>
 
== mhhhhhhhhhHeimildir ==
* [Án höf.]. 2001. „Baráttan við berklana“. ''Morgunblaðið'', 25. mars. Sótt 17. janúar 2011 af http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=596718
* [http://www.laeknabladid.is/2005/09/nr/2093 )]
* Jóhanna K. Jóhannesdóttir. 2002. „Ný von vaknaði með starfseminni“. ''Morgunblaðið'', 16. nóvember. Sótt 17. janúar 2011 af http://mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=571708&searchid=4bc98-4e87-4244a
* Sigurjón Jónsson læknir. ''Sóttarfar og sjúkdómar á Íslandi'' 1400-1800. Reykjavík: Hið Íslenska bókmenntafélag, 1944.
* Vilhjálmur Skúlason. ''Undir merki lífsins''. Skuggsjá, 1979.
* Þuríður Árnadóttir. „Hvað eru berklar?“. Vísindavefurinn 10.10.2002. http://visindavefur.is/?id=2773. (Skoðað 13.4.2011).
 
== Tenglar ==
* {{Vísindavefurinn|2773|Hvað eru berklar?}}
* {{Vísindavefurinn|2774|Hvernig var meðferð við berklum háttað fyrir tilkomu sýklalyfja?}}
* {{Vísindavefurinn|5753|Er ennþá hægt að veikjast af berklum?}}
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=416396&pageSelected=0&lang=0 „Þegar berklasýkillinn fannst“; grein í ''Lesbók Morgunblaðsins'' 1932]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=405375&pageSelected=4&lang=0 „Um berklavarnir“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1931]
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1701397 „Berklar greindust að meðaltali 27 sinnum á ári hverju“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1989]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=430448&pageSelected=4&lang=0 „Varið ykkur á berklunum“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1991]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=438275&pageSelected=5&lang=0 „Erfitt að ráða við lyfjaþolna berkla“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1998]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=428473&pageSelected=11&lang=0 „Berklar greindust að meðaltali 27 sinnum á ári hverju“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1989]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=411788&pageSelected=5&lang=0 „Dánartalan af völdum berkla komin niður fyrir 2 af 10 þúsund“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1951]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=428908&pageSelected=2&lang=0 „Berklar og sullaveiki greinast enn í mönnum hér á landi“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1989]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=430422&pageSelected=14&lang=0 „Ný tegund berklaveiki veldur skelk“; grein í ''Morgunblaðinu'' 1991]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=408088&pageSelected=2&lang=0 „Hættulegustu óvininir: Berklar og krabbamein“; frétt í ''Morgunblaðinu'' 1939]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=403301&pageSelected=2&lang=0 „Sykursýki og berklar“; smáfrétt í ''Morgunblaðinu'' 1924]
* [http://www.laeknabladid.is/2005/09/nr/2093 Berklafaraldurinn á Hólum 1959 (Læknablaðið 2005)]
* [http://www.laeknabladid.is/2009/0708/nr/3561 Fjölónæmir berklar á Íslandi (Læknablaðið 2009)]