|
mamma
{{Land
| nafn_á_frummáli = Bundesrepublik Deutschland
| nafn_í_eignarfalli = Þýskalands
| fáni = Flag of Germany.svg
| skjaldarmerki = Coat of Arms of Germany.svg
| kjörorð = Einigkeit und Recht und Freiheit<br />(Eining, réttlæti og frelsi)
| staðsetningarkort = EU-Germany.svg
| tungumál = [[þýska]] ([[danska]], [[lágþýska]], [[sorbíska]], [[rómaní]] og [[frísneska]] eru viðurkennd tungumál)
| höfuðborg = [[Berlín]]
| stjórnarfar = [[Lýðveldi]], [[sambandsríki]]
| titill_leiðtoga = [[Forseti Þýskalands|Forseti]]<br />[[Kanslari Þýskalands|Kanslari]]
| nöfn_leiðtoga = [[Joachim Gauck]]<br />[[Angela Merkel]]
| ESBaðild = [[25. mars]] [[1957]]
| stærðarsæti = 63
| flatarmál = 357.168
| hlutfall_vatns = 2,18%
| mannfjöldaár = 2014
| fólksfjöldi = 80.716.000
| mannfjöldasæti = 16
| íbúar_á_ferkílómetra = 226
| VLF_ár = 2014
| VLF = 3.621
| VLF_sæti = 5
| VLF_á_mann = 44.741
| VLF_á_mann_sæti = 17
| VÞL_ár = 2013
| VÞL = {{stöðugt}} 0.911
| VÞL_sæti = 6
| staða =Stofnun
| atburður1= [[Verdun-samningurinn]]
| dagsetning1= [[843]]
| atburður2= [[Heilaga rómverska ríkið]]
| dagsetning2= [[2. febrúar]] [[962]]
| atburður3= [[Þýska sambandið]]
| dagsetning3= [[8. júní]] [[1815]]
| atburður4= [[Þýska keisaradæmið]]
| dagsetning4= [[18. janúar]] [[1871]]
| atburður5= Sambandslýðveldið
| dagsetning5= [[23. maí]] [[1949]]
| atburður6 = Sameining
| dagsetning6= [[3. október]] [[1990]]
| gjaldmiðill = [[evra]] € '''²'''
| tímabelti = [[UTC]]+1 (UTC+2 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]])
| þjóðsöngur = [[Deutschlandlied]]
| tld = de
| símakóði = +49
| +49
}}
'''Sambandslýðveldið Þýskaland''' ([[þýska]]: ''Bundesrepublik Deutschland''; {{framburður|De-Deutschland.ogg}}) er sjöunda stærsta ríki [[Evrópa|Evrópu]] og spannar rúmlega 357 þúsund km². Það er að sama skapi næst fjölmennasta land Evrópu með 82,4 milljónir íbúa. Aðeins [[Rússland]] er fjölmennara. Höfuðborgin er [[Berlín]]. Þýskaland var áður fyrr meginhluti [[Heilaga rómverska keisaradæmið|Hins heilaga rómverska keisaradæmis]] sem myndaðist við skiptingu hins mikla [[Frankaríki]]s [[Karlamagnús]]ar árið [[843]]. Í dag er Þýskaland eitt mesta iðnveldi heims og er efnahagskerfi landsins eitt það stærsta í heimi.
Einstök landamæri eftir lengd:er samtals 2.389 km löng (Norðursjór og Eystrasalt til samans).
== Lega og landamæri ==
Þýskaland liggur í [[Mið-Evrópa|Mið-Evrópu]] og nær frá [[Alpafjöll|Ölpunum]] í suðri til stranda [[Norðursjór|Norðursjávar]] og [[Eystrasalt]]s í norðri. Nágrannalönd Þýskalands eru níu talsins: [[Danmörk]] í norðri, [[Pólland]] og [[Tékkland]] í austri, [[Austurríki]] og [[Sviss]] í suðri ásamt [[Frakkland]]i, [[Lúxemborg]], [[Belgía|Belgíu]] og [[Holland]]i í vestri.
Einstök landamæri eftir lengd:
{| class="wikitable"
|-
! Land !! Lengd í km !! Ath.
|-
| [[Austurríki]] || 784 || Í suðaustri
|-
| [[Tékkland]] || 646 || Í austri
|-
| [[Holland]] || 577 || Í vestri
|-
| [[Pólland]] || 456 || Í austri
|-
| [[Frakkland]] || 451 || Í vestri
|-
| [[Sviss]] || 334 || Í suðri
|-
| [[Belgía]] || 167 || Í vestri
|-
| [[Lúxemborg]] || 138 || Í vestri
|-
| [[Danmörk]] || 68 || Í norðri
|-
| Alls || 3.621 ||
|}
Strandlengja landsins er samtals 2.389 km löng (Norðursjór og Eystrasalt til samans).
== Orðsifjar ==
Hugtakið ''Þýskt'' kemur fyrst fram í lok 11. aldar í [[Annokvæði]] sem ''Diutischemi lande, Diutsche lant, Diutischimo lante'' (þýsk lönd) fyrir [[Austurfrankaríki]] þar sem germönsku mælandi þjóðflokkar bjuggu, til aðgreiningar frá [[Vesturfrankaríki]], þar sem talað voru fornfranskar mállýskur. Orðið ''Deutsch'' er dregið af fhþ. ''diutisc'' af ''diot'' sbr. got. ''þiunda'' "Þjóð", þ.e. "tengd þjóðinni, alþýðunni" og á við um tungumál. Orðið breyttist í ''tysk'' á [[Danska|dönsku]], ''þýskt'' á [[Íslenska|íslensku]], og ''tedesco'' á ítölsku.
Þýskaland var lengi vel eingöngu mállandafræðilegt hugtak sem átti við stærra landsvæði en núverandi Þýskaland (Belgía, Holland [sjá enska heitið "''dutch''"], Sviss, Liechtenstein, Luxemburg, Austurríki, Suðurtírol/Alto Adige á Ítalíu, Elsass í Frakklandi) á meðan ríkið var kallað [[Hið heilaga rómverska keisaradæmi]] síðan á 12. öld. Þetta nafn, með nafnbót "þýsks þjóðernis" var notað fram til ársins 1806. Fyrst eftir byltingu 1919 heitir ríkið opinberlega "Þýskaland".
Enska heitið ''Germany'' og það rússneska og ítalska ''Germania'' er dregið af orðinu ''Germania'' en því nafni nefndu [[Rómverjar]] landið handan eigin ríkis, norðan við [[Dóná]] og austar [[Rínarfljót]]. Franska heitið ''Allemagne'' (svipað á spænsku, portúgölsku, arabísku, tyrknesku) er dregið af orðinu ''Alemanni'' sem er heiti á germönskum þjóðflokki sem bjó við frönsku landamærin við [[Rínarfljót]]. Slavneskar þjóðir, Ungverjar og Rúmenar nota nafn af rótinni ''nemez'' sem þýðir ''mállaus'', sem sagt ''talar ekki (okkar) tungumál'' en ''slava'' þýðir upphaflega ''orð''.
Athyglisvert er að nafn fyrir landið (''Þýskaland'') og heiti þjóðar (''Þjóðverjar'') eru stundum dregin af mismunandi stofnum, m.a. á íslensku, hins vegar er Þýskaland kallað Þjóðverjaland í gömlum íslenskum bókum. Á ítölsku er talað um ''Germania'' en ''Tedeschi''.
== Saga Þýskalands ==
[[Þýska]] tungumálið og samkennd meðal Þjóðverja er yfir þúsund ára gömul en sameinað þýskt [[þjóðríki]] varð þó ekki til fyrr en með stofnun Þýska keisaradæmisins árið [[1871]].
Þýskaland rekur uppruna sinn til [[Verdun-samningurinn|Verdun-samningsins]] frá [[843]] en með honum var [[Frankaveldi]] skipt upp í vesturhluta sem varð að [[Frakkland]]i nútímans, miðhluta sem tók yfir Norður-[[Ítalía|Ítalíu]], [[Niðurlönd]] og fleiri svæði og austurhluta sem myndaði [[Heilaga rómverska keisaradæmið|Hið heilaga rómverska keisaradæmi]]. Það var til í ýmsum myndum allt til [[1806]] en var þó aldrei meira en mjög laustengt bandalag smá konungsríkja og hafði auk þess fleiri þjóðir en þá þýsku innan sinna vébanda.
Á þessum þúsund árum juku Þjóðverjar mjög við áhrif sín í gegnum [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjuna]], [[Norður-krossferðirnar]] og [[Hansasambandið]].
=== Fornöld (100 f.Kr. – 300 e.Kr.) ===
[[Mynd:Imperium Romanum Germania.png|thumbnail|vinstri|[[Rómaveldi]] og landsvæði Germana snemma á [[2. öld]].]]
Talið er að rekja megi uppruna germanskra þjóðflokka til [[Bronsöld|bronsaldar]] [[Norður-Evrópa|Norður-Evrópu]] (um [[1800 f.Kr.|1800]] – [[600 f.Kr.]]) eða í síðasta lagi til [[Járnöld|járnaldar]] Norður-Evrópu ([[5. öld f.Kr.|5. öld]] – [[1. öld f.Kr.]]) Þjóðflokkarnir breiddust út til suðurs, austurs og vesturs frá suðurhluta [[Skandinavía|Skandinavíu]] og norðurhluta Þýskalands á 1. öld f.Kr. og komust þá í kynni við [[Keltar|keltneska]] þjóðflokka í [[Gallía|Gallíu]] og [[íran]]ska og [[Slavar|slavneska]] þjóðflokka í [[Austur-Evrópa|Austur-Evrópu]]. Lítið er vitað um sögu germanskra þjóðflokka á þessum tíma, nema hvað varðar samskipti þeirra við [[Rómaveldi|Rómverja]] auk þekktra [[Fornleifar|fornleifa]].<ref>Jill N. Claster: ''Medieval Experience: 300-1400'' (New York: NYU Press, 1982): 35.</ref>
Í valdatíð [[Ágústus]]ar hófu [[Rómverjar]], undir forystu rómverska herforingjans [[Publius Quinctilius Varus|Publiusar Quinctiliusar Varusar]], að ráðast inn á landsvæði Germana. Á þessum tíma kynntust Germanar herstjórnarlist Rómverja. Árið [[9|9 e.Kr.]] gereyddu Germanar, undir forystu [[Arminius]]ar (Hermans), þremur rómverskum herdeildum Varusar í [[Orrustan um Teutoburgs-skóg|orrustunni um Teutoburgs-skóg]]. Þar með héldust landsvæði Germana allt að [[Rín (fljót)|Rín]] og [[Dóná]] utan [[Rómaveldi]]s. Um [[100|100 e.Kr.]], þegar rit [[Tacitus]]ar ''[[Germanía (rit)|Germanía]]'' var samið, höfðu Germanar komið sér fyrir meðfram Rín og Dóná og réðu nú að mestu leyti yfir því svæði sem Þýskaland nær yfir nú á dögum.
Á [[3. öld]] óx ýmsum vestur-germönskum þjóðflokkum eins og [[Alamannar|Alamönnum]], [[Frankar|Frönkum]], [[Saxar|Söxum]] og fleirum ásmegin.
=== Hið heilaga rómverska keisaradæmi (843 – 1806) ===
{{Aðalgrein|Hið heilaga rómverska keisaradæmi}}
Þýskaland [[Miðaldir|miðalda]] átti rætur að rekja til veldis [[Karlamagnús]]ar, en hann var krýndur keisari [[25. desember]] árið [[800]]. Árið [[843]] var ríkinu skipt upp í þrjá hluta með [[Verdun-samningurinn|Verdun-sáttmálanum]]. Einn hluti ríkis Karlamagnúsar, Hið heilaga rómverska keisaradæmi, var til í einni mynd eða annarri til ársins [[1806]]. Landsvæði þess náði frá [[Egða|Egðu]] í norðri til [[Miðjarðarhaf]]s í suðri.
Á árunum [[919]] – [[1024]] voru furstadæmin Lothringen, Saxland, Frankaland, Schwaben, Türingen og Bæjaraland innlimuð. Árin [[1024]] – [[1125]] lagði Hið heilaga rómverska keisaradæmi undir sig Norður-[[Ítalía|Ítalíu]] og Búrgund en á sama tíma misstu keisarar Hins heilaga rómverska keisaradæmis völd til kirkjunnar. Á árunum [[1138]] – [[1254]] jukust áhrif þýskra [[Fursti|fursta]] í suðri og austri á landsvæðum [[Slavi|Slava]]. Bæir í Norður-Þýskalandi uxu og döfnuðu innan [[Hansasambandið|Hansasambandsins]].
Árið [[1530]], eftir að umbótatilraunir [[Mótmælendatrú|mótmælenda]] innan [[Rómversk-kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunnar]] mistókust, var ný kirkja mótmælenda stofnuð í mörgum af þýsku ríkjunum. Þetta leiddi til innbyrðis deilna Þjóðverja, [[30 ára stríðið|30 ára stríðsins]] sem háð var frá [[1618]] til [[1648]] og lauk með [[Vestfalski friðurinn|Vestfalska friðinum]]. Eftir þessi átök reyndust Þjóðverjar illa undirbúnir til að takast á við [[Napóleon]] sem réðst inn í lönd Þjóðverja og leysti upp Hið heilaga rómverska keisaradæmi. Upp frá því varð [[Frakkland]] að erkióvini Þjóðverja fram yfir [[síðari heimsstyrjöld]].
=== Fornöld (100 f.Kr. – 300 e.Kr.)mörgum af þýsku ríkjunum. Þetta leiddi til innbyrðis deilna Þjóðverja, [[30 ára stríðið|30 ára stríðsins]] sem háð var frá [[1618]] til [[1648]] og lauk með [[Vestfalski friðurinn|Vestfalska friðinum]]. Eftir þessi átök reyndust Þjóðverjar illa undirbúnir til að takast á við [[Napóleon]] sem réðst inn í lönd Þjóðverja og leysti upp Hið heilaga rómverska keisaradæmi. Upp frá því varð [[Frakkland]] að erkióvini Þjóðverja fram yfir [[síðari heimsstyrjöld]]. ===
=== Þýska sambandið og bylting (1814 – 1871) ===
[[Mynd:Nationalversammlung in der Paulskirche.jpg|thumbnail|hægri|Þingið í [[Frankfurt]] árið [[1848]]/[[1849]].]]
| 