„Hrekkjavaka“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Bahauksson (spjall | framlög)
Tek aftur breytingu 1476500 frá Akigka (spjall)
m Tók aftur breytingar Bahauksson (spjall), breytt til síðustu útgáfu Akigka
Lína 1:
[[Mynd:Halloween_Witch_2011.JPG|thumb|320px|Á hrekkjavöku eru oft opinberir staðir skreyttir með nornum, draugum og köngulóavefum.]]
'''Hrekkjavaka''' eða '''Veturnætur''' er hátíðisdagur ættaður frá Norðurlöndum og [[Keltar|keltum]]. Hjáþar Keltumsem hann hét hann upphaflega ''Samhain'' (borið fram '''sánj''' á [[Írska|írsku]]). Þá voru færðar þakkir fyrir uppskeru [[sumar]]sinns og boðuð koma [[vetur]]sins. Á Íslandi heitir dagurinn '''Veturnætur'''.
 
Hrekkjavaka er haldin [[31. október]], kvöldið fyrir [[Allraheilagramessa|Allraheilagramessu]]. Hún nefnist á enskri tungu „''Halloween''“ sem er annar ritháttur fyrir „Hallowe’en“. Hallowe’en er svo stytting á nafninu „All Hallows’ Evening“ eða „All Hallows’ Eve“ sem er kvöldið [[31. október]], vakan fyrir Allraheilagramessu.
 
== Sagan ==
== Upphaflega heiðin hátíð ==
Á Norðurlöndum var hátíð á sama tíma sem var líka hátíð upphafs vetursins, sem voru veturnætur, sem var hátíð í október. Haldin voru dísablót sem sagt er frá í Flateyjarbók. Dísirnar voru engar þokkadísir, heldur ægilegar kvenvættir, blóðþyrstar og þungvopnaðar.
 
Talið er mögulegt að Grýla gamla og nornirnar í Evrópu séu leifar af þessari fornu dísatrú. Veturnætur voru tengdar hinu kvenlega, myrkri, kulda, dauða sláturdýranna, og nýju upphafi.
 
== Heiðnum siðum breytt í kristna ==
Þegar norður-Evrópubúar tóku upp kristni, breytti Kirkjan Veturnóttum í allraheilagramessu. Hún var talin jafnmikil hátíð og jóladagur. Samkvæmt Grágás áttu bændur að gefa fátækum ölmusu, eins mikinn mat og vinnufólkið fékk í kvöldverð líkt og börn ganga nú í hús og betla sælgæti.
 
Allraheilagramessa var afnumin á Íslandi árið 1770.
 
Graskersluktirnar eiga sínar norrænu rætur, því fyrr á öldum voru luktir skornar út úr rófum.
 
== Sagan á síðari tímum ==
[[Mynd:Danish Bonfire.jpg|thumb|210px|right|Bálköstur kveiktur í tilefni hrekkjavöku.]]
Menn töldu tímann í vetrum og [[nótt]]um fremur en í [[Ár|árum]] og [[Dagur (tímatal)|dögum]] áður fyrr. Veturinn, eins og nóttin, var talin koma fyrst; mánaðamót [[október]] og [[nóvember]] var því tími vetrarbyrjunar, og þar með [[nýár]]s. Sambærilegar hátíðir við ''Samhain'' á Írlandi og Skotlandi var til dæmis hátíðin [[veturnætur]] á [[Ísland]]i til forna sem haldin var í lok október og þá var einnig haldið [[dísablót]] (''disting'') á [[Norðurlönd]]um á þessum sama tíma.
Lína 22 ⟶ 10:
Upphaf vetrar og árs er það sem kallað er ''liminal tímabil'', einskonar millibilsástand sem ríkir á tímum mikilla umskipta. Þá geta menn jafnvel skynjað handanheima; eða séð handanheimsverur, og geta spáð í framtíðina. Andar voru taldir vera á kreiki á Samhain, mörk heima hinna lifandi og hinna dauðu voru talin óljós þetta kvöld og [[Draugur|draugar]], [[norn]]ir og aðrar óvættir voru taldar sveima um og voru því bálkestir kveiktir til að vernda hina lifandi. Fólk dulbjó sig til að þekkjast ekki og buðu óvættunum mat og drykk til að friðþægja þeim. Sambærilega trú um svona ''liminal tímabil'' má finna bæði tengda jólanótt og nýársnótt á Íslandi sem dæmi.
 
== Hefðir í Bretlandi og Bandaríkjunum ==
[[Mynd:Kobe Mosaic17s3072.jpg|upright|thumb|210px|right|Útskorin grasker með kertaljósi í.]]
Hefð myndaðist fyrir því að á hrekkjavöku væri brennandi [[Kerti|kertum]] komið fyrir í útskornum [[Næpa|næpum]] og á [[Írland]]i og í [[Skotland]]i tíðkaðist að kveikja bálkesti. Einnig fóru bæði unglingar og fullorðnir á milli húsa klæddir búningum með grímur og gerðu öðrum gjarnan einhvern grikk í leiðinni.
Lína 47 ⟶ 35:
* [http://heritage.scotsman.com/traditions.cfm?id=2152582005 Scotsman.com:A harvest of Halloween traditions] ''(skoðað 2. nóvember 2005)''
{{Tengill ÚG|gv}}
* {{Vísindavefurinn|5367|Hverjar eru hefðir og saga hrekkjavöku?}} (Skoðað 31.10.2013)
* [http://www.ruv.is/frett/hrekkjavakan-er-rammislenskur-sidur Rúv:Hrekkjavakan er rammíslenskur siður] ''(skoðað Friggjardag, 9. viku veturs 1140 ár frá upphafi byggðar)''
 
 
[[Flokkur:Dagatal]]
[[Flokkur:Hátíðisdagar]]
[[Flokkur:Heiðnirdagar]]