„Neðanjarðarlestakerfi Lundúnaborgar“: Munur á milli breytinga

'''Neðanjarðarlestakerfi Lundúnaborgar''' ([[enska]]: ''London Underground'') er [[neðanjarðarlest]]akerfi á [[Stór-Lundúnasvæðið|Stór-Lundúnasvæðinu]] á [[Bretland]]i, ogþað var hið fyrsta sinnar tegundar og er þess vegna elsta neðanjarðarlestakerfi í heimi.<ref name=first1>Wolmar 2004, p. 18.</ref> Rekstur þess hófst [[9. janúar]] [[1863]] með [[Metropolitan-járnbraut]]inni (sem núna er [[Hammersmith og City-leið]]in). Það var líka fyrsta neðanjarðarlestakerfi sem notaðist við rafmagnsknúnar lestir. Þrátt fyrir nafnið er 55% neðanjarðarlestakerfisins ofanjarðar. [[Bretar]] kalla kerfið gjarnan ''the Underground'' eða ''the Tube'', sem útleggst sem ''rörið'' á íslensku.

Í kerfinu eru 270 brautarstöðvar og samtals eru brautirnar um það bil 400 [[kílómetri|km]] langar. Kerfið er það lengsta í heimi.<ref name="facts"> Average daily ridership taken as a daily average of yearly ridership (1073 million) divided by 364 (an average year minus Christmas Day). Yearly figure according to "{{ cite web | title = Key facts | publisher = Transport for London | url = http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1608.aspx | accessdate =2009-02-09 }}</ref> Auk þess er það neðanjarðarlestakerfið með stærstaflestu magn stöðvastöðvar í heimi. Árið [[2007]] notaði yfir einn milljarð manns kerfið og þess vegna er það þriðja fjölsóttasta neðanjarðarlestarkerfið í heimi, á eftir þau í [[Moskva|Moskvu]] og [[París]].

Byggingar járnbrauta hófust á Bretlandi á [[19. öld]]. Áður enFyrir [[1854]] höfðu sex stórar lestarstöðvar verið byggðar í Lundúnum: [[London Bridge (lestarstöð)|London Bridge]], [[Euston (lestarstöð)|Euston]], [[Paddington (lestarstöð)|Paddington]], [[King's Cross (lestarstöð)|King's Cross]], [[Bishopsgate (lestarstöð)|Bishopsgate]] og [[Waterloo (lestarstöð)|Waterloo]]. Á þeim tíma var [[Fenchurch Street (lestarstöð)|Fenchurch Street]] einastaeina lestarstöðin í [[Lundúnaborg]]. Umferðaröngþveiti voru algeng í miðborginni og nærliggjandi umhverfum, að sumu leyti af því að farþegar urðu að keyra á millamilli lestarstöðvanna til þess að ljúka ferðum sínum. Stungið hafði verið upp á að byggja neðanjarðarlestakerfi í Lundúnum á fjórða áratug 19. aldar en hugmyndin var ekki studd þangaðfyrr tilen á sjötta áratug sömu öldinaaldar.

Vegna fjárskorts drógust uppbyggingar á langinn í nokkur ár en Metropolitan-járnbrautin opnaði [[10. janúar]] [[1863]]. Innan tveggja mánuða voru um það bil 26.000 farþega að nota kerfið á hverjum degi. [[Hammersith og City-járnbrautin]] opnaði [[13. júní]] [[1864]] á milli [[Hammersmith]] og Paddington. GWR rak þjónustur á milli Hammersmith og Farringdon Street. Fyrir apríl [[1865]] hafði Metropolitan-fyrirtækið yfirtekið þjónustur. Þann [[23. desember]] [[1865]] var nýnýja járnbraut tilleiðin [[Moorgate (lestarstöð)|Moorgate Street]] opnuð. Síðar sama áratuginn voru nýjar leiðir til [[Swiss Cottage (lestarstöð)|Swiss Cottage]], [[South Kensington (lestarstöð|South Kensington]] og [[Kensington Olympia (lestarstöð)|Kensington]] opnaðar.

„Grafa-og-þekja“ aðferðin var talin vera of mikið niðurrifsverk og þá voru næstu leiðir byggðar miklu dýpra í jörðinni. Þessi aðferðinaðferð var ódýrari og það var ekki eins mikil truflun á yfirborðinu. [[City & South London Railway]] (C&SLR, núna hluti Northern-leiðarinnar) var opnuð árið [[1890]] á milli [[Stockwell (lestarstöð)|Stockwell]] og [[King William Street (lestarstöð)|King William Street]] (þessari stöð hefur síðan verið lokað). Hún var fyrsta neðanjarðar rafknúna járnbrautin í heimi. Áður en [[1990]] hafði járnbrautin verið lengd í báðar áttir, suður til [[Clapham Common (lestarstöð)|Clapham Common]] og norður til Moorgate Street. [[Waterloo and City Railway]] (W&CR) var önnur þess konar járnbraut og var opnuð [[1898]]. Hún var byggð og rekin af [[London and South Western Railway]].