„Sómalía“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Vélmenni: ar:الصومال er úrvalsgrein; útlitsbreytingar |
mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
{{land
| nafn_á_frummáli = Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya<br />جمهورية الصومال الفدرالية
| nafn_í_eignarfalli = Sómalíu
| fáni = Flag of Somalia.svg
| skjaldarmerki = Coat of arms of Somalia.svg
| kjörorð = Ekkert
| þjóðsöngur = [[Qolobaa Calankeed]]
| staðsetningarkort = Location_Somalia_AU_Africa.svg
| tungumál = [[sómalska]], [[arabíska]]
| höfuðborg = [[Mógadisjú]]
| stjórnarfar = [[Sambandslýðveldi]]
| titill_leiðtoga = [[Forseti Sómalíu|Forseti]]<br />[[Forsætisráðherra Sómalíu|Forsætisráðherra]]
| nöfn_leiðtoga = [[Hassan Sheikh Mohamud]]<br />[[Abdiweli Sheikh Ahmed]]
| stærðarsæti = 44
| flatarmál = 636.657
| hlutfall_vatns = 1,6
| mannfjöldaár = 2014
| mannfjöldasæti = 96
| fólksfjöldi = 10.428.043
| íbúar_á_ferkílómetra = 16,12
| staða = [[Sjálfstæði]]
| atburður1 = frá [[Bretland]]i og [[Ítalía|Ítalíu]]
| dagsetning1 = [[1. júlí]], [[1960]]
| VLF_ár = 2010
| VLF_sæti = 159
| VLF = 5,896
| VLF_á_mann = 600
| VLF_á_mann_sæti = 193
| gjaldmiðill = [[sómalskur skildingur]]
| tímabelti = [[UTC]] +3
| tld = so
| símakóði = 252
}}
'''Sómalía''' ([[sómalska]]: ''Soomaaliya''; [[arabíska]]: الصومال, ''aṣ-Ṣūmāl'') er [[land]] í [[Austur-Afríka|Austur-Afríku]] með landamæri að [[Djíbútí]], [[Eþíópía|Eþíópíu]] og [[Kenýa]] og strandlengju við [[Adenflói|Adenflóa]] í norðri og [[Indlandshaf]]i í austri. Sómalía er við [[Horn Afríku]] og á lengstu strandlengju allra ríkja á meginlandi [[Afríka|Afríku]]. Landslag í Sómalíu einkennist af sléttum og hásléttum þar sem er heitt árið um kring, árstíðabundnir [[monsúnvindur|monsúnvindar]] blása og úrkoma er óregluleg.
Um tíu milljónir manna búa í landinu. Þar af eru 85% [[Sómalir]] sem flestir búa í norðurhlutanum. Minnihlutahópar, eins og [[Bantúmenn]], búa aðallega í suðurhlutanum. Eftir áratugalanga borgarastyrjöld búa líka margir Sómalir utan Sómalíu víða um heim. Opinber tungumál Sómalíu eru sómalska og arabíska sem bæði eru [[afróasísk mál]], þótt annað sé [[kúsísk mál|kúsískt mál]] og hitt [[semísk mál|semískt]]. Flestir íbúar landsins eru [[súnní íslam|súnnímúslimar]].
Sómalía hefur verið mikilvæg miðstöð verslunar í þessum heimshluta frá því í [[fornöld]] og þar er talið líklegast að landið [[Púnt]], sem er þekkt úr [[Egyptaland hið forna|fornegypskum]] heimildum, hafi verið. Nokkur öflug [[soldánsdæmi]] komu þar upp á [[miðaldir|miðöldum]] og á [[nýöld]], eins og [[Soldánsdæmið Mógadisjú]], [[Soldánsdæmið Ajuran]], [[Soldánsdæmið Warsangali]] og [[Soldánsdæmið Geledi]]. Tvö síðastnefndu soldánsdæmin urðu [[Breska Sómalíland]] og [[Ítalska Sómalíland]] þegar Evrópuveldin lögðu þau undir sig í [[Kapphlaupið um Afríku|kapphlaupinu um Afríku]] undir lok [[19. öldin|19. aldar]]. [[Dervisjaríkið|Dervisjaríki]] [[Múhameð Abdúlla Hassan|Múhameðs Abdúlla Hassans]] stóðst ásælni Breta inni í landi þar til þeir voru sigraðir með loftárásum árið [[1920]]. Ítalir lögðu [[Soldánsdæmið Majeerteen]] og [[Soldánsdæmið Hobyo]] undir sig eftir nokkur átök [[1924]] og [[1926]]. Bretar lögðu svo nýlendur Ítala undir sig árið [[1941]], í [[Síðari heimsstyrjöld]]. Eftir stríðið varð Norður-Sómalía breskt verndarsvæði en Suður-Sómalíu var stýrt af [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] undir ítalskri stjórn. Árið [[1960]] sameinuðust þessi tvö lönd í eitt sjálfstætt ríki, Sómalíu.
Árið [[1969]] rændi herforinginn [[Siad Barre]] völdum í landinu og stofnaði Alþýðulýðveldið Sómalíu. Þegar andspyrnuhópar hröktu hann frá völdum árið [[1991]] braust [[Sómalska borgarastyrjöldin]] út. Á þeim tíma tóku sum héruð, eins og [[Sómalíland]], [[Púntland]] og [[Galmudug]], upp eigin stjórn og landsmenn tóku upp [[óformlegt hagkerfi]] sem byggðist á kvikfé, peningasendingum og farsímakerfum. Eftir aldamótin voru gerðar nokkrar tilraunir til að skapa [[sambandsríki]] og árið [[2004]] hóf [[Tímabundna sambandsstjórnin]] að koma á fót ríkisstofnunum eins og [[seðlabanki|seðlabanka]] og [[her]]. Árið [[2006]] náði þessi stjórn að leggja undir sig átakahéruð í sunnanverðu landinu með aðstoð [[eþíópíski herinn|eþíópíska hersins]]. Ný stjórnarskrá var samþykkt árið [[2012]] og sama ár tók [[Sambandsstjórn Sómalíu]] við völdum.
==Stjórnsýsluskipting==
Sómalía skiptist formlega í átján héruð (''gobollada'') sem aftur skiptast í umdæmi. Héruðin eru:
<center>
{| cellspacing="20px" |
|- valign="top" |
| 1 [[Jubbada Hoose]]<br />2 [[Jubbada Dhexe]]<br />3 [[Gedo]]<br />4 [[Bay]]<br />5 [[Bakool]]<br />6 [[Shabeellaha Hoose]]<br />7 [[Banaadir]]<br />8 [[Shabeellaha Dhexe]]<br />9 [[Hiiraan]]
| 10 [[Galguduud]]<br />11 [[Mudug]]<br />12 [[Nugaal]]<br />13 [[Bari (Sómalíu)|Bari]]<br />14 [[Sool]]<br />15 [[Sanaag]]<br />16 [[Togdheer]]<br />17 [[Woqooyi Galbeed]]<br />18 [[Awdal]]
| <imagemap>
File:Somalia Numbered Regions.png|250px|right|Kort sem sýnir átján héruð Sómalíu
rect 49 508 78 542 [[Jubbada Hoose]]
rect 96 477 116 509 [[Jubbada Dhexe]]
rect 40 410 67 443 [[Gedo]]
rect 118 392 143 426 [[Bay]]
rect 138 344 164 376 [[Bakool]]
rect 180 426 206 460 [[Shabeellaha Hoose]]
rect 211 398 239 424 [[Shabeellaha Dhexe]]
rect 215 448 238 481 [[Banaadir]]
rect 204 325 239 363 [[Hiiraan]]
rect 257 319 285 353 [[Galguduud]]
rect 311 227 339 258 [[Mudug]]
rect 351 160 380 200 [[Nugaal]]
rect 369 54 406 96 [[Bari (Sómalíu)]]
rect 286 160 324 198 [[Sool]]
rect 300 73 337 114 [[Sanaag]]
rect 209 119 241 160 [[Togdheer]]
rect 158 108 184 150 [[Woqooyi Galbeed]]
rect 110 50 141 88 [[Awdal]]
desc bottom-right
</imagemap>
|}
</center>
Norðurhluti landsins skiptist ''de facto'' á milli sjálfstjórnarfylkisins [[Púntland]]s og [[Sómalíland]]s sem lýst hefur yfir stofnun sjálfstæðs ríkis sem ekkert annað ríki viðurkennir. Auk þessara svæða mynda sjálfstjórnarfylkin [[Galmudug]] í miðju landinu, og [[Júbaland]] í suðri, sambandsríkið Sómalíu.
{{Stubbur|afríka}}
| |||