„Hagfræði“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m íslenskar gæsalappir, lagaði fáeinar stafsetningarvillur, tvískipti tilvísunarlista. |
|||
Lína 9:
==Viðfangsefni og aðferðafræði==
Hagfræði fæst við það hvernig einstaklingar og [[samfélag|samfélög]] taka ákvarðanir um ráðstöfun takmarkaðra gæða á borð við [[tími|tíma]], [[vinnuafl]], [[fjármagn]] og [[náttúruauðlind]]ir. [[John Stuart Mill]] skilgreindi hagfræði sem
[[Nýklassísk hagfræði]] hefur verið ráðandi aðferðafræðileg nálgun innan fræðigreinarinnar undanfarna áratugi, en teikn eru á lofti um að það sé að breytast og að meginstraumshagfræði sé í auknum mæli samblanda af ýmsum nálgunum.<ref>Davis (2006)</ref> Í nýklassískri hagfræði og [[leikjafræði]] er gert ráð fyrir að aðilar hagi sér [[rökrétt]]; einstaklingar leitist við að hámarka [[nyt]] og fyrirtæki að hámarka [[hagnaður|hagnað]]. Þetta er oft kallað forsendan um ''[[homo oeconomicus]]''. Umdeilt er hversu viðeigandi þessi forsenda er í hagfræði. Gagnrýnendur hennar halda því fram að ákvarðanataka einstaklinga sé flókið ferli sem ekki sé viðeigandi að einfalda í fræðilegri umfjöllun, en fylgismenn hennar telja margir hverjir að forsendur líkana séu ekki aðalatriði ef niðurstöður þeirra samræmast raunveruleikanum.<ref>Haraldur Þórir Proppé Hugosson (2013)</ref>
Lína 26:
===Hagfræði á fornöld og miðöldum===
[[Heimspeki]]ngar hafa skrifað um hagfræðileg málefni allt frá [[fornöld]]. Hið enska heiti á hagfræði, ''economics'', er dregið af gríska orðinu ''oikonomia'' sem þýðir
Hinn kínverski heimspekingur [[Konfúsíus]] taldi að [[skattar]] ættu að vera lagðir á framleiðslu einstaklinga, að ríkisútgjöld ættu að fylgja tekjum ríkisins, að lifnaðarhættir ættu að fara eftir samfélags[[stétt]] og að hið opinbera ætti ekki að hafa óþarflega mikil afskipti af atferli einstaklinga. Hinn [[Arabía|arabíski]] fræðimaður [[Abu Hamid al-Ghazali]] skrifaði um samfélagsleg [[velferðarfall|velferðarföll]], verkaskiptingu, og um það hvernig markaðir spretta upp náttúrulega í [[samfélag|mannlegu samfélagi]].<ref>Ekelund og Hébert (2007): 22-25</ref>
Lína 40:
[[Mynd:AdamSmith.jpg|thumb|180px|right|[[Adam Smith]] var klassískur hagfræðingur og einn áhrifamesti hagfræðingur allra tíma.]]
===Klassísk hagfræði===
:''Sjá einnig: [[Adam Smith]], [[Thomas Malthus]] og [[David Ricardo]]
Lína 48 ⟶ 49:
Árið [[1798]] kom út ritið ''Ritgerð um lögmál sem stýra mannfjöldanum'' eftir Thomas Malthus, þar sem hann setti fram þá kenningu að [[fólksfjöldi]] vaxi með [[veldisvöxtur|veldisvexti]] en að [[matur|fæðuframleiðsla]] vaxi línulega og að það leiði til [[hungursneyð]]ar nema hömlur séu settar á fólksfjölgunina. Malthus taldi að slíkar hömlur væru til staðar í formi [[hjónaband]]a, [[getnaðarvörn|getnaðarvarna]] og almenns siðgæðis. Því kæmi ekki til hungursneyðar af völdum offjölgunar.<ref>''Hver var Thomas Malthus og fyrir hvað er hann helst þekktur?'' Vísindavefurinn.</ref> [[David Ricardo]] taldi að í landbúnaði væru til staðar svokallaðar „innri jaðar-“ og „ytri jaðar“ rentur sem rynnu til landeigenda þegar verð á [[korn]]i hækkaði, og kenning hans um [[hlutfallslegir yfirburðir|hlutfallslega yfirburði]] veitti aukinn rökstuðning fyrir þeirri skoðun Adams Smith að verkaskipting væri af hinu góða. Bæði Ricardo og Malthus eru þekktir fyrir ýmis önnur hugtök og kenningar, þar á meðal [[vinnuverðgildiskenningu]] Ricardos, járnlög um laun og [[Jafngildiskenning Ricardos|jafngildiskenningu Ricardos]].<ref>Ekelund og Hébert (2007):143-150</ref><ref>''Hvert var framlag Davids Ricardos til hagfræðinnar?'' Vísindavefurinn.</ref>
Ýmsir aðrir hagfræðingar eru taldir til klassíska tímabilsins. [[Jean-Baptiste Say]] er
===Sósíalísk hagfræði og marxismi===
Lína 63 ⟶ 64:
[[Nýklassísk hagfræði]] er heilsteypt kenning um hagrænt [[hegðun|atferli]] sem snýst um að einstaklingar hámarki [[nyt]]jar og að [[fyrirtæki]] hámarki [[hagnaður|hagnað]] með því að jafna [[jaðarkostnaður|jaðarkostnað]] og jaðarábata. Ólíkt klassískri hagfræði, þar sem virði hluta fer eftir [[beinn kostnaður|framleiðslukostnaði]], er í nýklassískri hagfræði gert ráð fyrir að virði hluta sé huglægt og að markaðsverð hagrænna gæða fari eftir samspili framboðs og eftirspurnar. [[Jaðarframleiðni]], [[jaðarnytjar]], hagræn rökvísi, [[fórnarkostnaður]] og [[Pareto-hagkvæmni]] eru önnur mikilvæg hugtök í nýklassískri hagfræði.<ref>E. Roy Weintraub. Neoclassical Economics.</ref><ref>Moshe Adler. Neoclassical economics.</ref>
Nýklassísk hagfræði varð til í mörgum skrefum á [[19. öld|nítjándu öld]] og í byrjun þeirrar [[20. öld|tuttugustu]]. Árið [[1838]] birti franski [[stærðfræði]]ngurinn [[Antoine-Augustine Cournot|A.A. Cournot]] líkan sitt um hagnaðarhámörkun [[einokun|einkasala]] og nýtur það viðurkenningar enn þann dag í dag. [[Verkfræði]]ngurinn [[Jules Dupuit]] var sá fyrsti til að lýsa eftirspurnarferli sem byggir á jaðarnytjum og hafði framsæknar hugmyndir um [[kostnaðar- og ábatagreining]]u. Á seinni hluta átjándu aldar átti sér stað
[[Mynd:Joan Robinson Ramsey Muspratt.jpg|thumb|right|180px|Joan Robinson endurbætti nýklassískar kenningar um [[einokun]] og var með helstu fylgismönnum [[John Maynard Keynes]].]]
Lína 101 ⟶ 102:
Öll samfélög - hvort heldur heimili, landsvæði eða þjóðir - geta hagnast af [[viðskipti|viðskiptum]] við hvort annað. Þetta er vegna þess að verðhlutföll innan samfélaga eru sjaldnast hin sömu. Vegna mismunandi verðhlutfalla hafa samfélög og einstaklingar [[hlutfallslegir yfirburðir|hlutfallslega yfirburði]] í framleiðslu mismunandi gæða. Þetta gerir það að verkum að með sérhæfingu í framleiðslu og viðskiptum sín á milli geta samfélög og einstaklingar notið neyslusamsetningar sem er utan við framleiðslujaðar þeirra.<ref>Mankiw og Taylor (2008): 45-53</ref>
[[Kenning]]in um hlutfallslega yfirburði hefur notið almennrar viðurkenningar síðan á [[19. öld]], en þó að viðskipti auki alltaf velferð samfélaga í heild sinni getur verið að frívæðing viðskipta komi illa við suma einstaklinga innan hagkerfisins. Þetta er
===Markaðir===
Lína 166 ⟶ 167:
===Verðbólga, atvinnuleysi og hagstjórn===
▲: ''Sjá einnig: [[Verðbólga]] og [[Atvinnuleysi]]''
[[Mynd:A_developing_skyline_-_Flickr_-_Al_Jazeera_English.jpg|thumb|right|220px|Sveiflur í fjárfestingu, til að mynda í byggingariðnaði, eru mikilvægur þáttur hagsveiflunnar og hafa mikil áhrif á [[atvinnuleysi]].]]
Lína 193:
Vert er að hafa í huga að rekstrarhagfræði og þjóðhagfræði rannsaka sömu fyrirbærin, en frá mismunandi sjónarhorni. Þessi tvö svið hagfræðinnar hafa því mikla skörun. Skilningur á tilteknum fyrirbærum getur krafist bæði rekstrar- og þjóðhagfræðilegrar nálgunar.<ref>Mint.com. The difference between macro and microeconomics.</ref>
===Undirgreinar===
Í hagfræði eru ýmsar undirgreinar, sem hver um sig rannsakar tiltekna gerð hagræns atferlis frá rekstrar- og/eða þjóðhagfræðilegu sjónarhorni. Sumar af þeim greinum sem taldar eru upp hér að neðan eru þverfaglegar, þ.e. á mörkum hagfræði og annarra fræðigreina.
Lína 211 ⟶ 212:
== Tilvísanir ==
{{Reflist|2}}
== Heimildir ==
|