|
Á '''[[Þingvellir|Þingvöllum]]''' hafa farið fram '''[[fornleifarannsóknir]]''' uppsíðan úrum miðbikimiðja 19. aldaröld í þeim tilgangi að varpa ljósi á [[þinghald]] sem þar átti sér stað allt frá árinuum 930 til loka 18. aldar, en höfuðáhersla hefur verið lögð á þinghald fyrri tíma. StuðstEldri errannsóknir viðsnérust lýsinguað afstórum þinghaldihluta fráum árinuað 1700skera enúr þarum er einna helst búðumstaðsetningu [[LögréttaLögberg|LögréttuLögbergs]] og [[Lögberg]]iannarra lýst.stofnana Miklarþjóðveldisaldar, deilurannarra hafastaða veriðá umÞingvöllum réttasem staðsetningugetið Lögbergser ogí hvortÍslendingasögum þaðog hafium veriðað vestantengja eðaþingbúðaleifar austan [[Öxará|Öxarár]](sbr. FrekariSnorrabúð, þörfNjálsbúð) ervið áþekktar fornleifarannsóknumpersónur tilúr aðsögunni. gangaUppgreftir úrog skuggarannsóknir umá hiðsíðri réttaárum íhafa þessumiðað máli,að þóttþví ekkiað sévarpa taliðljósi mjögá líklegtþinghaldið aðalmennt skýrog svörsögu fáistbúskapar nokkurná tímaÞingvöllum. við þeirri spurningu.
== Upphaf fornleifarannsóknarinnarfornleifarannsókna á Þingvöllum ==
Til eru ýmsar heimildir frá 18. öld og fyrri hluta 19. aldar sem sýna að fólk velti fyrir sér sögustöðum á Þingvöllum og spáði í þingbúðaleifarnar, en fyrsta skipulega fornleifarannsóknin var ekki gerð fyrr en eftir 1860 þegar [[Sigurður Guðmundsson (málari)|Sigurður Guðmundsson]] málari gerði rækilega fornfræðilega úttekt á staðnum.
[[Séra Björn Pálsson]] ritaði sérstaka lýsingu á [[Ísland]]i árið 1840 sem tilgreindi meðal annars Þingvelli. Er þetta með fyrstu greinargerða um héraðið í heild sinni ásamt ýmsu sem við kemur Þingvöllum sjálfum. Á þeim tíma var enga lýsingu að finna af þessum forna þing- og sögustað. Engar aðrar fornleifar eru nefndar en búðar- og virkisleifarnar á [[Spöngin|Spönginni]] („Lögbergi“) og áhleðslan á Lögbergi („neðri eða austari [[Almannagjáarbarmi]]“), sem hann hyggur vera [[dómhringja]] hvorar-tveggja.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=25}}</ref>
Í ritgerð Sigurðar um Alþingisstaðinn forna, sem birtist 1878<ref>Sigurður Guðmundsson, Alþingisstaður hinn forni við Öxará, Kaupmannahöfn 1878</ref>, er gerð grein fyrir þekktum heimildum og áhersla lögð á að auðkenna búðirnar eftir þeim, en enginn uppgröftur var gerður í því sambandi.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=11-46}}</ref>
Um árið 1860 hefjast loks fornfræðilegar rannsóknir á staðnum sjálfum undir leiðsögn [[Sigurður málari Guðmundsson|Sigurðar málara Guðmundssonar]] sem er talinn upphafsmaður þessara rannsókna. Þar voru meðal annars gerðar nákvæmari athuganir en áður höfðu verið gerðar á svæðinu þar sem [[Alþingi]] var haldið einkum í [[fornöld]]. Þann 13. apríl árið 1863 ritaði Sigurður bréf til [[Jón Sigurðsson|Jóns Sigurðssonar]] um upphaf þessa rannsókna: „Árið 1860 fór eg til [[Geysir|Geysis]] og skoðaði eg þá um leið Þingvöll, og myndaði þar þá Lögberg og fleira. En er eg kom úr þeirri ferð, fór eg að fá eins konar áhyggjur útaf því, að jafn-merkur staður í sögu landsins lægi þannig alveg órannsakaður, og skrifaði eg um haustið Guðbrandi (svo sem þér víst hafið orðið varir við, og beiddi hann að komast eftir, hvort þar ytra væru til nokkrar skriflegar upplýsingar um Þingvöll, en fékk 13. október)“.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=27}}</ref>
Í ritgerð Sigurðar er búðunum ákveðinn staður að mestu leyti eftir búðaskipuninni frá 1700. [[Björn Guðlaugsson]] gerði uppdrátt af Þingvallarsvæðinu með ágætum lýsingum. Miðað var við búða- og dómstaðarústir, sem enn eru sýnilegar, samanborið við [[Catastasis]]. Myndirnar voru gerðar með blýanti og bleki, blár litur notaður til að tákna vatn og svarblár á eyrar og rauður í mynni [[Brennugjá|Brennugjár]] þar sem [[brunaleifar]] hafa fundist.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=33}}</ref>
===Staðsetning Lögbergs===
Á sama tíma og Íslendingar afsöluðu sjálfstæði sínu til Noregskonungs á árunum 1262-1264 með því að undirrita [[Gamli Sáttmálinn|Gamla Sáttmálans]], hætti um leið þörfin á Lögbergi og allri þeirri starfsemi sem þar hafði átt sér stað. Afleiðing þess er sú að enginn virðist hafa skráð niður nákvæma staðsetningu svæðisins og því hefur alla tíð síðan ríkt óvissa um hana. Til að byrja með var stuðst við lýsingu af því þinghaldi sem átti sér stað eftir undirritun Gamla Sáttmálans, en þar var gert ráð fyrir staðsetningu Lögbergs austan við Öxará.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Adolf Friðriksson|titill=Sagas and Popular Antiquarianism in Icelandic Archaeology|ár=1994|útgefandi=Ashgate Publishing Ltd|bls=108}}</ref> <ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=153}}</ref>
Við breytingar sem gerðar voru á stjórnskipun landsins eftir [[Gamli sáttmáli|Gamla sáttmála]] 1262-1264 var hætt að nota staði eins og Lögberg og staðsetning þess gleymdist af þeim sökum. Einkum hefur verið deilt um hvort Lögberg hafi verið austan eða vestan Öxarár. Flestir fræðimenn sem um Lögberg hafa fjallað hafa dregið ályktanir sínar út frá lýsingum fornrita en Sigurður Vigfússon reyndi að skera úr þessu með uppgrefti árið 1880, en hann taldi að Lögberg hefði verið á [[Spöngin|Spönginni]] þar sem fornt mannvirki er á milli [[Nikulásargjá|Nikulásargjár]] og [[Flosagjá|Flosagjár]].<ref>Sigurður Vigfússon, Rannsókn á hinum forna alþingisstað Íslendinga, Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1880-81, 18-31 </ref> Sigurður gróf líka á [[Hallurinn|Hallinum]] við [[Almannagjá]] þar sem fræðimenn á borð við [[Kristian Kaalund]] og [[Guðbrandur Vigfússon|Guðbrand Vigfússon]] töldu Lögberg hafa staðið og fann hann þar öskudreif sem hann taldi vera eldstæði frá Snorrabúð sem er þar skammt sunnan við. Grjótbálkar sem hann fann á þessum stað fannst honum líklegra að væru leifar af virki frá 13. öld. Fyrir utan mannvirkin á Spönginni og Hallinum gróf Sigurður þetta sumar í Biskupsbúð, Njálsbúð og Snorrabúð og voru þetta umfangsmestu fornleifarannsóknir sem gerðar voru á þingstaðnum fyrir byrjun 21. aldar.
[[P. E. Kristian Kålund]] kom til Íslands 1872 og var hér í tvö ár að ferðast um landið. Hann vissi mikið um tungumál okkar og þjóð og því vel fróður og undirbúinn. Hann skrifaði stórt verk um landið og má þar finna kafla um Þingvelli og Þingvallasveitina, sem þótti með því fullkomnara sem hafði verið skrifað um staðinn. Kålund lagði sig ekki sérstaklega eftir því að komast að því hvar hinar fornu búðir hefðu staðið og áleit það í raun ógerlegt. Þess í stað gat hann þess aðeins hversu margar [[búðatóftir]] sæust, hve stórar þær væru og staðsetningu þeirra. [[Guðbrandur Vigfússon]] hafði bent honum árið 1875 á að Lögberg hlyti að hafa verið vestan ár sökum þess að svo hafi verið sagt í einni [[Sturlungasaga|Sturlungasögu]]. [[Jón Ólafsson]] frá [[Grunnavík]] áleit sem svo að Lögberg hafi verið á Almannagjár-barminum eystri, rétt fyrir norðan [[Snorrabúð]] þar sem búðaskipunin frá 1700 er talin hafa verið [[fjórðungsdómaþingstaður]].<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=34-35}}</ref>
ÞannMatthías 15.Þórðarson októberþjóðminjavörður 1879gerði áttuítarlega 14úttekt fræðimenná fundfornminjum íá [[Reykjavík]].Þingvöllum Áen fundinumhún tókbyggði [[Sigurðurnær Vigfússon]]alfarið fyrsturá tilrituðum málsheimildum og stakkaðeins hannmjög upplitlu á að grafa ætti uppleyti á Lögbergiuppgrefti. Tillaga Niðurstaða hans var samþykktað ogLögberg þvíhefði fariðverið íá aðHallinum rannsakaog Þingvellier tilþað finnasú leifartúlkun afsem búðumenn ognýtur öðrum minjum ámestrar svæðinuhylli.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|, um Lögberg á bls=36. 146-67}}</ref>
Fyrstu rannsóknir [[Fornleifafélagið|Fornleifafélagsins]] voru gerðar á Þingvöllum af Sigurði Vigfússyni 28. maí - 20. júní 1880 og birti hann ritgerð um þær í fyrstu árbók félagsins. Sigurður rannsakaði með greftri um þrjár búðatóftir og áhleðsluna á Almannagjárbarminum þar sem Jón frá Grunnavík áleit að Lögberg hafi verið. Í sambandi við skýrslur sínar um þessar rannsóknir ritaði hann jafnframt um ýmislegt annað viðvíkjandi Þingvöllum og umhverfi þeirra. Hann dró upp mynd af svæðinu og birti uppdrátt [[Björns Gunnlögssonar]] frá 1861 með viðaukum sínum án þess þó að geta nafna þeirra sem Björn hafði gefið því eftir búðaskipuninni frá 1700. Eftir að uppdrættirnir þrír og ritgerðirnar þrjár höfðu komið út varð aftur hlé á rannsóknum, en engin almenn niðurstaða var fengin um staðsetningu Lögbergs.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=37}}</ref>
Sumarið 1896 skoðaði [[Daniel Bruun]] Þingvelli. Þá skýrði hann meðal annars frá þeirri skoðun sinni að Sigurður Vigfússon ætti örugglega við að Lögberg væri þar sem áhleðslan er á gjábarminum fyrir norðan Snorrabúð. [[Björn M. Ólsen]] var með honum á Þingvöllum árið 1880 og veittu þeir því eftirtekt hve glöggt heyrðist frá þeim sem talar á áhleðslunni sjálfri og niður til áheyrendanna.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=38}}</ref>
Á [[Hallurinn|Hallinum]] á Þingvöllum eru leifar af fornu mannvirki sem þar hefur verið gert í ákveðnum tilgangi og með mikilli fyrirhöfn. Þar er um að ræða áhleðslu á hraunbungunni sem er með dálítilli upphækun og hefur verið stærsta mannvirkið á þessum reit sem sýnilegar leifar eru til af frá fornöld. Auk þess er það greinilega gert með mikilli fyrirhöfn, en útlit er fyrir að það hafi verið hlaðið uppi á berginu svo gríðarlega erfitt hafi verið að bera hvern einasta stein.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=152}}</ref>
Þegar Sigurður Vigfússon rannsakaði suðurhluta skurðarins, sem var langsum samhliða gjánni, kom hann niður á það sem hann áleit vera [[öskudreif]] sem síðar varð að miklu öskulagi niðri við bergið. Hann áleit sem svo að mannvirkið sem hann fann á svæðinu væri í heild sinni yngra en eldstæðið sem hann taldi hafa tilheyrt Snorrabúð. Mannvirkið álítur hann hafa verið búðarvirki þeirra [[Ormur á Svínafelli|Orms á Svínafelli]], en svo er raunar að sjá af [[Sturlungasaga|Sturlungasögu]] að það hafi verið austan ár. Síðar kom í ljós að ekki var um eldstæði að ræða heldur öskulag. Fólk dró jafnframt í efa að hér væri um búðarvirki eða eitthvað í þeirri líkingu að ræða sökum upphækunarinnar. Þetta gæti hafa verið flöt áhleðsla til að minnka hallann. Þá hefur hallinn jafnframt aukist verulega síðan þetta var upphaflega grafið í jörðu.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=153-154}}</ref>
Jón Ólafsson frá Grunnavík vildi meina að staðsetning Lögbergs hafi verið skammt fyrir norðan Snorrabúð á hallandi berginu við eystri gjábarminn, en árið 1724 fann hann þar ferkantaða hraunsteina setta í hálfhring. Hann og [[Páll Vídalín]] nýttu alla steinana til þess að gera [[stillur]] yfir ána sem þykir hin mesta synd sökum þess að nú er ógerlegt að rannsaka og skoða þessa steina. Þeir eru allir horfnir, sokknir í sand og möl í ánni og á eyrunum og er því álitið ómögulegt að finna þá á ný.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Matthías Þórðarson|titill=Þingvöllur - Alþingisstaðurinn Forni|ár=1945|útgefandi=Alþingissögunefnd|bls=155-158}}</ref>
Hingað til hafa fornleifarannsóknir ekki enn getað gefið nægilegar vísbendingar um staðsetningu Lögbergs, en enn sem komið er bendir afar lítið til þess að svo verði í nánustu framtíð.<ref>{{vefheimild|titill=Lögberg|url=http://www.thingvellir.is/saga/loegberg.aspx|publisher=Þjóðgarðurinn á Þingvöllum|mánuðurskoðað=8. mars|árskoðað=2014}}</ref>
[[Mynd:Ta-bagall-fra-thingvollum.png|thumbnail|Tá-bagallinn sem fannst fyrir tilviljun á Þingvallarsvæðinu. Hér má sjá báðar hliðar gripsins.]]
=== Tá-Bagall ===
Þó Þingvellir þykjaséu veraeinn eittbest merkastaþekkti svæðisögustaður ÍslandssögunarÍslands enhafa þráttþar fyrirekki þaðverið hefurgerðar sáralítiðmiklar af minjumfornleifarannsóknir og öðrumfáir gripumgripir fundist ásem svæðinuteljast geta óvenjulegir. Að matiMeðal [[Kristjánsþeirra Eldjárn]]óvenjulegustu virðister þettasvokallðaur veratá-bagall sökumsem þessfannst aðí lítiðtúninu hafisunnan veriðvið grafiðÞingvallabæinn ogvið rannsakaðjarðrask afárið alvöru1957. á[[Viðarkolalag]] svæðinuvar vegnaí þessjörð hversuþar dýrtsem þaðhluturinn erfannst ogþótt óvístekki hvortværi um raunverulegt gólf að ræða en lítið anna' er þaðvitað svaraðium kostnaðifundarsamhengið.<ref>{{cite journal|author=Kristján Eldjárn|title=Tá-Bagall frá Þingvöllum|journal=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|date=1. janúar|year=1970|issue=67|pages=1|accessdate=6. mars|accessyear=2014}}</ref>
Þann 24. maí árið 1957 hringdi [[séra Jóhann Hannesson]], þjóðgarðsvörður í Kristján Eldjárn og sagði honum frá fundi einkennilegs [[tá-bagl]]s við gröft fyrir [[rafmagnsjarðstreng]]. [[Viðarkolalag]] var í jörð þar sem hluturinn fannst þótt ekki væri um raunverulegt gólf að ræða, en Kristján áleit að gripurinn gæti hafa verið undan trégólfi.<ref>{{cite journal|author=Kristján Eldjárn|title=Tá-Bagall frá Þingvöllum|journal=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|date=1. janúar|year=1970|issue=67|pages=1|accessdate=6. mars|accessyear=2014}}</ref>
[[Brýnið]] sem fannst var 13.4 cm að lengd, mest 3,4 cm að breidd og 1-1.5 cm á þykkt. Það var úr ljósgráu og linu [[flöguberg|flögubergi]] með brotsári á báðum endum. Kristján kaus að kalla hlutinn [[hún]], enda leit út fyrir að hann hafi verið efst á staf, falur í miðju en til beggja hliða uppundnir krókar. Þá virtist hann vera steyptur úr bronsi. Venjulegt hefði þótt að ámóta gripir væru gylltir, en sú virðist aldrei hafa verið raunin með þennan grip. Nú til dags virðist hann vera dökkgrænn að lit.<ref>{{cite journal|author=Kristján Eldjárn|title=Tá-Bagall frá Þingvöllum|journal=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|date=1. janúar|year=1970|issue=67|pages=8-9|accessdate=6. mars|accessyear=2014}}</ref>
Þegar Kristján lýsti gripnum þótti honum verkið á honum ekki framúrskarandi gott. Þótti honum steypingin og áferðin góð og falleg, en skrautverkið með sljóum dráttum. Virðist hann jafnframt tengja hönnun gripsins við [[Úrsnesstíll|Úrsnesstíl]], sem þótti áberandi í liststíl víkingaaldar áður en hin rómanska kirkjulist miðalda hélt innreið sína á [[Norðurlönd]]. Mat hann sem svo að gripurinn væri frá 11. öld, eða frá tímabilinu 1050 - 1075.<ref>{{cite journal|author=Kristján Eldjárn|title=Tá-Bagall frá Þingvöllum|journal=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|date=1. janúar|year=1970|issue=67|pages=11-13|accessdate=6. mars|accessyear=2014}}</ref>
ÞettaGripurinn virðister verasteyptur einiúr tá-bagallinnbronsi semog varðveistengin hefurmerki ásáust Norðurlöndum,um enað þegarhann umhefði eigandanokkurntíma gripsinsverið ergylltur. að ræðaKristján erkallaði ekkihlutinn um[[hún]], margaenda úrleit út fyrir að velja.hann Miðaðhafi viðverið aldursgreiningu hansefst á 11. öldstaf, samkvæmtfalur Kristjáni,í þykirmiðju jafnvelen líklegttil aðbeggja hannhliða gætiuppundnir hafakrókar. tilheyrtTúlkun [[ÍsleifurKristjáns Gissurason|Ísleifivar Gissurasyni]]að ígripurinn [[Skálholt]]i,væri þóttbagall hann- útilokaðihúnn ekkiaf aðbiskupsstaf um- fleiriog kristnaá trúboðagrundvelli áþess þessumað tímaskreytið væri aðí ræða.Urnes Bættistíl tímasetti hann einniggripinn viðtil aðseinni athugunarverthluta myndi11. þykjaaldar. aðÁ jafngrundvelli mikillþess höfðingistakk oghann Ísleifurupp bæriá slíkanað gripbagallinn meðgæti sér,hafa entilheyrt tilkomumeiri[[Ísleifur gripurGissurarson|Ísleifi væriGissurarsyni]], ánfyrsta efabiskupi við hæfi að hansí matiSkálholti.<ref>{{cite journal|author=Kristján Eldjárn|title=Tá-Bagall frá Þingvöllum|journal=Árbók hins íslenzka fornleifafélags|date=1. janúar|year=1970|issue=67|pages=21-22|accessdate=6. mars|accessyear=2014}}</ref>
=== Síðari rannsóknir á svæðinu ===
[[Guðmundur Ólafsson]], þáverandi deildarstjórifornleifafræðingur á [[Þjóðminjasafnið|Þjóðminjasafninu]] stýrði rannsókn á árunum 1986 - 1988 þar sem um 50 búðartóftir og tóftarbrot á þingstaðnum við Öxará voru skráðar.<ref>{{vefheimild|titill=Fornleifarannsóknir Fram Til 2000|url=http://www.thingvellir.is/um-thjodgardinn/fornleifarannsoknir/fornleifarannsoknir-fram-til-2000.aspx|publisher=Þjóðgarðurinn á Þingvöllum|mánuðurskoðað=10. mars|árskoðað=2014}}</ref>
[[Fornleifastofnun Íslands SES]] gerði síðan rannsókn við kirkjuna á Þingvöllum undir yfirumsjónstjórn [[Orri Vésteinsson|Orra Vésteinssonar]], enog ífannst henni fundustþá leifargrunnur kirkju frá 16. öld. VarKirkjan álitiðhafði áður staðið í kirkjugarðinum sem svoenn aðer umvestan værivið aðbæinn ræðaen fyrstuvar kirkjufærð þessaupp staðará hólinn þar sem hún stendur enn. Ásamt hennikirkjugruninum fannst hluti þingbúðar.<ref>{{vefheimild|titill=FornleifarannsóknirOrri FramVésteinsson, TilÞingvallakirkja, 2000|url=http://www.thingvellir.is/umÁrbók hins íslenzka fornleifafélags 2002-thjodgardinn/fornleifarannsoknir/fornleifarannsoknir-fram-til-2000.aspx|publisher=Þjóðgarðurinn2003, á Þingvöllum|mánuðurskoðað=10bls. mars|árskoðað=2014}}163-184</ref> Um tíu árum síðar var gerður uppgröftur við [[Þingvallakirkja|Þingvallakirkju]] undir stjórn [[Margrét Hallmundsdóttir|Margrétar Hallmundsdóttur]], fornleifafræðings. Þá fannst meðal annars hluti af gamalli kirkju nálægt þeirri sem nú stendur, en talið er að sú kirkja gæti verið sú sama og Orri hafði áður fundið. Ásamt henni fundust hluti af búð og húsi ásamt fleiri byggingum. Þá fannst jafnframt smámynt við núverandi kirkju sem merkt var nafni [[Ottó 3.|Ottós 3.III]] [[keisari|keisara]] [[ÞýskalandÞýskalands]]s frá árunum 983-1002.<ref>{{vefheimild|höfundur=Margrét Hrönn Hallmundsdóttir og Hansen, Sigrid|titill=Fornleifarannsókn á Þingvöllum - Vegna framkvæmda við Þingvallakirkju 2009|url=http://www.thingvellir.is/um-thjodgardinn/fornleifarannsoknir/rannsokn-vid-thingvallakirkju-2009.aspx|publisher=Náttúrustofa Vestfjarða|mánuðurskoðað=11. mars|árskoðað=2014|tungumál=9-13}}</ref>
== Heimildir ==
| 