„Íran“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Vélmenni: af:Iran er úrvalsgrein; útlitsbreytingar |
mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
{{Land |
nafn_á_frummáli = جمهوری اسلامی ایران<br />Jomhuri-ye Eslami-ye Iran
fáni = Iran flag 300.png |
skjaldarmerki =Coat_of_arms_of_Iran.svg |
Lína 9:
tungumál = [[persneska]] |
höfuðborg = [[Teheran]] |
stjórnarfar = [[
titill_leiðtoga = [[Þjóðarleiðtogi
nöfn_leiðtoga = [[Ali Khamenei]]<br />[[Hassan Rouhani]] |
flatarmál = 1.648.195 |
stærðarsæti =
gjaldmiðill = [[íranskt ríal]] (ریال) (IRR) |
tímabelti = [[UTC]]+3,30 |
tld = ir |
símakóði = 98 |
|VÞL_ár = 2013|VÞL_sæti = 76|VÞL = {{hækkun}} 0.742|staða = [[Byltingin í Íran|Bylting]]|dagsetning1 = [[11. febrúar]], [[1979]]|atburður1 = Yfirlýst}}
'''Íran''' ([[persneska]]: ایران, opinbert heiti: '''Íslamska lýðveldið Íran''') er land í [[Mið-Austurlönd]]um með landamæri að [[Aserbaídsjan]], [[Armenía|Armeníu]] og [[Túrkmenistan]] í norðri, [[Pakistan]] og [[Afganistan]] í austri, [[Tyrkland]]i og [[Írak]] í vestri og strandlengju að [[Persaflói|Persaflóa]] í suðri og [[Kaspíahaf|Kaspíahafi]] í norðri. Íran er eina landið sem á bæði land að Kaspíahafi og Indlandshafi. Þótt landið hafi verið kallað Íran að minnsta kosti frá tímum [[Akamenídar|Akamenída]], en allt til ársins [[1935]] var landið nefnt [[Grikkland|gríska]] nafninu [[Persía]] á [[Vesturlönd]]um. [[1959]] tilkynnti [[Mohammad Reza Pahlavi]] að bæði nöfnin skyldu notuð. [[1979]] var gerð [[bylting]] í landinu sem leiddi til [[klerkastjórn]]ar [[Ayatollah Khomeini]]s og stofnunar [[íslamkst lýðveldi|íslamska lýðveldisins]] Íran (جمهوری اسلامی ایران). Nafnið Íran þýðir „land [[Aríi|aríanna]]“.
Í Íran kom upp eitt af elstu menningarríkjum heims, [[Elam]], sem hóf að myndast um 3200 f.Kr. Árið [[625 f.Kr.]] stofnuð [[medar]] hið fyrsta af mörgum keisaradæmum í sögu Írans og eftir það varð landið ríkjandi menningarlegt afl í sínum heimshluta. Það náði hátindi sínum með veldi [[Akkamenídaríkið|Akkamenída]] sem [[Kýros mikli]] stofnaði um [[550 f.Kr.]] Þá náði ríkið frá [[Indusdalur|Indusdal]] í austri að [[Þrakía|Þrakíu]] og [[Makedónía|Makedóníu]] í vestri. Þetta heimsveldi hrundi í kjölfar landvinninga [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] árið [[330 f.Kr.]] Eftir það komu þar upp veldi [[Parþar|Parþa]] og síðan [[Sassanídar|Sassanída]]. Múslimar lögðu landið undir sig árið 651 og [[íslam]] tók þá við af [[manikeismi|manikeisma]] og [[sóróismi|sóróisma]] sem ríkjandi trúarbrögð. Árið [[1501]] hófst veldi [[Safavídaríkið|Safavída]] sem studdu [[tólfungaútgáfa íslam|tólfungaútgáfu íslam]]. Eftir [[persneska stjórnarskrárbyltingin|persnesku stjórnarskrárbyltinguna]] [[1906]] var fyrsta [[þing Írans]] stofnað og [[þingbundin konungsstjórn]] tók við. Í kjölfar [[stjórnarbyltingin í Íran|stjórnarbyltingar]] sem [[Bretland|Bretar]] og [[Bandaríkin|Bandaríkjamenn]] studdu árið [[1953]] varð stjórn landsins í vaxandi mæli [[alræði|alræðisstjórn]]. Óánægja með stjórnina og erlend áhrif leiddi til [[íranska byltingin|írönsku byltingarinnar]] og stofnunar [[íslamskt lýðveldi|íslamsks lýðveldis]] árið [[1979]].
Íran býr yfir miklum [[Jarðolía|olíuauðlindum]] og á stærstu [[jarðgas|gaslindir]] heims. Olíuiðnaður landsins stendur undir 15% af [[Verg landsframleiðsla|vergri landsframleiðslu]] og 45% af tekum ríkisins. Landið er stofnaðili að [[Samtök olíuframleiðsluríkja|Samtökum olíuframleiðsluríkja]], [[Samtök hlutlausra ríkja|Samtökum hlutlausra ríkja]] og [[Samtök um íslamska samvinnu|Samtökum um íslamska samvinnu]]. Stjórnarfar landsins er blanda af [[lýðræði]] og [[klerkastjórn]] þar sem æðstiklerkur hefur mikil pólitísk áhrif. Íran er annað fjölmennasta ríki Mið-Austurlanda og 17. fjölmennasta ríki heims með yfir 77 milljónir íbúa. Íran er fjölmenningarríki en [[persar]] eru rúm 60% þjóðarinnar. Að auki búa þar [[aserbaídsjanar]], [[kúrdar]], [[lúrar]], [[arabar]], [[balúkar]] og [[túrkmenar]]. [[Persneska]] er opinbert tungumál landsins og [[sjía íslam]] er ríkistrú.
== Tenglar ==
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3299684 ''Brestur í innviðunum''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1978]
| |||