„Blý“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Xqbot (spjall | framlög)
m Vélmenni: en:Lead er gæðagrein; útlitsbreytingar
Lína 11:
Harka = 1,5|
Atómmassi = 207,2|
Bræðslumark = 600,61 |327,46  °C
Suðumark = 2022,0|
Efnisástand = Fast efni}}
Lína 18:
 
== Sagan ==
Talið er að blý hafi verið notað af [[maður|mönnum]] frá því 3000 f.k. og notuðu forn [[Rómverjar]] blý i vatnslagnir, orðið pípari á ensku „plumber“ kemur af [[latína|latneska]] orðinu „plumbum“ sem þýðir blý. Á [[miðaldir|miðöldum]] varð blý notað í þök, [[koffort|kistur]], tanka og ræsi og í styttur og skraut. Blý var einnig notað í samskeyti á [[Ráðhúsið í Ulm|gluggaskreytingum]] í kirkjugluggum. Í dag er blý ekki mikið notað í þök lengur þar sem það er of dýrt og meira er notað af [[kopar]] og [[plast]] efnum eins og polythane, þar sem eituráhrif blýs eru orðin vel þekkt. Þó eru lög af blýi notuð innan í tanka með tærandi vökvum eins og [[sýra|sýru]] sem myndi éta sundur aðra [[málmur|málma]]. Þar sem blý er þyngri [[málmur|málmur]] en [[járn]] eða [[kopar]], þá er hann notaður til að gera lóð sem ekki mega vera of umfangsmikil. Sem dæmi eru það sökklar við [[veiðar]] og stígvél hjá kaförum. <ref>C. Kinder ''Preventing Lead Poisoning in Children'', "[http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1993/5/93.05.06.x.html#b]", ''Yale-New Haven Teachers Institute'', án dags.</ref>
 
Víngerðarmenn í forn [[Rómaveldi|Rómverska]] ríkinu vildu ekki nota neitt annað en blý í sín [[Verkfæri|áhöld]]. Þeir notuðu það til að kremja [[vínber]]. Þeir kröfðust þess að nota blý potta eða blý klædda [[kopar]] [[ketill|katla]], því þeir [[ryð|ryðguðu]]guðu minna og töldu þá gefa betra [[Bragðskyn|bragð]]. Í [[Rómaveldi|Rómversku]] uppskriftabókinni Apician, sem talið er að séu uppskriftir frá 1-5. öld eru 20% af 450 uppskriftum bragðbættar með blýi. Fólk notaði frá [[miðaldir|miðöldum]] [[sýra|sýru]] frá blýi eða „blýsykrur“ eins og það var kallað sem sætuefni í mat eða vín. Blý var mikið notað í forna [[Rómaveldi|Rómaveldinu]]nu. Var notað við lagnir og borðbúnað, skartgripi og smápeninga. Að lokum komu fram margar aukaverkanir á fólki og suma [[Rómaveldi|Rómverja]] grunaði að það væri samband milli [[málmur|málmsins]] og veikindanna en [[Menning|menningin]] breyttist aldrei, og sumir [[Sagnfræði|sagnfræðingar]] trúa því að margir meðal heldri [Borgari|borgara]] [[Róm|Rómar]]ar hafi þjáðst af [[blýeitrun]]<ref>E. Sohn ''et al'', án dags, "[http://www.dartmouth.edu/~toxmetal/toxic-metals/more-metals/lead-history.html]", ''Dartmouth'',nóvember 2010.</ref>
== Tengt efni ==
* [[Blýeitrun]]
Lína 33:
[[Flokkur:Frumefni]]
[[Flokkur:Tregir málmar]]
 
{{Tengill GG|en}}