„Notandi:Illhugi/sandbox“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Illhugi (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Illhugi (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 3:
'''Einangrun Berlín''' átti sér stað frá 24. júní 1948 til 11. maí 1949. Hún hófst þegar [[Sovétríkin|Sovíetríkin]] lokuðu lestarteinum og vegum sem lágu inn í [[Vestur-Berlín]], part vesturveldanna [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]], [[Bretland|Bretlands]] og [[Frakkland|Frakklands]] og einangruðu því Vestur-Berlín algjörlega í miðju [[Austur-Þýskaland|Austur-Þýskalandi]] sem á þessum tíma var undir stjórn Sóvíetmanna.<ref name="coldwar" > [http://www.coldwar.org/articles/40s/berlin_blockade.asp Berlin blockade.]. Sótt 30. september 2013.</ref>
 
Oft hefur verið talað um að einangrun Berlín hafi verið fyrsta alvarlega deilan milli vesturveldannaVesturveldanna og Sovíetmanna í [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]].<ref name="pbs" > [http://www.pbs.org/wgbh/amex/bomb/peopleevents/pandeAMEX49.html People & Events: Berlin Blockade.]. Sótt 1. október 2013.</ref>
 
 
== Ástæður ==
Ein af stærstu ástæðum Sovíetríkjanna fyrir því að einangra Vestur-Berlín var [[Marshall-aðstoðin|Marshall aðstoðinn]]. Marshall aðstoðinn voru fjárstyrkir sem Bandaríkjamenn veittu þjóðum í [[Evrópa|Evrópu]] til að koma efnahaginum aftur í gang eftir [[Seinni heimsstyrjöldin|stríðið]]. Þeir gerðu þetta að miklu leyti til að koma í veg fyrir útbreiðslu kommúnisma eftir stríð. Þetta líkuðu Sovíetríkjunum ekki og afþökkuðu þau þennan styrk. Sovíetríkjunum fannst að vesturveldinVesturveldin væru of sterk í Þýskalandi eftir þessa styrki og vildu þau burt af sínu svæði í Þýskalandi.
 
En spennan á milli Sovíetríkjanna og Bandaríkjanna var að aukast gífurlega og fannst Bandaríkjamönnum ómögulegt að nokkur partur af Þýskalandi yrði undir stjórn kommúnista. Það voru haldnir fundir í London þar sem rætt var um hvað skyldi gera í sambandi við Sovíetríkin og hversu erfitt var að vinna með þeim. Þetta auk á pressuna á Sovíetmenn að reka vesturveldin út úr sínum parti af Þýskalandi.<ref name="coldwar" > [http://www.coldwar.org/articles/40s/berlin_blockade.asp Berlin blockade.]. Sótt 30. september 2013.</ref><ref name="history" > [http://www.history.com/topics/berlin-blockade Berlin blockade.]. Sótt 30. september 2013.</ref>
Lína 15:
==Loftbrúin==
Árið 1948 einangruðu Sovíetmenn Vestur-Berlín algjörlega, lokuðu fyrir vegi og lestarsamgöngur. Þetta gerði það að verkum að engan mat var hægt að fá í Vestur-Berlín og þurftu vesturveldin einhvernveginn að leysa það. Hersöfðinginn Lucius Clay lagði til að hersveit á skriðdrekum yrði sent með mat og nauðsynjar í gegnum Austur-Þýskaland og til Vestur-Berlínar. Hann lagði ennfremur til að þeim yrði sagt að skjóta á nokkurn þann sem reyndi að stöðva þá. Þessi hugmynd var aldrei framkvæmt því Harry Truman þáverandi forseti Bandaríkjanna leyst ekkert á hana því hann var hræddur um að þetta myndi hefja stríð sem hefði getað endan hryllilega. Þann 28. júní 1948 gaf Truman út yfirlýsingu þess efnið að ekki kæmi til greina að yfirgefa Berlín og Berlínarbúa. Hann sendi einnig Bandaríska B-29 sprengjuvélar á breska flugvelli í Þýskalandi til að sýna Sovíetmönnum að vesturveldin tæki þetta mjög alvarlega
[[Mynd:C-4754-skymaster.jpg|thumb|C-4754 flugvél]]
 
Það var síðan Sir Brian Robertson, yfirmaður í breska hernum sem stakk upp á því að fljúga einfaldlega með allar nauðsynjar til Vestur-Berlínar. Þetta var gríðarlega umfangsmikið og erfitt verk, það hefði verið auðvelt að útvega aðeins hermönnunum nauðsynjar, en það var allt önnur saga þegar kom að því að útvega öllum íbúum Vestur-Berlín þær. Einu flugvélarnar sem Bandaríkjamenn gátu notað voru 5 ára gamlar Douglas C-47 vélar sem gátu aðeins tekið 3,5 tonn hver.
 
Það var ákveðið að daglegur skammtur borgarinnar myndi innihalda 646 tonn af hveiti, 125 tonn af morgunkorni, 64 tonn af fitu, 109 tonn af kjöti og fiski, 180 tonn af kartöflum, 180 tonn af sykri, 11 tonn af kaffi, 19 tonn af mjólk í duftformi, 3 tonn af geri, 144 tonn af grænmeti 38 tonn af salti og 10 tonn af osti. Samanlagt gerði þett yfir 1500 tonn á dag til að halda lífinu í yfir tveim milljónum af fólki. Og í þessa summu vantar annars konar nauðsynjar eins og kol og eldsneyti. Það var því líklegt að daglega þyrfti að fljúga með um 3500 tonn til Vestur-Berlín. Miðað við hvað C-47 vélarnar gátu borið lítið í hverri ferð hefðu þær þurft að fara um þúsund ferðir á dag. Bandaríkjamenn gerðu því ráð fyrir að geta aðeins flogið með um 300 tonn á dag og Bretar um 700 tonn. Það voru því sendar nýjar C-54 vélar til Þýskalands sem gátu borið yfir tíu tonn. Til að byrja með höfðu allt í allt verið um hundrað C-47 vélar en aðeins tvær C-54, núna voru hinsvegar fleiri en fimmtíu C-54 vélar sem gerði það að verkum að dæmið gekk upp.<ref name="sof" > [http://www.spiritoffreedom.org/airlift.html The Berlin Airlift.]. Sótt 1. október 2013.</ref>
[[Mynd:C-47.jpg|thumb|C-47 flugvél]]
Það var ákveðið að daglegur skammtur borgarinnar myndi innihalda 646 tonn af hveiti, 125 tonn af morgunkorni, 64 tonn af fitu, 109 tonn af kjöti og fiski, 180 tonn af kartöflum, 180 tonn af sykri, 11 tonn af kaffi, 19 tonn af mjólk í duftformi, 3 tonn af geri, 144 tonn af grænmeti 38 tonn af salti og 10 tonn af osti. Samanlagt gerði þett yfir 1500 tonn á dag til að halda lífinu í yfir tveim milljónum af fólki. Og í þessa summu vantar annars konar nauðsynjar eins og kol og eldsneyti. Það var því líklegt að daglega þyrfti að fljúga með um 3500 tonn til Vestur-Berlín. Miðað við hvað C-47 vélarnar gátu borið lítið í hverri ferð hefðu þær þurft að fara um þúsund ferðir á dag. Bandaríkjamenn gerðu því ráð fyrir að geta aðeins flogið með um 300 tonn á dag og Bretar um 700 tonn. Það voru því sendar nýjar C-54 vélar til Þýskalands sem gátu borið yfir tíu tonn. Til að byrja með höfðu allt í allt verið um hundrað C-47 vélar en aðeins tvær C-54, núna voru hinsvegar fleiri en fimmtíu C-54 vélar sem gerði það að verkum að dæmið gekk upp.
 
 
 
== Navajó leynikóðinn ==
Navajó leynikóðinn var fyrirbæri sem varð til í [[seinni heimstyrjöldin|seinni heimstyrjöldinni]]. Þetta var ákveðinn herkóði sem lítill hópur af Navajó mönnum bjó til og notaði fyrir [[Bandaríski herinn|Bandaríska herinn]]. Kóðinn var búinn til úr frummáli Navajó indíánanna, sem hentaði vel enda er tungumálið mjög sérstakt og aðeins talað á tiltörulega litlu svæði í Bandaríkjunum. Þetta gerði það að verkum að mjög erfitt var fyrir óvininn að leysa úr kóðanum og sumir hafa farið svo langt að segja að þetta sé eini kóðinn sem óvinurinn hafi aldrei ráðið.<ref name="navajoct" > [http://www.navajocodetalkers.org/the_code/ The Navajo code talkers.]. Sótt 22. september 2013.</ref>
Þessir svokölluðu Navajo kóða hvíslarar (e. [https://en.wikipedia.org/wiki/Navajo_Code_Talker#Use_of_Navajo Navajo code talkers].) tóku þátt í öllum áhlaupum bandaríska hersins í Kyrrahafinu á árunum 1942-45. Howard Connor [[majór]] innan bandaríska hersins hélt því fram að ef ekki hefði verið fyrir Najavó indíánanna og kóðann þeirra þá hefðu bandaríkjamenn aldrei sigrað áhlaupið á Iwo Jima ströndina, sem er ein frægasta orrusta okkar tíma.<ref name="navajo-nsn" > [http://www.navajo-nsn.gov/history.htm Navajo history.]. Sótt 22. september 2013.</ref>
 
Saga þessa kóða hvíslara var hinsvegar leyndarmál í fjöldamörg ár, vegna þess að Bandarísk stjórnvöld töldu kóðann varða öryggi landsins og héldu honum leyndum. Það var síðan ekki fyrr en 17. september árið 1992 sem hvíslararnir fengu loks sína viðurkenningu sem þeim var veitt í [[Pentagon]] herstöðinni í [[Washington D.C.]]<ref name="navajo-nsn" > [http://www.navajo-nsn.gov/history.htm Navajo history.]. Sótt 22. september 2013.</ref>
 
==Líf Berlínarbúa==
[[Mynd:Navajo_flag.svg|thumb|Fáni Navajó þjóðarinnar]]
Líf Berlínarbúa á fyrstu mánuðum einangruninnar var nokkuð erfitt. Lítið var til að nauðsynjum og loftbrúin ekki komin á fullt skrið. Til að bæta ofan á það þá var veturinn að skella á og lítið sem ekkert var til af eldsneyti og kolum. Var því varla hægt að kynda húsin og starfsemi verksmiðja stöðvaðist nánast. Það var því tekið upp á því að höggva niður öll tré borgarinn til að nota í eldsneyti. Algengt var að fólk borðaði gras og leita sér matar í ruslatunnum. Það lét sig samt hafa þetta því að hinn kosturinn í stöðunni var að vesturveldin yfirgæfu svæðið og Sovíetmenn tæku yfir Vestur-Berlín. Þetta leist engum vel á, enda höfðu Vestur-Berlínarbúar heyrt sögur af því hvernig meðferðin á fólkinu í austri var og höfðu fáir áhuga á sameiningu við Sovíetríkin. En lífsgæðin bötnuðu þó nokkuð þegar loftbrúin komst á skrið þó engin velmegun hafi verið þá hélt hún lífinu í fólki.<ref name="sof2" > [http://www.spiritoffreedom.org/airlift.html The Berlin Airlift: Life of Berliners.]. Sótt 1. október 2013.</ref>
== Fáni Navajó ==
Fáni Navajó fólksins var hannaðar af Jay R. Degroat, Navajóa frá Mariano Lake í New Mexico. Hönnun hans var valin úr yfir 140 innsendra hönnunna og var formlega tekin í notkun þann 21. maí árið 1968. Ljós brúna svæðið táknar núverandi verndarsvæði Navajó indíánanna á meðan það dökkbrúna táknar hið gamla frá samningnum sem gerður var árið 1868. Inn í hvíta hringnum í miðjunni sést síðan sól yfir uppskeru og dýrum, sem táknar landbúnaðar lifnaðarhátt Navajó indíánanna. Síðan sést einnig hefðbundið Navajó hús við hliðina á nútíma heimili. Á milli tjaldsins og hússins er síðan lítill olíbrunnur sem táknar tekjumöguleika ættbálksins.<ref name="navajo-nsn" > [http://www.navajo-nsn.gov/history.htm Navajo history.]. Sótt 22. september 2013.</ref>
 
==Nammi aðgerðin==
[[Mynd:Navajo_people_and_sheep.jpg|thumb|Navajó kona sýnir sérstaka ull Churro kindarinnar]]
Ein af frægustu sögum einangruninnar er er svokölluð Nammi aðgerðin(e. Operation Little Vittles). Það var bandaríski flugmaðurinn Gail Halverson sem fyrstur tók upp á því að festa nammi við litlar fallhlífar og láta svífa til barnanna í Vestur-Berlín. Sagan segir að hann hafi tekið eftir nokkrum börnum standa fyrir utan flugvöllinn sem hann var staðsettur á. Hann fór til barnanna og svaraði nokkrum spurningum um flugvélarnar og þess hátta en tók eftir því að enginn þeirra bað um nammi eða tyggigúmmí sem honum fannst mjög óeðlilegt. Hann gaf því börnunum smá tyggigúmmi og sagði að ef þau myndu deila því á milli sín þá myndi hann fljúga yfir daginn eftir og henda út nammi til þeirra. Börnum spurðu hann hvernig þau myndu vita hvaða flugvél væri hans. Hann sagðist þá ætla að vagga vængjunum sínum til hliðar svo þau myndu þekkja hann. Þar fékk hann viðurnefnið "Uncle Wiggly Wings". Hann var einnig þekktur sem súkkulaði frændinn, eða súkkulaði flugmaðurinn.
== Vefnaður ==
Vefnaður Navajó indíánanna hefur á síðari árum orðið gríðarlega frægur. Teppin sem þeir ófu voru af hæsta gæðaflokki. Þessi teppi gátu haldið á þeim hita og voru sum jafnvel vatnsheld. Þau voru því mikilvægur liður í afkomu Navajóanna bæði vegna notagilda þeirra og einnig vegna þess að þeir gátu selt þau til annarra indíána ættbálka. Ástæðan fyrir því að teppin voru af svo háum staðli er tegundinn af kind sem Navajóarnir fengu ullina af. Þessir kindur voru svokallaðar "Churro" kindur sem að Spánverjar höfðu komið með til Ameríku á 16. öld. Kindur þessar eru mjög harðgerðar og gátu léttilega lifað af í hrjóstrugri eyðimörkinni og voru þær mjög loðnar og ullin var einnig síð. Ullinn var líka nokkurn vegin laus við alla fitu og gerði þetta allt saman að verkum að hún var mjög hentug í að vefa teppi.<ref name="rockewell" > [http://www.rockwellmuseum.org/History-of-Navajo-Weaving.html Navajo weaving.]. Sótt 24. september 2013.</ref>
 
== Silfursmíði ==
Silfursmíði hefur verið stór partur af menningu Navajó indíánanna síðan um miðja 19. öld. Það var maður að nafni Adsiti Sani sem var fyrstur Navajóa til þess að fullkomna þessa listgrein. Hann hóf síðan að kenna öðrum Navajóum að vinna með silfur og um 1880 voru Navajóarnir farni að búa til hálsmen, armbönd, og tóbaks flöskur. Seinna bættu þeir við eyrnalokkum, beltissylgjum og svokölluðum "squash blossom" hálsmenum sem eru í dag líklega frægasti silfur munur Navajó indíánanna. Þessi hálsmen eru bæði notuð við hefðbundnar ættbálka athafnir og einnig til þess að selja ferðamönnum og græða á.<ref name="navajosilver1" > [http://www.durangosilver.com/navajosilversmithhist.htm Navajo Silversmith History.]. Sótt 23. september 2013.</ref><ref name="navajosilver2" > [http://www.native-american-market.com/navajo_silversmiths.html Navajo Silversmiths.]. Sótt 23. september 2013.</ref>
 
== Frægir Navajóar ==
*[[Jay Tavare]], leikari.
*[[Cory Witherill]], fyrst hreinræktaði Navajó indíáninn til að keppa í [[Nascar]] kappakstrinum.
*[[Jacoby Ellsbury]], hafnaboltaleikmaður sem spilar með [[Boston Red Sox]]
*[[Rickie Fowler]], atvinnumaður í [[Golf|golfi]].
*[[Klee Benally]], heimildamyndaleiksjtór, söngvari og gítarleikari Navajó punkrokk hljómsveitarinn [[Blackfire]].
 
== Heimildir ==