„Bristol“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
|||
Lína 1:
{{Byggð
| Nafn = Bristol
| Mynd = Bristol.png|Myndatexti = Myndir frá Bristol
| Kort = EnglandBristol.png
| Myndatexti korts = Staðsetning Bristols í Englandi
| Stofnuð = Í upphafi 11. aldar
| Land = [[England]]
| Titill svæðis = Svæði
| Svæði = Suðvestur-England
| Titill svæðis2 = Sýsla
| Svæði2 = Bristol (eigin sýsla)
| Flatarmál = 110,00
| Ár mannfjölda = 2011
| Mannfjöldi = 428.100 <small>(2011)</small>
| Þéttleiki byggðar = 3.639
| Titill sveitarstjóra = Borgarstjóri
| Sveitarstjóri = [[George Ferguson]]
| Tímabelti = [[Staðartími Greenwich|GMT]]
| Vefsíða = www.bristol.gov.uk
|}}
'''Bristol''' er borg og sýsla í [[Suðvestur-England]]i. Borgin var um aldalangt skeið önnur eða þriðja stærsta borg [[Bretland]]s, þar til borgirnar [[Liverpool]], [[Manchester]] og [[Birmingham]] tóku örum vexti í [[Iðnbyltingin|iðnbyltingunni]] á síðari hluta [[18. öldin|18. aldar]]. Bristol þykir með fegurri stórborgum [[England]]s.
Íbúar eru um 430 þús.
== Lega og lýsing ==
Bristol liggur við ána [[Avon]] við nær innst í [[Bristolflói|Bristolflóa]] í suðvestur Englandi. Miðborgin sjálf er steinsnar undan suðurströnd flóans. Næstu stærri borgir eru [[Cardiff]] í [[Wales]] (40 km), [[Southampton]] til suðausturs (70 km) og [[Oxford]] til norðausturs (70 km). [[London]] er í um 100 km til austurs. Áin Avon skipti borginni í tvennt, en hún mundar í Bristolflóa við Avonmouth aðeins 10 km fyrir norðan miðborgina. Í vesturjaðri borgarinnar er Avon-gljúfrið (Avon Gorge) sem áin rennur um. Mikil brúarmannvirki ganga yfir gljúfrið. Í miðborginni er árhöfn og þurfa skip og bátar að sigla um stórar lokur til að komast um gljúfrið til sjávar.
== Orðsifjar ==
Borgin hét upphaflega Brycgstow, sem merkir ''staðurinn við brúna''. Á [[15. öldin|15. öld]] var rithátturinn Bristow. Nú bregður svo við að íbúar héraðsins hneigjast til að bæta bókstafnum ell við ýmis orð. Þannig breyttist framburður heitisins (og rithátturinn) í Bristol. Íbúar borgarinnar eru kallaðir Bristolians.
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Bristol synir hvítt borgarvirki, hálft skip og grænt engi á rauðum grunni. Táknin hafa verið í notkun á mynt og innsigli borgarinnar allt frá [[14. öldin|14. öld]] og vísa til mikilvægi siglinga í sögu borgarinnar. Skjaldarberarnir eru tveir [[Einhyrningur (dýr)|einhyrningar]] og var þeim bætt við [[1569]], ásamt hjálminum, höndunum með slöngunni og voginni. Slangan táknar visku, en vogin réttlæti. Neðst er borði með áletruninni VIRTUTE ET INDUSTRIA, sem merkir ''dyggð og iðni''.
== Saga Bristol ==
=== Upphaf ===
[[Mynd: Robert Ricart's map of Bristol.png|thumb|Elsta mynd af Bristol er frá 1478. Mynd eftir Robert Ricard.]]
Á 8. öld var klaustur stofnað á svæðinu og kom það fyrst við skjöl 804. Bærinn sjálfur myndaðist ekki fyrr en í upphafi [[11. öldin|11. aldar]], en það sést á mynt sem var slegin í bænum árið [[1010]]. Í annálum segir að [[Haraldur Guðinason]] hafi lent skipi sínu við Bristol [[1052]]. [[1062]] lagði hann frá Bristol á skipum á leið til orrustu í Wales. Allt frá þessum tíma hefur Bristol verið mikilvæg hafnarborg, en skip sigldu upp Bristolflóa og upp ána Avon til að komast til hafnar. Ein mesta verslunarvaran í borginni voru þrælar, en þeir voru seldir til [[Dyflinn]]ar. Kastalavirkið í Bristol var reist af Geoffrey de Montbray, einn af riddurum [[Vilhjálmur sigursæli|Vilhjálms sigursæla]], skömmu eftir landtökuna [[1066]]. Í kastalanum sátu ýmsir enskir konungar til skamms tíma, s.s. [[Hinrik 2. Englandskonungur|Hinrik II]] sem aldist upp og hlaut menntun sína þar. Á [[13. öldin|13. öld]] var Bristol orðin mikilvæg hafnarborg. Ullarklæði og [[hveiti]] voru flutt út þaðan, en flutt inn [[vín]] frá [[Frakkland]]i og [[Spánn|Spáni]]. Heimildir eru um að skip frá Bristol hafi verslað fisk við [[Ísland]]. [[1348]]-[[1349|49]] skall [[svarti dauðinn]] á, en í honum létust allt að helmingur borgarbúa. Þeir voru á bilinu 15-20 þús þegar pestin skall á og er álitið að Bristol hafi verið þriðja stærsta borgin í Englandi á þessum tíma, á eftir [[London]] og [[York]]. Þeir voru hins vegar ekki nema 10-12 þús á 15. og 16. öld. Þrátt fyrir það leysti [[Játvarður 3.|Játvarður III]] Bristol frá sýslunum [[Gloucestershire|Gloucester]] og [[Somerset]] árið [[1373]] og bjó til nýja sýslu, Bristol County.
=== [[Enska öldin]] ===
[[Mynd: Matthew-BristolHarbour-Aug2004.jpg|thumb|Skipið Matthew (endursmíðað) við höfn í Bristol]]
Nær alla [[15. öldin|15. öldina]] sigldu fiskiskip frá Bristol til veiða við Íslandsstrendur. Þeir stunduðu einnig verslun við Ísland og er álitið að allt að 3% af verslunarvarningi Bristol hafi verið Íslandsverslun. Jafnfram fluttu nokkrir Íslendingar til Bristol. Árið [[1483]] voru 48 Íslendingar skráðir þar í borg. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3314012 ''Samskipti Englendinga og Íslendinga á 15. öld'']</ref> Einhverjir Íslendingar hafa einnig verið á skipum sem sigldu frá Bristol til erlendra hafna. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3314337 ''Úr Birstofu til Íslands og Suðurlanda'']</ref> Þegar Englendingar voru hraktir í æ meira mæli burt frá Íslandi síðla á 15. öld, leituðu þeir á önnur mið. [[1497]] lagði [[John Cabot]] af stað frá Bristol á skipinu Matthew í leit að dularfullri nýrri eyju í Vesturheimi sem Englendingar hafi fundið skömmu áður, en þar voru gjöful fiskimið. Nokkuð víst er að Cabot hafi verið fyrsti [[Evrópa|Evrópubúinn]] sem kom til [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]] eftir daga [[Víkingar|víkinganna]]. Leiðangur Cabots sneri síðan heim aftur til Bristol [[6. ágúst]]. Ári síðar lagði John Cabot aftur upp í Ameríkuferð frá Bristol. Engar heimildur eru til um þá ferð. Talið er að skipin hafi farist. Nýlegar rannsóknir benda þó til þess að leiðangurinn hafi komist til Vesturheims og stofnað fyrsta kristna bæinn á [[Nýfundnaland]]i. Rannsóknir þess eðlis eru í gangi í háskólanum í Bristol. <ref>[http://www.bristol.ac.uk/history/research/cabot.html "The Cabot Project"], University of Bristol, 2010</ref>
=== Borgarréttindi og borgarastríðið ===
[[1542]] veitti [[Hinrik 8.|Hinrik VIII]] Bristol almenn borgarréttindi. Samtímis var Ágústínusarklaustrinu lokað og kirkja þess gerð að dómkirkju anglísku kirkjunnar. Allar aðrar innréttingar [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunnar]] í borginni var sömuleiðis lokað. [[1557]] kom sæfarinn [[Martin Frobisher]] til hafnar í Bristol á tveimur skipum. Hann hafði verið í könnunarleiðangri í Vesturheimi og kom með þrjá villimenn, [[Indíánar|indíána]] sem trúlega tilheyrðu Exquimaux-ættbálknum. Þeir klæddust eingöngu mittisskýlum og dóu allir innan þriggja mánaða. [[Elísabet 1.|Elísabet drottning]] sótti borgina heim [[1574]] á ferðalagi sínu um vesturhluta Englands. [[1642]] hófst [[Enska borgarastríðið|enska borgarastyrjöldin]]. Bristol tók stöðu með þinginu í London og lagfærði margar af vörnum borgarinnar. [[Karl 2. Englandskonungur|Karl II]] konungur sendi því her til Bristol, en hann var undir stjórn Róberts Rínarfursta (frændi [[Karl 5. keisari|Karls V]] keisara). [[26. júlí]] [[1642]] réðist hann á borgina og tók hana eftir mikil átök. Íbúar og þingliðar fengu að fara óáreittir. Hins vegar komst konungsherinn yfir mikið magn af vopnum. Þeir náðu sömuleiðis 8 kaupskipum í höfninni, en þau urðu grundvöllurinn að herskipaflota konungs. [[1645]] sigraði þingherinn nokkrar orrustur við konungsherinn í suðvesturhluta Englands og sneri sér því næst að Bristol. Róbert prins sneri þangað aftur til að skipuleggja varnir. Þingherinn gerði umsátur um borgina í þrjár vikur og gerðu síðan stórárás [[10. september]]. Róbert fékk ekkert við ráðið og gafst upp. Bristol var hertekin af þinghernum, sem hélt borginni það sem eftir lifði stríð. [[1656]] gaf [[Oliver Cromwell]] fyrirskipun um að rífa niður kastalavirkið í Bristol.
=== Þrælaskip og óeirðir ===
Á ofanverðri [[17. öldin|17. öld]] hófst þrælaverslunin og stóð hún allt fram á [[19. öldin|19. öld]] (þrælaverslunin var bönnuð [[1807]]. Á þessum tíma sigldu skip frá Bristol 2000 skipti til [[Ameríku]] með hálfa milljón þræla frá [[Afríka|Afríku]]. [[1764]]-[[1768|68]] var ný brú reist yfir Avon-gljúfrið, enda var sú gamla löngu úr sér gengin. Þetta var eina leiðin yfir fljótið, utan ferju, og var ákveðið að setja vegtoll á brúna til [[1793]]. Þegar vegtollurinn var endurnýjaður á því ári, ásamt því að borgarráðið ætlaði að rífa nálæg hús til að bæta aðgengið að brúnni, sauð upp úr. [[30. september]] brutust út mótmæli og óeirðir sem enduðu í átökum við lögreglu. 11 manns biðu bana og 45 aðrir slösuðust. Þetta reyndust verstu óeirðir í Englandi á [[18. öldin|18. öld]].
=== Iðnbyltingin ===
[[Mynd: Bristol Type 156 Beaufighter ExCC.jpg|thumb|Árásarvélar smíðaðar í Bristol]]
Verslun í Bristol átti mjög undir högg að sækja í upphafi 19. aldar, ekki síst vegna harðnandi samkeppni frá öðrum hafnarborgum í Englandi, s.s. [[Liverpool]]. Afnám þrælaverslunarinnar og hafnbannið á Napoleontímanum greiddi borginni þung högg. Auk þess varð skipalægið í Avon erfitt fyrir sífellt stækkandi skip. Atvinnuvegir breyttust. Nokkur minniháttar kolasvæði eru í grennd við borgina, en kolavinnsla var ekki sérlega ábatasöm og var henni á endanum hætt. Verslun jókst hins vegar aftur talsvert er framleiðsla á tóbaksvörum, pappír og vélaiðnaði var komið á í borginni. Snemma á 19. öldinni voru lokur settar á ánni Avon, þannig að vatnsmagnið í höfninni hélst stöðugt, enda gætti mikilla sjávarfalla frá Bristolflóa alla leið inn höfnina. Með tilkomu [[járnbraut]]arinnar var hægt að flytja iðnaðarvörur fljótar og víðar en með skipum. Hafnaraðstaðan færðist neðar í Avon og ný höfn reis í Avonmouth, sem er hluti af Bristol. Þar myndaðist einnig mikill iðnaður. Samfara bættum samgöngum og iðnaði fimmfaldaðist íbúatalan á 19. öldinni. Hún var 68 þús [[1801]], en var komin í yfir 300 þús áður en öldin var liðin. [[1911]] voru íbúar orðnir rúm 350 þús. [[1910]] var flugvélaverksmiðjan British Aircraft Company stofnuð í Bristol, en hún var ein allra mikilvægasta flugvélaverksmiðja Bretlands. Þaðan komu margar tegundir flugvéla, ekki síst á stríðstímum. Margar vélanna sem tóku þátt í heimsstyrjöldunum báðum komu frá Bristol.
=== Bristol Blitz ===
Borgin varð fyrir gífurlegum loftárásum [[Þýskaland|Þjóðverja]] í [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjöldinni síðari]], en markmiðið var að eyðileggja höfnina og flugvélaverksmiðjuna. Þær verstu urðu í [[nóvember]] [[1940]] og í [[apríl]] [[1941]]. Nánast öll borgin var sprengd niður. [[Hitler]] sjálfur lýsti því yfir að borgin hafi verið þurrkuð út af yfirborði jarðar. <ref>
{{cite web
|url=http://www.thisisbristol.co.uk/news/Bristol-Blitz-victims-live-memory-livingarticle-361789-details/article.html
|title=Bristol Blitz victims live on in the memory of the living
|date=30. september 2008
|publisher=Bristol Evening Post
|accessdate=6. júní 2009
|last=
|first=
}}
</ref> Síðustu árásirnar voru gerðar í [[maí]] [[1944]]. Alls urðu árásirnar 77 talsins. Í þeim létust 1299 manns og 80 þús hús eyðilögðust. Bristol var í fimmta sæti yfir borgir í Englandi sem hvað verst komu út úr stríðinu. Englendingar kalla atburði þessa Bristol Blitz.
=== Eftirstríðsárin ===
[[Mynd: Belvedere.arp.750pix.jpg|thumb|Þyrla smíðuð í Bristol]]
[[1963]] áttu sér stað atburðir í borginni sem kallast Bristol Bus Boycott. Strætisvagnafyrirtækið setti sér rasistareglur og neitaði að ráða blökkumenn og [[Indland|Indverja]] til starfa. Borgarbúar voru hneikslaðir og hunsuðu strætisvagnana í fjóra heila mánuði þar til fyrirtækið afnam reglur sínar. Atburðirnir vöktu gífurlega athygli í landinu öllu og áttu stóran þátt í andrasistalögum breska þingsins [[1965]] (Race Relations Act). Flugvélaframleiðslan (fyrirtækið heitir Filton í dag) náði nýjum hæðum með farþegavélum. Hin hljóðfráa [[Concorde]] var að hluta smíðuð í Bristol, sem og hlutar [[Airbus]]-vélanna. Í Bristol er einnig talsverð framleiðsla á tæki og tólum fyrir geimferðir. Höfnin hafði hægt og rólega færst til Avonmouth og þangað eru fluttir inn fleiri bílar en í nokkurri annarri höfn í Englandi. Mikil ferðamennska er einkennandi fyrir Bristol, en borgin er sjöunda í röðinni í Englandi hvað fjöldi ferðamanna varðar.
== Viðburðir og menning ==
[[Mynd: Bristol International Balloon Fiesta August 14 2004.JPG|thumb|Loftbelgir hefja sig til flugs í Bristol]]
[[Mynd: Bristol Kite Festival.jpg|thumb|Flugdreki í líki hundraðfætlu]]
Bristol International Balloon Fiesta er heiti á árlegri loftbelgjahátíð í borginni. Þangað streyma menn úr öllum heimshornum með loftbelgi, sem eru eitthvað um 100 talsins. Margir þeirra er með óvenjuleg og skemmtileg form. Hátíð þessi hófst árið 1979 og er í dag ein sú stærsta í Evrópu. Hún er haldin í ágústbyrjun.
Bristol International Kite Festival er árleg [[Flugdreki|flugdrekahátíð]] í borginni, haldin í [[september]]. Hún hefur verið haldin síðan [[1986]] og dregur að sér um 30 þús áhorfendur. [[1991]] var heimsmeistarakeppni í flugdrekakeppni haldin í borginni.
Hafnarhátíðin mikla í Bristol fer fram fram í [[júlí]] og hefur verið haldin síðan [[1971]]. Hana sækja 250 þús manns árlega, en þar má finna útitónlist, götulistarmenn, ýmsar aðrar skemmtanir og vitanlega sölubása. Einnig sigla skip og bátar um höfnina og ána Avon.
St Pauls Carnival er skrúð- og danshátíð í afró-karibískum stíl og er haldin í júlí.
== Kvikmyndir ==
Í Bristol er kvikmyndafyrirtækið Aardman Animation, sem gert hefur leirbrúðumyndir á borð við Chicken Run. Náttúrufræðideild BBC, sem gerði náttúrulífsmyndirnar með [[David Attenborough]] er með aðsetur í borginni. Ýmsar kvikmyndir hafa verið teknar upp í borginni, sérstaklega utanhúss. Bristol er fæðingarstaður kvikmyndaleikarans [[Cary Grant]].
== Íþróttir ==
Aðalknattspyrnufélög borgarinnar eru tvö: [[Bristol City]] og [[Bristol Rovers]]. Hvorugt liðið hefur unnið til stærri bikars, en Bristol City komst í úrslit bikarkeppninnar [[1909]]. Bæði liðin leika í neðri deildum.
Í borginni er haldið árlegt hálfmaraþon. [[2001]] var heimsmeistarakeppnin í hálfmaraþon haldið í Bristol. Sigurvegarinn var [[Eþíópía|Eþíópíumaðurinn]] [[Haile Gebrselassie]].
Aðrar hópíþróttir sem stundaðar eru í Bristol eru [[rúgbý]], [[krikket]] og [[íshokkí]].
== Vinabæir ==
Bristol viðheldur vinabæjasamskiptum við eftirfarandi borgir:
[[Mynd: Cary Grant Statue.jpg|thumb|Stytta af leikaranum Cary Grant í miðborginni]]
{|
|-
| valign="top" |
* {{FRA}} [[Bordeaux]] í [[Frakkland]]i, síðan [[1947]]
* {{DEU}} [[Hannover]] í [[Þýskaland]]i, síðan [[1947]]
* [[Mynd:Flag of Portugal.svg|20px]] [[Porto]] í [[Portúgal]], síðan [[1984]]
* [[Mynd:Flag of Georgia.svg|20px]] [[Tíblisi]] í [[Georgíu]], síðan [[1988]]
| valign="top" |
* {{NIC}} [[Puerto Morazan]] í [[Níkaragva]], síðan [[1989]]
* [[Mynd:Flag of Mozambique.svg|20px]] [[Beira]] í [[Mósambik]], síðan [[1990]]
* {{CHN}} [[Guangzhou]] í [[Kína]], síðan [[2001]]
|}
== Frægustu börn borgarinnar ==
*([[1682]]) [[Jack Rackham]], sjóræningi
*([[1740]]) [[Nicholas Pocock]], málari
*([[1769]]) [[Thomas Lawrence]], málari
*([[1902]]) [[Paul Dirac]], kjarneðlisfræðingur og [[Nóbelsverðlaun í eðlisfræði|Nóbelsverðlaunahafi]] [[1933]]
*([[1904]]) [[Cary Grant]], kvikmyndaleikari
*([[1908]]) [[Michael Redgrave]], kvikmyndaleikari
*([[1961]]) [[Gary Mabbutt]], knattspyrnumaður
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd: Clifton Suspension Bridge-9350.jpg|thumb|Clifton-brúin er helsta kennileitið í Bristol]]
*[[Clifton-brúin]] er helsta kennileiti borgarinnar og er 412 metra löng. Hún var tekin í notkun [[1864]] og spannar Avon-gljúfrið.
*[[Dómkirkjan í Bristol]] var reist að mestu leyti í lok 13. aldar og í upphafi 14. aldar, en nokkrir hlutar hennar eru miklu eldri. Kirkjan varð að dómkirkju [[1542]]. Turnarnir tveir á framhliðinni risu í lok 19. aldar. Ýmis listaverki eru í kirkjunni. Orgelið sjálft er frá [[1685]]. Í kirkjunni hvíla ýmsir menn, aðallega þó gamlir biskupar sem þjónuðu í Bristol.
*[[Maríukirkjan Redcliffe]] er anglísk kirkja í Bristol. Byrjað var að reisa hana [[1292]], en framkvæmdir stóðu yfir allt fram á 15. öld. Turninn er 89 m hár og er þar með hæsta mannvirkið í Bristol.
*[[Llandoger Trow]] er ein elsta húsaröð í Bristol. Hún var reist í kringum [[1664]] í King Street í miðborginni og var þá krá og gistihús. Rithöfundarnir [[Daniel Defoe]] og [[Robert Louis Stevenson]] voru gestir í kránni og sagan segir að þeir hlutu innblástur fyrir verk sín þar ([[Robinson Krúsó]] og [[Gulleyjan]]). Röðin var lengri áður fyrr, en hluti hennar eyðilagðist í loftárásum seinna stríðs. Húsin eru enn veitingahús í dag.
*[[Wills-turninn]] er hluti af háskólanum í Bristol. Hann var reistur [[1915]]-[[1925|25]] og var ein síðasta stórbyggingin í Englandi sem byggð var í gotneskum stíl. Turninn var reistur sem minnisvarðir fyrir Henry Overton Wills III, fyrsta rektor háskólans. Í dag eru lagadeild og jarðvísindadeild með afnot af húsinu.
<gallery>
Mynd: Bristol Cathedral (Dec2010).jpg|Dómkirkjan
Mynd: St Mary Redcliffe (600px).jpg|Maríukirkjan Redcliffe
Mynd: Llandoger.trow.overall.arp.jpg|Húsaröðin Llandoger Trow
Mynd: Wills Memorial Building from road during day.jpg|Wills-turninn
</gallery>
== Tilvísanir ==
<references/>
== Heimildir ==
{{wpheimild|tungumál=en|titill=Bristol|mánuðurskoðað=9. mars|árskoðað=2013}}
{{Commons|Bristol}}
{{Borgir á Bretlandi}}
{{Sýslur í Englandi}}
| |||