Útgáfa síðunnar 18. febrúar 2013 kl. 11:59 breyta 217.171.212.144 (spjall) →‎Orðsifjar ← Eldri breyting		Útgáfa síðunnar 18. febrúar 2013 kl. 12:04 breyta taka aftur þessa breytingu Bjarki S (spjall \| framlög) Möppudýr, Stjórnendur 10.857 breytingar m Tók aftur breytingar 217.171.212.144 (spjall), breytt til síðustu útgáfu P. S. F. Freitas Nýrri breyting →
Lína 22: Árið [[2008]] var [[ár kartöflunnar]], en á hverju ári tileinka [[Sameinuðu þjóðirnar]] árið einhverju málefni sem varðar heill mannkyns. Ástæðan fyrir valinu er sú að kartaflan er talin geta hjálpað til að ná einu af átta [[þúsaldarmarkmiðin\|þúsaldarmarkmiðum]] Sameinuðu þjóðanna sem er að fækka þeim um helming sem líða skort og hungur vegna fátæktar fyrir árið 2015.<ref>{{vefheimild\|url=http://www.potato2008.org/en/aboutiyp/concept.html\|ritverk=International Year of the Potato 2008\|titill=IYP Concept\|mánuðurskoðað=2. janúar\|árskoðað=2008}}</ref> == Orðsifjar == ~~Karteflur voru fundnar upp á 18.öld af Grískum guðum sem heita Diskure og Purtone.~~ [[Mynd:Solanum tuberosum.png\|thumb\|right\|„Solanum tuberosum“ úr ''Theatri botanici'' eftir [[Gaspard Bauhin]] (1671).]] ~~Kartöflur hafa verið notað við margt frá 19.öld t.d. Hafa kartöflur verið notaðar sem merki til þess að~~ Heiti kartöflunnar á hinu forna tungumáli [[quechua]], sem [[Inkar]]nir töluðu, er ''papa'', og það orð er enn notað í Suður-Ameríku, Mexíkó og á Kanaríeyjum sbr. ljóðið „Oda a la papa“ („Óður til kartöflunnar“) eftir [[Pablo Neruda]]: „PAPA, / te llamas / papa / y no patata, / no naciste castellana: [...]“<ref>{{vefheimild\|titill=Oda a la papa\|höfundur=[[Pablo Neruda]]\|ár=1955\|ritverk=Nuevas Odas elementales\|árskoðað=2008\|mánuðurskoðað=9. janúar\|url=http://www.redepapa.org/neruda.html}}</ref> („''PAPA'' / heitir þú / ''papa'' / og ekki ''patata'', / þú varst ekki frá Kastilíu...“). [[Enska]] orðið ''potato'' er komið úr [[spænska\|spænsku]] ''patata'' sem fékk orðið frá orði [[taínoindíánar\|taínoindíána]] á [[Haítí]] yfir hinar óskyldu [[sætar kartöflur\|sætu kartöflur]] ''batata''.<ref>{{vefheimild\|titill=Potato\|ritverk=Enska útgáfa Wiktionary\|url=http://en.wiktionary.org/wiki/potato\|árskoðað=2008\|mánuðurskoðað=9. janúar}}</ref> ~~segja hverjir eru leiðtogar heimsins.~~ ~~Aðeins einn hefur verið fundinn með þessi einkenni og hann er ég.~~ Íslenska orðið „kartafla“ er [[tökuorð]] frá [[danska]] orðinu ''[[wikt:en:kartoffel#Danish\|kartoffel]]'' sem kemur frá [[þýska\|þýsku]]; ''[[wikt:en:Karroffel#German\|Kartoffel]]'' eða ''[[wikt:en:Tartuffel#German\|Tartuffel]]'' sem kemur af [[ítalska]] orðinu ''[[wikt:en:tartufolo#Italian\|tartufolo]]'' (þaðan í [[fríúlíska\|fríúlísku]]: ''cartúfula'' og [[franska\|frönsku]]: ''cartoufle'') af ''[[wikt:en:tartufo#Italian\|tartufo]]'' sem merkir „[[jarðsveppur\|jarðsvepps]]“.<ref>{{ÍO\|orð=kartafla\|bls=449}}</ref> ~~Hann er mōgulega næsti leiðtogi heimsins.~~ Annað íslenskt orð yfir kartöflur, „jarðepli“, er hugsanlega komið úr [[hollenska\|hollensku]], ''[[wikt:en:aardappel#Dutch\|aardappel]]'', sem tók það úr [[franska\|frönsku]], ''[[wikt:en:pomme de terre#French\|pomme de terre]]''. [[Finnska]] heitið ''peruna'' er dregið af gamla sænska heitinu ''jordpäron'' „jarðperur“.<ref>{{vefheimild\|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Potato\|titill=Potato\|ritverk=Enska útgáfa Wikipediu\|mánuðurskoðað=2. janúar\|árskoðað=2008}}</ref> == Lýsing == Lína 250 ⟶ 252: {{reflist\|2}} == Tenglar == Góðan daginn. Í dag ætla ég að fræða ykkur um kareflur. Kateflur voru fundnar upp af grískum Guðmundsson sem heita Kar og Taflvíus. Síðan þá hafa kartöflur verið notaðar á ýmsum notum. Kartöflur eru rosa góðar með miklu smjöri og tónmatsósu. {{Wiktionary\|kartafla}} {{Wiktionary\|jarðepli\|jarðepli}} {{wikibækur\|:Flokkur:Kartöfluuppskriftir\|kartöfluuppskriftum}} {{commonscat\|Potatoes\|kartöflum}} {{commonscat\|Solanum tuberosum\|''Solanum tuberosum''}} * {{Vísindavefurinn\|2414\|Út af hverju eru íslenskar kartöflur rauðar?}} * {{Vísindavefurinn\|52417\|Við hvaða hita sjóða kartöflur?}} * {{Vísindavefurinn\|1149\|Hvort er betra að geyma kartöflur í ísskáp eða við herbergishita?}} * [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=440368&pageSelected=13&lang=0 ''Fyrstu jarðeplin á Íslandi''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 2000] * [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=415917&pageSelected=1&lang=0 ''Farinn að taka upp nýjar kartöflur''; frétt í Morgunblaðinu 1964] * [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=431122&pageSelected=20&lang=0 ''Sólanín og grænar kartöflur''; grein í Morgunblaðinu 1992] * [http://www.timarit.is/?issueID=337867&pageSelected=51&lang=0 ''Jarðeplasýkin''; grein í Eimreiðinni 1896] * [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=338444&pageSelected=2&lang=0 ''Vörtupest í kartöflum''; grein í Ísafold 1925] '''Erlendir tenglar''' * [http://www.cipotato.org/ International Potato Center - Centro Internacional de la Papa] - Alþjóðlega kartöflumiðstöðin í Perú. * [http://www.potato2008.org International Year of the Potato] - Vefur Matvælastofnunar SÞ tileinkaður ári kartöflunnar. * [http://www.nordgen.org/sesto/index.php?scp=ngb&thm=sesto&lev=tax&rec=31760 Kartöfluyrki í Norræna genabankanum.] * [http://www.europotato.org/ The European Cultivated Potato Database] - Gagnagrunnur með upplýsingum um yfir 4.000 yrki. {{Úrvalsgrein}} {{Tengill ÚG\|be-x-old}} {{Tengill ÚG\|sk}} {{Tengill ÚG\|es}} [[Flokkur:Kartöflur\| ]] [[Flokkur:Rótargrænmeti]] {{Tengill GG\|de}} [[ab:Акартош]] [[af:Aartappel]] [[als:Kartoffel]] [[am:ድንች]] [[an:Solanum tuberosum]] [[ang:Eorþpera]] [[ar:بطاطس]] [[arz:بطاطس]] [[as:আলু]] [[ast:Solanum tuberosum]] [[ay:Ch'uqi]] [[az:Kartof]] [[ba:Бәрәңге]] [[bar:Eadäpfe]] [[bat-smg:Bolbė]] [[be:Бульба]] [[be-x-old:Бульба]] [[bg:Картоф]] [[bn:আলু]] [[bo:ཞོ་ཁོག]] [[br:Patatez]] [[bs:Krompir]] [[ca:Patatera]] [[ceb:Patatas]] [[chy:Aéstomemésêhestôtse]] [[ckb:پەتاتە]] [[co:Pomu]] [[cs:Lilek brambor]] [[csb:Bùlwa]] [[cy:Taten]] [[da:Kartoffel]] [[de:Kartoffel]] [[diq:Kartole]] [[dsb:Kulka]] [[el:Πατάτα]] [[en:Potato]] [[eo:Terpomo]] [[es:Solanum tuberosum]] [[et:Harilik kartul]] [[eu:Patata]] [[fa:سیب‌زمینی]] [[ff:Kudaku]] [[fi:Peruna]] [[fr:Pomme de terre]] [[fy:Ierdappel]] [[ga:Práta]] [[gan:土豆]] [[gd:Buntàta]] [[gl:Pataca]] [[gn:Yvy'a]] [[gu:બટાકાં]] [[gv:Praase]] [[he:תפוח אדמה]] [[hi:आलू]] [[hr:Krumpir]] [[hsb:Běrna]] [[ht:Pòm tè]] [[hu:Burgonya]] [[hy:Կարտոֆիլ]] [[id:Kentang]] [[ik:Asiaġruaq]] [[ilo:Patátas]] [[io:Terpomo]] [[it:Solanum tuberosum]] [[ja:ジャガイモ]] [[jv:Kenthang]] [[ka:კარტოფილი]] [[kaa:Kartoshka]] [[kk:Картоп]] [[kn:ಆಲೂಗಡ್ಡೆ]] [[ko:감자]] [[koi:Картов]] [[krc:Гардош]] [[ks:اولُو]] [[ksh:Ääpel]] [[ku:Kartol]] [[kv:Картупель]] [[la:Solanum tuberosum]] [[lb:Gromper]] [[lbe:Нущи]] [[lmo:Solanum tuberosum]] [[lt:Valgomoji bulvė]] [[lv:Kartupelis]] [[map-bms:Kenthang]] [[mdf:Модамарь]] [[mg:Ovy]] [[mk:Компир]] [[ml:ഉരുളക്കിഴങ്ങ്]] [[mn:Төмс]] [[mr:बटाटा]] [[mrj:Тури]] [[ms:Kentang]] [[nah:Tlālcamohtli]] [[nap:Patana]] [[nds:Kantüffel]] [[nds-nl:Eerpel]] [[ne:आलु]] [[new:आलु]] [[nl:Aardappel]] [[nn:Potet]] [[no:Potet]] [[nv:Nímasii]] [[oc:Solanum tuberosum]] [[os:Картоф]] [[pam:Patatas]] [[pcd:Pétote]] [[pfl:Grumbeere]] [[pl:Ziemniak]] [[pnb:آلو]] [[pt:Batata]] [[qu:Papa]] [[rn:Ikiraya]] [[ro:Cartof]] [[ru:Картофель]] [[rue:Бандурка]] [[rw:Ikirayi]] [[sa:आलुकम्]] [[sah:Хортуоппуй]] [[sc:Patata]] [[scn:Solanum tuberosum]] [[sco:Tattie]] [[se:Buđeita]] [[sh:Krumpir]] [[simple:Potato]] [[sk:Ľuľok zemiakový]] [[sl:Krompir]] [[sm:Pateta]] [[sn:Mbatatisi]] [[sq:Patatja]] [[sr:Кромпир]] [[stq:Tuffelke (Solanum tuberosum)]] [[su:Kentang]] [[sv:Potatis]] [[sw:Kiazi cha kizungu]] [[szl:Kartofel]] [[ta:உருளைக் கிழங்கு]] [[te:బంగాళదుంప]] [[th:มันฝรั่ง]] [[tl:Patatas]] [[to:Pateta]] [[tr:Patates]] [[tt:Бәрәңге]] [[uk:Картопля]] [[ur:آلو]] [[vi:Khoai tây]] [[vls:Petat]] [[wa:Crompire]] [[war:Patatas]] [[wuu:洋山芋]] [[yi:קארטאפל]] [[zh:马铃薯]] [[zh-min-nan:Má-lêng-chî]] [[zh-yue:薯仔]] [[zu:Izambane]]

„Kartafla“: Munur á milli breytinga