„Þorsteinn Erlingsson“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m r2.7.2+) (Vélmenni: Bæti við: de:Þorsteinn Erlingsson |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
Þorsteinn Erlingsson fæddist 27. september árið 1858 að Stóru-Mörk undir Eyjafjöllum. Foreldrar hans hétu Þuríður Jónsdóttir og Erlingur Pálsson. Miklir erfiðleikar voru við fæðingu hans og var það Skúla lækni að þakka að Þorsteinn lifði hana af. Þorsteinn átti tvíburasystur, Helgu, sem var skírð í höfuðið á ömmu þeirra og Þorsteinn sömuleiðis látinn heita í höfuðið á fósturafa sínum. Amma Þorsteins, Helga Erlingsdóttir, bjó þá ásamt seinni manninum sínum, Þorsteini Einarssyni, í Hlíðarendakoti í Fljótshlíð, sem eins og margir vita, eru sögustaðir Njálu. Þorsteinn fékk þó ekki að vera lengi heima því foreldrar hans bjuggu í mikilli fátækt og aðeins eins mánaðar gamall var hann tekinn í fóstur af Helgu, ömmu hans, og Þorsteini fósturafa hans. Hann átti heima í Hlíðarendakoti þangað til hann var 18 ára gamall. Hann naut mikillar umhyggju í Hlíðarendakoti af öllum þeim sem bjuggu með honum og minntist hann þessa tíma vel. Þorsteinn fór að yrkja ungur, hann var skapstór en líka viðkvæmur og kom blanda af þessu tvennu víða fram í ljóðum hans.
Meðal náfrænda Þorsteins var móðurbróðir Helgu í Hlíðarendakoti, Páll Jónsson. Páll var prestur og var mjög vinsæll maður á sinni tíð. Hann var einnig skáld. Fólki þótti hann gáfaður og ágætlega hagorður, en hafði ekki metnað né tíma til þess að sinna skáldskapinu. Þorsteinn hafði miklar mætur á Páli og minntist hans oft.
Fyrstur manna til að taka eftir því hvað Þorsteinn væri efnilegur var enginn annar en Jón Jónsson, sem var söðlasmiður, hann hvatti því Þorstein til þess að yrkja. Sumarið 1876 fóru fleiri að taka eftir því sem í Þorsteini bjó, og voru það þeir Matthías Jochumsson og Steingrímur Thorsteinsson, tvö þjóðskáld Íslands. Talið er að Jón söðli hafi talað við þá Matthías og Steingrím, enda litlar líkur á því að ungur piltur eins og Þorsteinn færi að senda slíkum stórmönnum ljóðin sín. Eftir þetta dvaldi hann mest hjá þeim Matthíasi og Steingrími. Steingrímur kenndi honum latínu og Matthías útvegaði honum fjárstyrk. Þetta var stórt tækifæri sem Þorsteinn fékk, því vissulega hefði hann endað sem smábóndi, með afar þröngt sjónarhorn og því hefði hann aldrei átt kost á jafnfjölbreyttri reynslu né jafn góðri menntun.
Þorsteinn fluttist til Reykjavíkur árið 1876, og hóf þar skólagöngu sína. Varð þó fyrst að vera í undirbúningsnámi í eitt ár. Matthías og Steingrímur fengu þriðja þjóðskáldið, Benedikt Gröndal, til liðs með sér til að undirbúa hann undir skólann og skapaðist mikil vinátta á milli Benedikts og Þorsteins sem hélst órofin til æviloka. Þeir Steingrímur og Þorsteinn voru einnig miklir vinir. Þorsteinn hafði þó ekki jafn góð tengsl við Matthías. Það skýrist meðal annars á því að íslenskir stúdentar á Hafnarárum Þorsteins fundu sér til deiluefnis Matthías og Steingrím. Mætti þá segja með vissu að Þorsteinn hafði verið með Steingrími í liði og var því greinilegur skoðanamunur með þeim Matthíasi og Þorsteini. Það verður þó að segjast að Þorsteinn kunni að meta skáldskap Matthíasar og þótti honum ljóðin hans skína af mikilli fegurð. Þetta ár birti hann einnig í fyrsta sinn kvæði á prenti, sem kom út í Þjóðólfi og var það erfiljóð um sveitunga hans.
Þorsteinn var í lærða skólanum í Reykjavík í sex ár, frá 1877 til 1883. Á þessum tíma virtist hann hafa ekki kynnst nýju bókmenntastefnu sem tók að myndast á Norðurlönum (raunsæisstefnunni), enda var Steingrímur mikill rómantíker og benti honum frekar á rit eldri skálda, innlendra og útlendra. Á þessum tíma hafði hann birt nokkur ljóð í anda Steingríms Thorsteinssonar, um fegurð náttúrunnar og sælu æskunnar. Í sumum ljóðum sást einnig heimshryggðaráhrif frá Kristjáni Fjallaskáldi sem áttu það til með að byrja með mikilli jákvæðni en enduðu svo á frekar þunglyndislegan hátt, til dæmis ljóðið Æskan sem einnig einkennist af tvísæi.
Orðinn stúdent, ákvað Þorsteinn að sigla til Kaupmannahafnar og læra lögfræði þar. Hann áttaði sig samt fljótt á því að lögfræðinám væri ekki hans áhugamál svo hann sýndi því námi lítinn áhuga. Hann hætti því að læra lögfræði og ákvað að læra málfræði og tungumál sem hann sýndi mun meiri áhuga og innritaðist loks í norrænu, en lauk aldrei prófi vegna veikinda og fátæktar. Á meðan hann dvaldi í Kaupmannahöfn kynntist hann mörgum íslenskum stúdentum, þeirra á meðal Hannesi Hafstein. Í Kaupmannahöfn fór Þorsteinn að þroskast sem skáld og hafði afturhaldssöm stjórn sem hélt þegnum borgarinnar í eymd, mikil áhrif á hann. Þetta ástand breytti honum í jafnaðarmann löngu áður en sú kenning barst til Íslands. Hann skrifaði bréf þar sem kom meðal annars fram hvað honum fyndist um rómantískan skáldskap. Þar kom einnig fram að honum væri farið að leiðast að yrkja um fegurð náttúrunnar og indæli. Ljóðin hans á Kaupmannahafnarárunum bera þó best vitni á því hvað sálarlífið hans breyttist mikið. Hann gerðist meðal annars auðvaldshatari, lýðvaldsdýrkari, smælingjaástvinur, kirkjuhatari og guðstrúarleysingi. Það ber þó að hafa í huga að það sem gerði hann að trúarleysingja var hin gamla, algenga guðshugmynd kirkjunnar. Guð er skilgreindur á þann hátt að hann eigi að vera óendanlega voldugur konungur, í öðrum orðum, almáttugur. Samkvæmt þessu ætti hinn almáttugi guð ekki að leyfa öllum þessum svívirðingum og kúgunum viðgangast ef hann ætti að vera talinn góður. Þorsteini fannst guð því ekki vera til, og ef hann væri til þá vildi Þorsteinn ekki ganga þeim konungi á hönd sem leyfði allt þetta gerast. Þorsteinn var þó ekki trúlaus maður, það sem hann trúði á megi teljast jafn mikilvægt og að trúa á guð. Hann trúði á fegurðina, réttlætið, kærleikann og sannleikann. Þetta sýnir að þótt Þorsteinn hafi breytt um viðhorf á veröldinni þá hætti hann aldrei að taka eftir fegurðinni hennar.
Í Kaupmannahöfn vann Þorsteinn fyrir sér með stundakennslu en lifði samt í fátækt. Um 1890 kvæntist hann danskri ekkju sem sennilega hefur bjargað honum frá hungursdauða, og upp úr því fór hann að birta ný ljóð á prenti. Hann sneri aftur til Íslands árið 1895 á vegum Valtýs Guðmundssonar til þess að kanna fornar húsarústir. Á Íslandi kynntist hann sautján ára stúlku, Guðrúnu Jónsdóttur, og heillaðist gersamlega af henni. Hann varð þó að fara aftur til Kaupmannahafnar og sneri loks heim fyrir fullt haustið 1896. Konan hans kom til hans sumarið eftir en var þó bara í nokkra mánuði, þá fór hún aftur til Danmerkur og áttu þau aðeins bréfaskipti eftir það. Margt bendir til þess að Þorsteinn elskaði hana ekki, hún fékk engin ástarljóð frekar en landið hennar. Á Íslandi sneri hann sér að blaðamennsku og var ritsjóri Bjarka á Seyðisfirði og síðan Arnfirðings á Bíldudal. Hann fluttist til Reykjavíkur árið 1902 og bjó þar síðan til æviloka. Á þeim árum hitti hann Guðrúnu Jónsdóttur aftur og varð hún þá seinni kona hans. Þau eignuðust saman tvö börn. Þrátt fyrir það að þau lifðu í fátækt, þar sem tekjur af ristörfum og stundakennslu Þorsteins voru litlar, voru þau hamingjusöm enda elskuðu þau hvort annað. Þorsteinn lést svo úr lungnabólgu 28. september árið 1914, sem var daginn eftir 56. afmælið hans.
Þótt Þorsteinn Erlingsson mætti teljast sem blanda af bæði rómantísku – og raunsæisskáldi, vilja flestir flokka hann sem raunsæisskáld. Meginástæða fyrir því er sú að raunsæisljóðin sem hann orti þegar hann dvaldi í Kaupmannarhöfn ertu talin vera merkilegustu ljóð eftir hann. Þau voru byltingarljóð sem höfðu mun meiri áhrif en rómantísku ljóðin hans. Þorsteinn hafði þó óveruleg áhrif á skáldakynslóðina sem kom fram um aldamótin, miðað við vinsældir hans meðal almennings. Skýring á því er eflaus sú hve lítil endurnýjun fólst í formi ljóða hans. Honum tókst þó að forðast þær klunnalegu umorðanir sem einkenndu mikið af kveðskap 19. aldar. Þorsteinn gaf út ljóðabók árið 1897 sem hét ,,Þyrnar“ og einkenndust mörg ljóð í henni af hvössum ádeilum.
Vert er að minnast á menningarkvæði sem hann orti sem olli frægasta hneyksli íslenskra bókmennta í útlöndum sem var kallað Raskhneykslið, árið 1887.
==Heimild==
| |||