„Tálknmunnar“: Munur á milli breytinga
Ný síða: {{Taxobox | fossil_range= {{fossil range|Middle Cambrian|Recent}} | name = Cephalochordata | image = Branchiostoma lanceolatum.jpg | image_caption = A ''Branchiostoma lanceolatum'... |
(Enginn munur)
|
Útgáfa síðunnar 23. nóvember 2012 kl. 17:48
Tálknmunnar eru ein þriggja undirfylkinga seildýra (Chordata) en ekki hryggdýra eins og haldið var fyrir um 75 árum. Tálknmunnar eru fremur lítil undirfylking sem telur alls 32 lífverur sem kallast lancelets eða amphioxus. Frá tálknmunnnum greinast í þrjár ættkvíslir sem er Branchiostoma (24 lífverur), Asymmetron (7 lífverur) og Epigonichthys. Allar þessar lífverur er svipaðar að gerð og lífshegðun og ganga undir nafninu tálknmunnar. Þó undirfylkingin sé smá og sé í raun hryggleysingi gegnir hún gífurlega mikilvægu hlutverki í að kanna þróun lífs á jörðunni því hún er systurfylking hryggdýra. Tálknmunnar eru því ein skyldasta undirfylking hryggdýra og finnast steingervingar af tálknmunnum allt aftur á mið-kambríum fyrir um 500 milljónum ára. Þó lífverur sem eftir eru séu fáar er útdauður undirflokkur af tálknmunnum sem nefnist Pikaia og fannst í Burgessjarðlaginu (Burgess-Shale) og hefur valdið miklum deilum um þróunarsögu lífvera.
| Cephalochordata Tímabil steingervinga: Snið:Fossil range | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 A Branchiostoma lanceolatum lancelet
| ||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||
|
Líkamsbygging
Hér til hliðar má sjá venjulega líkamsbyggingu tálknmunna en hann getur orðið í kringum fimm cm langur. Líkami þeirra er mjúkur sem gerir það virkilega erfitt fyrir líkamsleifarnar að varðveitast. Burgess steingervingarnir sem fundust, mynduðust við kjöraðstæður fyrir mjúka líkamshluta þar sem sjórinn var súrefnissnauður og rotnun nær engin auk þess sem hræætur voru afar fáar á þeim tíma.
Dvalarstaður og fæðuleit
Tálknmunnur finnast í höfum allsstaðar í kringum heiminn við grunnsævi þar sem þeir grafa sig ofan í jörðina. Afturhalinn sem er í raun vanþroskaður afturuggi er ekki kröftugur en þó getur tálknmunninn synt bæði áfram og aftur með því að draga líkamann saman lárétt og þrýsta sér áfram. Þetta er þó mjög orkufrekt ferli og ekki næst mikill hraði svo tálknmunninn hefst bróðurpart ævi sinnar ofan í göngunum. Upp úr göngunum kemur höfuðið þar sem það tekur inn næringu. Næringarinntaka fer fram með því að sía sjó inn um kokið þar sem þreifarar taka inn sjóinn. Meltingarkerfið er fremur einfalt og eru tálknaraðirnar einungis notaðar til að aðskilja of stórar agnir fyrir meltingarkerfið. Þrátt fyrir nafnið er þetta eini tilgangur tálknaraðirnar. Öndunarkerfið fer að öllu fram í gegnum húðina. Eftir síun hjá tálknaröðinni er kerfið fremur einfalt þar sem fæðan rennur frá kokinu og út endaþarmsopið í gegnum ein stór göng. Ekki eru til neinar heimildir um að tálknmunnar séu notaðir til manneldis í hinum vestræna heimi en í Kína og SA-Asíu eru dæmi um að þetta sé neytt sér til munns sem og að tálknmunnar séu notaður til fóðurblöndunar í fiskeldi. Ástæða þess að þetta er notað til manneldis í vestrænum heimi er líklega sú að mest má finna af þessu í hafsbotninum við Japan og Kínastrendur sem og þetta finnst við Afríkuströnd Indlandshafs og í Karabískahafinu. Einnig hafa tálknmunnar fundist í Norðursjó þó þeir þrífist best í heittempruðum- eða hitabeltissjó.
Æxlun
Tálkmunnar fjölga sér með kynæxlun þar sem dýrin skiptast eftir kynjum. Fjölgunin fer fram um vorið og sumarið við sólsetur(rómantík í loftinu). Karldýrin og kvendýrin sprauta hvort um sig sæði og eggjum úr göngunum sínum þar sem eggin frjóvgast við botninn. Dýrin lifa oft mjög þétt á litlu svæði eða upp í þúsundir á fermetra svo eggin eiga ekki í vandræðum með að frjóvgast. Að lokni frjóvgun þróast eggið í sundlirfu sem syndir upp að yfirborðinu í næringarleit. Lirfan lifir við yfirborðið þar til það hefur myndað 12-15 tálknraðir þegar hún er orðin fullvaxta tálkmunni og sekkur niður á botninn. Fullvaxta dýr nær í kringum 2-5 ára aldri.
Pikaia (P. gracilens) og skyldleiki við Hryggdýr
Árið 1911 fann Charles Walcott steingerving sem hann taldi vera ormur þar sem líkamsbyggingin var sú sama. Það var ekki fyrr en vísindamenn fóru að skoða steingervingana aftur af þessum sextán tegundum af Pikaia að þeir tóku eftir frumstæðum hryggjarstreng sem gerir þetta að einum elsta forföður hryggdýra. Við nánari skoðun kom í ljós að mörg einkenni Pikaia voru svipuð með tálknmunnum. Vöðvahópar voru byrjaðir að myndast sem og taugaþræðir og frumstæðir hryggstrengir. Einnig er fyrsta myndun höfuðs að verða til þarna. Þetta þykir renna stoðum undir að líf var byrjað myndast fyrir kambríum tímabilið. Þó allir séu ekki sammála um forföður hryggdýra á Pikaia dýrið sér en lifandi tvífara sem er Lancelet Branchiostoma sem er tálknmunni. Tálknmunnar hafa öll einkenni seildýra þó þeir kunni að þiggja fremur frumstæðir miðað við hryggdýrin. Þau einkenni eru holur taugaþráður, hryggstrengur og klofið kok (pharyngeal clefts). Frumleiki tálknmunna og þessi einkenni hafa verið suðupottur ýmissa kenninga um hvernig hann er tengdur við hryggdýr. Allt taugakerfi tálknmunnans er inn í hryggstrengnum sem nær frá haus og aftur í halann. Nokkrar tauganemar eru víðs vegar á búknum og meðal annars á hausnum þar sem nemarnir líkjast augum. Taugarnar sameinast í heilablöðrunni sem er talinn vera mjög frumstæður vísir að heila.
Deilur um uppruna
Tálknmunnar hafa löngum þótt vera sá hryggleysingin sem er hvað skyldastur hryggdýrum. Sú skoðun hefur verið ríkjandi nær alla 20.öldina en í byrjun þeirri 21. hafa efasemdarraddir hljómað og bent á að þriðja undirfylking seildýra ,Urachordates, sé í raun skyldari hryggdýrum en tálknmunnar. Tvær kenningar hafa hlotið mestan hljómgrun. Annars vegar að allar undirfylkingar seildýra séu komin frá sameiginlegu forföður. Hin kenningin á uppruna sinn í Pikaia steingerv-ingunum og telur að fornir tálknmunnar séu í raun forfeður hryggdýranna. Niðurstöður tilrauna sem komu árið 2008 þykja renna stoðum undir fyrrnefnda kenningu. Þar voru genamengi dýra úr þessum þremur undirfylkingum borin saman og sú niðurstaða að tálknmunnar hafi greinst fyrr frá hryggdýrum og Urachordates. Það gerir aðra hryggleysinga skyldara hryggdýrum en einstök gen í genamengi tálknmunna eru talin vera komin frá forfeðra seildýra sem gerir tálknmunna að frumstæðasta undirflokknum. Tilraunin leiddi það einnig í ljós að eftir að tálknmunnar greindust frá myndaðist Urachrodates og svo þurfti tvær stökkbreytingar til þess að hryggdýr komu fram með kjálka. Skyldleiki hryggdýra og tálknmunna verður ekki efast um og nýtist hann til rannsókna. Meðal annars til þess að öðlast betri skilning á þróun ónæmiskerfi hryggdýra, frá blóðrás með engum hemoglóbínum í tálknmunnum til lokaðrar blóðrás mannsins. Við rannsókn á ónæmiskerfi tálknmunna finnast einnig eiginleikar sem seildýr hafa öðlast snemma í þróunarsögunni. Má því leiða að því líkum að ónæmiskerfi tálknmunna líkist ónæmiskerfi fornra hryggdýra.
Dægurmál
Þó tálknmunnar séu ekki meðal mest áberandi dýra í dýraríkinu gegna þeir mikilvægu hlutverki til að átta sig á þróun lífs á jörðinni. Síðan þeir fundust hafa þeir verið mikið umhugsunarefni vísindamanna. Svo mikið að stúdentar í Chicago sömdu lag um tálknmunna og mun ég láta viðlagið vera lokaorð erindisins en textinn lýsir ágætlega hvaða stöðu menn telja tálknmunna hafa í þróunarsögunni.
It's a long way from Amphioxus. It's a long way to us.
It's a long way from Amphioxus to the meanest human cuss.
Well, it's goodbye to fins and gill slits, and it's welcome lungs and hair!
It's a long, long way from Amphioxus, but we all came from there.