„Matarsódi“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
JAnDbot (spjall | framlög)
m r2.7.2) (Vélmenni: Breyti: sr:Natrijum hidrogenkarbonat
Navaro (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
[[Mynd:SodiumBicarbonate.png|thumb]]
'''Matarsódi''' eða '''natrón''' er efnasamband með formúlunni NaHCO<sub>3</sub>. Það er hvítt efni með daufu, beisku bragði eins og [[þvottasódi|þvottasóda]]. Efnið er notað sem lyftiefni í bakstur, því þegar matarsóda er blandað saman við vatnvökvann myndarí þaðdeigi sem jafnframt inniheldur súrt hráefni myndast loftbólur sem gera það að verkum að [[brauð]] og [[Kaka|kökur]] lyftast. Deig sem búið er að setja matarsóda í þarf að baka strax því að bólurnar springa fljótlega og þá lyftirstöðvast deigiðlyftingin sérog ekkikökurnar geta sigið saman. [[Lyftiduft]]Matarsódi er virka mestulyftiefnið leytií matarsódi[[Lyftiduft|lyftidufti]] en í það hefur verið bætt efnum svosem valda því að loftbólurnar springafara ekki að myndast og þenjast út að ráði fyrr en í heitum ofni.
 
Árið [[1791]] bjó franskur efnafræðingur, Nicolas Leblanc, til matarsóda, en verksmiðjuframleiðsla á honum til notkunar í bakstri hófst í New York árið 1846.
'''Matarsódi''' eða '''natrón''' er efnasamband með formúlunni NaHCO<sub>3</sub>. Það er hvítt efni með daufu, beisku bragði eins og [[þvottasódi|þvottasóda]]. Efnið er notað sem lyftiefni í bakstur, því þegar matarsóda er blandað saman við vatn myndar það loftbólur sem gera það að verkum að [[brauð]] og [[Kaka|kökur]] lyftast. Deig sem búið er að setja matarsóda í þarf að baka strax því að bólurnar springa og þá lyftir deigið sér ekki. [[Lyftiduft]] er að mestu leyti matarsódi en í það hefur verið bætt efnum svo loftbólurnar springa ekki fyrr en í heitum ofni.
 
Matarsódi er líka notaðurhafður til fleiri nota, svo sem við [[brjóstsviði|brjóstsviða]] og sem [[hreinsiefni]].
Árið [[1791]] bjó franskur efnafræðingur til matarsóda.
 
== Virkni ==
Matarsódi er líka notaður til við [[brjóstsviði|brjóstsviða]] og sem [[hreinsiefni]].
Bæði matarsódi og lyftiduft eru þættirefni sem létta og mýkja afurðina. Þessuog þarf að bæta í deigið áður en baksturþað ferer frambakað. til aðÞau framleiða koldíoxíð sem veldur því að afurðin ‚lyftist‘. Lyftiduft inniheldur matarsóda en þessi tvö efni eru þó ekki notuð íá ólíkumsama hátt þótt þau séu stundum notuð tilfellumsamhliða.
 
Matarsódi er hreint [[natríumbíkarbónat]]. Þegar matarsódamatarsódi erkemst blandaðí snertingu við raka í deiginu og innihaldsefni með lágt sýrustig (t.d.til dæmis [[jógúrt]], [[súkkulaði]], [[súrmjólk]], eða [[hunang]]) leiðir það til efnahvarfa, semmatarsódinn leiðabrotnar tilniður þessí að allt fer að búbblasalt, loftbólurvatn koma fram vegnaog [Koldíoxíð|koldíoxíðs[koldíoxíð]] semog spretturvið framþað vegna hitans í ofninummyndast og veldurþenjast þvíút að þaðloftbólur sem veriðverða ertil þessbakadeigið lyftist. HvarfiðEfnahvörfin hefsthefjast strax og efnunum er blandað saman þannig að mikilvægt er að baka deigið strax ef það inniheldur eingöngu matarsóda. Ef það er ekki gert þá fellur deigið og afurðin verður flöt. Ef enginn sýruvaldur er í deiginu er hætt við að lyftingin verði lítil og bragðið beiskt. Beiskt bragð getur einnig komið fram þegar notað er of mikið af matarsóda í deigið, miðað við önnur innhaldsefni.
 
== Munurinn á matarsóda (natronnatroni) og lyftidufti ==
Í sumum uppskriftum er lyftiefnið eingöngu matarsódi en í öðrum er það lyftiduft, það er að segja matarsódi að viðbættum öðrum efnum. Hvort er notað veltur fyrst og fremst á öðrum innihaldsefnum uppskriftarinnar. Lyftiduft inniheldur bæði basa og sýru, það er að segja natríumbíkarbónat (matarsóda) og sýruvalda eins og [[fosfat|fosföt]] eða [[vínsteinn|vínstein]]. Einnig eru í því þurrkefni (oftast [[sterkja]]), svo sem hveiti, maíssterkja, kartöflumjöl eða hrísmjöl. Þar sem sýruvaldarnir eru fyrir hendi í lyftiduftinu er ekki þörf á súru hráefni til að lyftiduftið virki. Til eru einvirkt og tvívirkt lyftiduft. Hið fyrrnefnda verður virkt þegar það kemst í snertingu við raka þannig að baka þarf deigið strax eftir blöndun. Tvívirkt lyftiduft bregst við í tveimur skrefum, annars vegar þegar vöknar í því og hins vegar þegar hita frá ofninum fer að gæta, og deigið getur því beðið um stund fyrir bakstur. Það er ekki fyrr en hitastig hækkar í deiginu inni í ofninum sem aðallyftingin fer af stað þegar koltvísýringur losnar úr læðingi og loftbólurnar í deiginu stækka og þenja það út.
Bæði matarsódi og lyftiduft eru þættir sem létta og mýkja afurðina. Þessu þarf að bæta í deigið áður en bakstur fer fram til að framleiða koldíoxíð sem veldur því að afurðin ‚lyftist‘. Lyftiduft inniheldur matarsóda en þessi tvö efni eru notuð í ólíkum tilfellum.
 
Matarsódi er hreint [[natríumbíkarbónat]]. Þegar matarsóda er blandað við raka og innihaldsefni með lágt sýrustig (t.d. [[jógúrt]], [[súkkulaði]], [[súrmjólk]], [[hunang]]) leiðir það til efnahvarfa sem leiða til þess að allt fer að búbbla, loftbólur koma fram vegna [Koldíoxíð|koldíoxíðs] sem sprettur fram vegna hitans í ofninum og veldur því að það sem verið er að baka lyftist. Hvarfið hefst strax og efnunum er blandað saman þannig að mikilvægt er að baka deigið strax ef það inniheldur matarsóda. Ef það er ekki gert þá fellur deigið og afurðin verður flöt.
 
Lyftiduft inniheldur natríumbíkarbónat en það inniheldur einnig sýruvalda og þurrkefni (oftast [[sterkja|sterkju]]). Til eru einvirkt og tvívirkt lyftiduft. Einvirkt lyftiduft verður virkt með snertingu við raka þannig að baka þarf deig strax eftir blöndun. Tvívirkt lyftiduft bregðast við í tveimur skrefum og geta staðið um stund fyrir bakstur. Með tvívirku lyftidufti losnar smá gas við herbergishita þegar lyftidufti er blandað við deigið en megninhluti af gasinu myndast eftir að hitastig hækkar í deiginu inni í ofninum.
 
Í sumum uppskriftum er lyftingarefni matarsódi en í öðrum er það lyftiduft. Hvort er notað veltur á öðrum innihaldsefnum uppskriftar. Markmiðið er að útbúa bragðgóða framleiðslu með fallegri áferð. Matarsódi er hrár og veitir biturt bragð nema tekið sé tillit til þess í sýrustigi annarra innihaldsefna eins og súrmjólk. Matarsódi er oft í kökuuppskriftum. Lyftiduft inniheldur bæði sýru og basa og er almennt bragðlaust. Uppskriftir sem gera ráð fyrir lyftidufti gera einnig oft ráð fyrir öðru bragðlausum efnum eins og mjólk. Lyftiduft er algengt innihaldsefni í kökum og kexi.
 
== Einu skipt út fyrir annað í uppskriftum. ==
Skipta má út matarsóda fyrir lyftiduft (þörf er á 2-3 sinnum meira lyftidufti heldur en matarsóda og það getur haft áhrif á bragðið). Hafi uppskriftin gert ráð fyrir 1 tsk af matarsóda er gert ráð fyrir 3 tsk af lyftidufti í staðinn. En ekki er hægt að nota matarsóda þegar uppskriftin gerir ráð fyrir lyftidufti. Matarsóda vantar sýruna til að fá kökuna til að lyftast. En þú getur gert þitt eigið lyfitduft ef þú átt matarsóda og ‚cream of tartar‘ (kalíumbítartar - KC4H5O6 ). Blandar einfaldlega saman tveimur hlutum tartar við einn hluta af matarsóda.
 
Matarsódi er meðal annars algengur í smákökum, kexi, skonsum, lummum og öðru fljótbökuðu þar sem lyftingin þarf að vera hröð, og einnig í uppskriftum þar sem óskað er eftir hraðri lyftingu í upphafi sem heldur svo áfram, en þá er yfirleitt einnig notað tvívirkt lyftiduft, sem verður til þess að lyftingin stendur lengur. Af honum getur sem fyrr segir verið beiskjubragð ef hlutföllin eru ekki rétt. Lyftiduft er almennt bragðlaust þótt sumir telji sig finna málmkennt bragð af lyftiduftstegundum sem innihalda álsambönd. Lyftiduft er mikið notað í alls konar kökur og kex.
 
== Einu skipt út fyrir annað í uppskriftum. ==
Oft má nota lyftiduft í staðinn fyrir matarsóda, þá oftast í hlutföllunum 3:1. Hafi uppskriftin gert ráð fyrir 1 teskeið af matarsóda eru notaðar 3 teskeiðar af lyftidufti í staðinn. Þó má gera ráð fyrir að bragðið af kökunni breytist eitthvað. Yfirleitt er ekki hægt að nota matarsóda eingöngu þegar uppskriftin gerir ráð fyrir lyftidufti, nema þá ef bætt er við súru hráefni til að koma lyftingunni af stað, því að matarsóda vantar sýruna til að fá kökuna til að lyftast. Bragðið breytist að sjálfsögðu eitthvað við þetta. Útbúa má heimagert lyftiduft úr matarsóda og [[vínsteinn|vínstein]] (kalíumbítartar - KC4H5O6 ) og þá er blandað saman einum hluta af vínstein á móti tveimur af matarsóda og einum af maíssterkju (einnig má sleppa sterkjunni en þá geymist lyftiduftið verr og það þarf að nota heldur meira af því en ella). Þetta lyftiduft er þó ekki tvívirkt og því þarf að baka kökur þar sem það er notað um leið og deigið er tilbúið.
 
== Tenglar ==