„Gormánuður“: Munur á milli breytinga

Frá því um [[1500]] og fram yfir [[1800]] hófst vetur hinsvegar á [[Föstudagur|föstudegi]] og í [[Gamli stíll|gamla stíl]] lenti það þá á bilinu 10.-17. Október. Eins og [[Sumardagurinn fyrsti|sumardagurinn fyrsti]] var hann [[messudagur]] fram til [[1744]], en sérstakar hugvekjur voru lesnar í heimahúsum lengi eftir það. [[Guðbrandur Þorláksson]] kallar október ''slátrunarmánuð''.

 

Veturnáttaboða er oft getið í fornsögum, sem eiga að gerast fyrir eða um [[Kristnitakan á Íslandi|kristnitöku]], svo sem [[Gísla saga Súrssonar|Gísla sögu Súrssonar]], [[Laxdæla saga|Laxdælu]], [[Reykdæla saga|Reykdæla sögu]], [[Njála|Njálu]] og [[Landnámabók|Landnámu]]. Raunar má segja, að engin árstíðabundin boð eða blót séu nefnd eins oft nema um jólaleytið.

 

Þegar svo kirkjan tekur að berjast fyrir afnámi heiðinna siða, treysti hún sér sjaldnast til að afleggja veisluhöldin sjálf, því að fólkið vill hafa sína eiki og brauð, heldur leitaðist hún við að breyta trúarlegu inntaki þeirra og hnikar tímasetningunni til. Varla hefur því mannfagnaður í vetrarbyrjun verið látinn með öllu niður falla. [[Ólafur Tryggvason]] færði haustöl til [[Mikjálsmessa|Mikjálsmessu]], en sá dagur hefur ekki hentað hér, þar sem sláturtíð var vart hafin. Líkur benda hinsvegar til þess, að annar dagur nærri vetrarbyrjun, [[allraheilagramessa]], hafi komið í staðinn.

 

Eins og fyrir sumarbyrjun hafa menn gert sér far um að spá með ýmsum hætti fyrir veðurfari vetrarins. Einna kunnastur voru þær aðferðir að spá í [[Vetrarbrautin|vetrarbrautina]], kindagarnir eða milta úr stórgripum.

 

Vetrarbrautina átti að lesa frá [[Austur|austri]] til [[Vestur|vesturs]], en hún þótti sjást best í [[nóvember]]. Henni var skipt í þrjá hluta og vetrinum sömuleiðis. Þar sem voru þykkir kaflar í vetrarbrautinni, átti að verða snjóþungt um veturinn á samsvarandi tíma.

 

Þegar spá skyldi í sauðagarnir, var aðeins mark takandi á fyrstu kindinni, sem slátrað var heima á haustin. Byrjað var að skiða garnirnar hjá vinstrinni og táknaði hún upphaf vetrar. Síðan var haldið ofaneftir. Jafnan er nokkuð um tóma bletti í görnunum og áttu þeir að boða harðindakafla á vetrinum.

 

Þegar spáð var í milta, voru skornir tveir eða þrír skurðir í það, helst blindandi, og það síðan hengt upp á vegg. Menn greinir lítið eitt á um það, hvort taka ætti mark á skurðunum sjálfum, hversu djúpir þeir yrðu, eða þeim hlutum miltans, sem urðu á milli þeirra, og virðist það algengara. Miltað hvítnar smám saman, þegar það hangir og þornar, og áttu þeir hlutar þess, sem fyrst hvítnuðu, að segja fyrir um snjóasömustu kafla vetrarins.

 

Talsvert mark var og tekið á ýmsu í atferli dýra. Þetta átti bæði við um húsdýrin, en líka önnur nábýlisdýr svo sem [[Mús|mýs]], [[Hrafn|hrafna]] og [[Refurinn|refi]], jafnvel [[Ormar|orma]] og [[pöddur]].

 

* {{bókaheimild|höfundur=Árni Björnsson|titill=Saga daganna|ár=2000}}

* {{bókaheimild|höfundur=Björn Halldórsson|titill=Atli|ár=1780}}