„Varsjá“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Xqbot (spjall | framlög)
m r2.7.3) (Vélmenni: Breyti: lij:Varsavvia; útlitsbreytingar
Lína 35:
 
=== 19. og 20. aldir ===
Varsjá var áfram höfuðborg [[Pólsk-litháíska samveldið|Pólsk-litháíska samveldisins]] til ársins [[1795]] þegar það varð hluti af [[konungsríkið Prússland|konungsríkinu Prússlandi]]. Þá varð Varsjá höfuðborg héraðsins [[Suður-Prussland]]s. Borgin var frelsuð af hermönnum [[Napóleon]]s árið [[1806]] og var gerð svo að höfuðborg [[hertogadæmið Varsjá|hertogadæmisins Varsjár]]. Í kjölfar [[Vínarráðstefnan| Vínarráðstefnunnar]] árið [[1815]] varð Varsjá höfuðborg [[konungsríkið Pólland|konungsríkisins Póllands]], sem var [[þingbundin konungsstjórn]] í [[konungssamband]]i við [[Rússneska heimsveldið]]. Konungslegi háskólinn í Varsjá var stofnaður árið [[1816]].
 
[[Mynd:German airship bombing Warsaw.JPG|thumb|left||210px|Þýskt loftskip varpar sprengjum á Varsjá árið [[1914]]]]
Lína 49:
=== Seinni heimsstyrjöldin ===
[[Mynd:Destroyed Warsaw, capital of Poland, January 1945.jpg|thumb|left|Um einn áttundi hluti bygginga í Varsjá var eyðilagður í seinni heimsstyrjöldinni.]]
Í [[seinni heimsstyrjöldin]]ni var miðsvæði Póllands, ásamt Varsjá, undir stjórn [[Allsherjarríkisstjórnin|Allsherjarríkisstjórnarinnar]] (þ. ''Generalgouvernement''), sem var þýsk [[nasismi|nasistanasistastj]]stjórnórn. Öllum háskólum var lokað strax og allir gyðingar í borginni, nokkur hundruð þúsund manns eða 30 % af öllum íbúafjöldanum, voru fluttir inn í [[Varsjárgettóið]]. Seinna varð borgin miðstöð andspyrnunnar gegn nasistastjórn í Evrópu. Sem hluti af [[Lokalausnin]]ni skipaði [[Adolf Hitler|Hitler]] að gettóið yrði eyðilagt þann [[19. apríl]] [[1943]] en svo byrjaði [[uppreisnin í Varsjárgettóinu|uppreisn í gettóinu]] gegn honum. Þó að uppreisnarmennirnir voru ofurliði bornir og lítið vopnaðir stóðst gettóið í yfir einn mánuð. Þegar bardaganum lauk voru eftirlifendur strádrepnir og mjög fáir komust undan og tókust að fela sig.
 
Fyrir júlí 1944 var [[Rauði herinn]] löngu kominn inn á pólska yfirráðasvæðið og var farinn á eftir Þjóðverjunum í átt að Varsjá. [[Pólska ríkisstjórnin]] var í útlegð í London og vissi að [[Jósef Stalín|Stalín]] var á móti sjálfstæðu Póllandi. Ríkisstjórnin skipaði svo [[Heimaherinn|Heimahernum]] (p. ''Armia Krajowa'') að reyna að hrifsa stjórn á Varsjá af Þjóðverjunum áður en Rauði herinn komst þar. Af þessum sökum byrjaði [[Varsjáruppreisnin]] þann [[1. ágúst]] [[1944]] þegar Rauði herinn nálgaðist borgina. Barráttunni, sem átti að standa yfir í 48 klukkustundir, lauk eftir 63 daga. Stalín skipaði þá hermönnunum sínum að bíða fyrir utan Varsjá. Að lokum neyddist Heimaherinn og baráttumennirnir sem voru að hjálpa honum til að gefast upp. Þeir voru teknir í [[stríðsfangi|stríðsfangabúðir]] og allir óbreyttir borgarar voru reknir út úr borginni. Gert er ráð fyrir að 150.000 til 200.000 pólskir óbreyttir borgarar hafi dáið þá.
Lína 61:
Árið [[1945]] eftir að sprengjuárásum, uppreisnum, bardaga og eyðileggingu var lokið lá mestöll borgin í rústum. Eftir stríðið kom [[kommúnismi|kommúnistastjórn]] mörgum byggingarverkefnum í gang til þess að takast á við skort á húsnæði. Stór [[staðsteypt hús]] voru byggð ásamt öðrum byggingum sem voru algengar í borgum [[Austurblokkin|Austurblokkarinnar]], svo sem [[menningar- og vísindahöllin í Varsjá|Menningar- og vísindahöllin]]. Borgin endurheimti hlutverk sitt sem höfuðborg Póllands og miðstöð pólskrar menningar og stjórnmála. Margar gamlar götur, byggingar og kirkjur voru endurreistar í upprunalegri mynd. Árið [[1980]] var [[gamli bærinn í Varsjá|gamli bærinn]] skráður á [[heimsminjaskrá UNESCO]].
 
[[Jóhannes Páll 2.]] páfi heimsótti heimaborg sína árin 1979 og 1983 og hvatti til stuðnings fyrir verðandi hreyfinguna [[Samstaða (pólskt verkalýðsfélag)|Samstöðu]] og stuðlaði að [[andkommúnismi|andkommúnistaandkommúnistahreyfingum]]hreyfingum. Árið [[1979]], eftir minna en eitt ár að hann varð páfi, hélt Jóhannes Páll 2. messu á [[Sigurtorg (Varsjá)|Sigurtorginu]] og endaði predikun sína með ákalli á að „endurnýja andlit Póllands“. Þessi orð voru þýðingarmikil fyrir Pólverja og þeir skildu þau sem hvatningu til lýðræðis.
 
Árið [[1995]] var [[neðanjarðarlestakerfi Varsjár]] opnað. Pólland gekk í [[Evrópusambandið]] árið [[2004]] og þar hefur verið mikill efnahagslegur vöxtur frá þessum tíma. Opnunarleikur [[Evrópumeistaramót UEFA 2012|Evrópumeistaramóts UEFA 2012]] verður haldinn í Varsjá.
Lína 71:
 
=== Loftslag ===
Í Varsjá er [[temprað belti|temprað loftslag]] ([[Köppen-loftslagsflokkun|Köppen]]: ''Dfb'') með köldum vetrum og mildum sumrum. Meðalhiti í janúar er −3  °C og 19,3  °C í júlí. Hitastigið getur náð allt að 30  °C á sumrin. Ársmeðalúrkoma er 495 millimetrar og en blautasti mánuður ársins er júlí. Á vorin er mikill blómi og sólskin en á haustin er annaðhvort sólskinsveður eða þoka en þá er oftast svalt en ekki kalt.
 
=== Hverfi ===
Lína 163:
{{Höfuðborgir í Evrópu}}
 
[[Flokkur:Varsjá |Varsjá ]]
[[Flokkur:Borgir í Póllandi]]
[[Flokkur:Höfuðborgir]]
Lína 248:
[[lb:Warschau]]
[[li:Warschau]]
[[lij:VarsciàviaVarsavvia]]
[[lmo:Varsavia]]
[[ln:Warsaw]]