„Saffran“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Saffron (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Cessator (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 14:
| binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
}}
'''Saffran''' [[http://en.wikipedia.org/wiki/Saffron]] (eða '''safran''' <ref>[http://lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=leit&l=safran Orðabók Háskólans]</ref>) ([[fræðiheiti]]: ''Crocus sativus'') er [[fræni]] '''saffrankrókuss''' sem er lágvaxin planta af [[sverðlilja|sverðliljuætt]]. Saffran er er upprunnið í [[Suður-Evrópa|Suður-Evrópu]] og í [[Litlu-Asía|Litlu-Asíu]] og notað sem [[krydd]] og litunarefni. Í [[fornöld]] var saffran vinsælt [[litunarefni]] við Miðjarðarhafið[[Miðjarðarhaf]]ið og gaf gulan lit. Saffran er allra dýrasta krydd sem til er, en oftast þarf lítið af því til að fá bragð. Hár kostnaður saffrans kemur til að mestu vegna þess hversu seinlegt verk er að safna því. Best er að steyta saffran eða mylja, gjarnan ásamt ofurlitlu af [[salt]]i eða [[Sykur|sykri]], sem hjálpar að mylja það. Þannig steytt leysist það betur upp en heilu þræðirnir.
 
Á tímabili var reynt að íslenska orðið saffran með því að nefna það ''safur'' <ref>[http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=415961&pageSelected=4&lang=0 Lesbók Morgunblaðsins 1926]</ref>.
 
== Saga saffran ==
Saffran hefur verið þekkt löngu fyrir Krist. Fyrstu heimildir um saffran er að finna í [[Asía|Asíu]] en nú er saffran ræktað í flestum [[Miðjarðarhaf|miðjarhafs]] löndumMiðjarhafslöndum, [[Mið-Asía|Mið-Asíu]] og [[Kína]]. Saffran var mikið notað á tímum [[RómverjarRómaveldi|Rómverja]] en þeir fluttu það inn í miklu magni frá [[Grikkland hið forna|Grikklandi]]. Ekkert virtist vera um notkun Saffrans í [[Evrópa|Evrópu]] frá falli Rómaveldis fram á 8. öld þegar [[Márar]] hófu ræktun á því á [[Spánn|Spáni]]. Márar eru [[Íslam|múslimar]] og orðið saffran er komið frá Arabíska[[arabíska]] orðinu ,,za’fran"„za’fran“ sem þýðir ,,yrði„yrði gulur"gulur“. [[Feneyjar]] skömmtuðu saffran til Evrópu og voru með sérstaka söluskrifstofu sem sá eingöngu um [[viðskipti|viðskipti]] með saffran. Þetta var gert vegna þess að [[Ítalía|Ítalir]] voru mjög eigingjarnir á saffran og vildu ekki að aðrar Evrópuþjóðir kæmust upp á lag með að rækta það. Samt sem áður tókst nokkrum Evrópuþjóðum að verða sér úti um lauka eða fræ saffranjurtarinnar og hófu ræktun hennar. Talið er að upphafsmaður saffranræktunar á [[England|Englandi]] hafi verið enskur [[pílagrímur]] sem á að hafa stolið lauk í [[Trípólí]] og falið í göngustaf sínum. Í [[Þýskaland|Þýskalandi]] voru þeir farnir að rækta saffran á 15. öld og um tíma var dauðarefsing við sölu á fölsuðu saffrani. <ref>Þráinn Lárusson. (2000). ''Krydd: uppruni, saga og notkun''. Mál og menning: Reykjavík.</ref>
 
== Notkun saffran ==
Aðeins þarf smáveigis af saffrani til þess að gefa lit í [[hrísgrjón]], sem það er oftast notað með. Bragðið fellur vel af [[hvítlaukur|hvítlauk]], [[fiskur|fiski]] og einnig er það haft í nokkrum sósum. Saffran er notað í ítalska, [[frakklandFrakkland|franska]] og [[spánn|spænska]] matargerð eins og í ítalska réttinn [[risotto]], spænska hrísgrjónaréttinn [[paella]] og frönsku fiskisúpuna [[bouillabaisse]]. <ref>Haraldur Teitsson. (2002). ''Kryddbókin: upplýsingar um kryddjurtir og náttúruleg bragðefni''. Pottagaldrar: Kópavogur. </ref> <ref>Þráinn Lárusson. (2000). ''Krydd: uppruni, saga og notkun''. Mál og menning: Reykjavík. </ref>
Til þess að ná sem mestu úr [[krydd|kryddinu]] við notkun eru tvær aðferðir. Annars vegar að rista þræðina á heitri pönnu, mylja þá og setja síðan í heitt vatn eða soð í stutta stund áður en þeir eru notaðir. Ef það á að nota þræðina heila er best að leggja þá í bleyti í að minnsta kosti 15 mínútur fyrir notkun og helst lengur því það tekur Saffran allt að fjóra tíma til þess að skila bragðinu að fullnustu. <ref>Þráinn Lárusson. (2000). ''Krydd: uppruni, saga og notkun''. Mál og menning: Reykjavík. </ref>
[[Mynd:paella.jpg|thumb|Paella hrísgrjónaréttur]]