„Mónakó“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 35:
'''Furstadæmið Mónakó''' ([[franska]]: '''Principauté de Monaco'''; [[mónakóska]]: '''Principatu de Munegu''') er [[borgríki]] og annað minnsta [[ríki]] heims. Það er innan [[landamæri|landamæra]] [[Frakkland]]s með strandlengju að [[Miðjarðarhaf]]i við [[Franska rívíeran|frönsku rívíeruna]]. Það takmarkast við borgina Mónakó og ströndina framan við hana en varla er nokkurt óbyggt svæði innan landamæra ríkisins og þar er enginn landbúnaður stundaður. Land ríkisins hefur þó stækkað svolítið á síðari árum vegna [[landfylling]]a út í sjó.
== Staæhættir ==
[[Mynd:VueGenerale.jpeg|thumb|left|Séð yfir Mónakó. Monte Carlo lengst til vinstri, þá La Condamine, Monaco-Ville og Fontvieille.]]▼
Mónakó er þéttbýlasta land heims og eitt af [[örríki|örríkjum]] [[Evrópa|Evrópu]]. Það dregur nafn sitt af [[Grískar nýlendur|grísku nýlendunni]] [[Mónoíkos]] sem [[Föníkar]] stofnuðu þar nálægt á [[6. öldin f.Kr.|6. öld f.Kr.]] Borgin er fræg fyrir að Formúla 1 er oft haldin á götum borgarinnar.
Mónakó skiptist í fjögur hverfi: Austast er [[Monte Carlo]], sem er þéttbýlast og þar er meðal annars [[spilavíti|spilavítið]] fræga
== Efnahagur ==
▲[[Mynd:VueGenerale.jpeg|thumb|left|Séð yfir Mónakó. Monte Carlo lengst til vinstri, þá La Condamine, Monaco-Ville og Fontvieille.]]
Spilavítið, [[Monte Carlo Casino]], var stofnað 1856 til að ráða bót á efnahagsvanda sem skapaðist þegar Grimaldiættinn tapaði meginhluta lenda sinna, og byggingu hússins lauk [[1863]]. Það skilaði fljótt miklum hagnaði og árið 1869 var hætt að leggja [[tekjuskattur|tekjuskatt]] á íbúa Mónakó því tekjur af spilavítinu dugðu. Allar götur síðan hefur Mónakó verið vinsælt [[skattaskjól]] og spilavítið hefur lengst af verið aðaltekjulind furstafjölskyldunnar og ríkisins þótt [[ferðamannaiðnaður]]inn verði stöðugt mikilvægari.
Þetta veldur því að húsnæðisverð er afar hátt í furstadæminu og hvergi eru hlutfallslega fleiri auðmenn. Mikill hluti þeirra sem starfa í Mónakó býr hins vegar utan landamæra furstadæmisins og um 48.000 manns koma þangað daglega til starfa frá Frakklandi og Ítalíu og fara heim á kvöldin.
Tvær [[Höfn|hafnir]] eru í Mónakó og mikill fjöldi af [[skemmtisnekkja|skemmtisnekkjum]] og bátum hefur þar bækistöðvar sínar, auk þess sem fjöldi stórra [[skemmtiferðaskip]]a kemur þar við.
== Saga ==
Mónakó er [[furstadæmi]] og hefur Grimaldi-ættin setið þar við völd frá [[1297]], þegar [[Francesco Grimaldi]] og menn hans hertóku virki sem þar var, þó ekki óslitið því [[Genúa]]menn hröktu Grimaldi þaðan nokkru síðar. Árið [[1419]] var Mónakó undir yfirráðum [[Konungsríkið Aragónía|Konungsríkisns Aragóníu]] en þá keypti Grimaldi-ættin svæðið og árið [[1612]] fór Honore 2. að kalla sig fursta af Mónakó. Hann leitaði nokkru síðar á náðir [[Loðvík 13.|Loðvíks 13.]] Frakkakonungs vegna ásóknar Spánverja og gerðist lénsmaður hans. Varð furstadæmið, ásamt héröðunum Menton og Roquebrune, sem tilheyrt höfðu því síðan á 14. öld, þá franskt verndarsvæði.
Það var innlimað í Frakkland í [[Franska byltingin|byltingunni]], 1793, fékk sjálfstæði að nýju 1814 en á [[Vínarfundurinn|Vínarfundinum]] 1815 var það gert að verndarsvæði Konungsríkisins Sardiníu. Það varð svo aftur franskt verndarsvæði um miðja öldina. Um svipað leyti lýstu Menton og Roquebrune yfir sjálfstæði og sameinuðust síðan Frakklandi. Við það minnkaði land Mónakó um 95% en Frakkar greiddu furstanum í staðinn rúmar fjórar milljónir franka og viðurkenndu sjálfstæði Mónakó árið [[1861]].
[[Mynd:The Prince and Princess of Monaco with Hermann Bühlbecker and Karl Lagerfeld.jpg|thumb|left|Albert fursti og Charlene furstynja.]]
Furstar Mónakó voru [[einveldi|einvaldar]] allt til [[1911]], þegar ný [[stjórnarskrá]] gekk í gildi. Furstinn hefur þó enn mikil völd. [[Rainier 3.]] tók við af föður sínum, [[Loðvík 2. Mónakófursti|Loðvík 2.]], árið [[1949]] og stýrði furstadæminu til 31. mars [[2005]], þegar hann lét völdin í hendur sonar síns, Alberts, vegna sjúkleika og lést svo sex dögum síðar. [[Albert 2. Mónakófursti|Albert 2.]] tók þá við furstadæminu. Hann giftist suður-afrísku sunddrottningunni [[Charlene Wittstock]] [[1. júlí]] [[2011]].
Stjórnarskrá Mónakó var breytt [[2002]] vegna erfðamála en Albert prins var þá hálffimmtugur, ókvæntur og átti ekki skilgetin börn. Verði furstahjónunum ekki barna auðið mun [[Karólína Mónakóprinsessa|Karólína]] prinsessa, eldri systir Alberts, því erfa ríkið við lát hans eða eldri sonur hennar, [[Andrea Casiraghi]].
{{Evrópa}}
{{Evrópusambandið}}
| |||