„Bein“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Krull (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
[[Mynd:Lol-bein-bygging.png|thumb|Mynd af leggjumlöngu beini með íslenskum glósum.]]
'''Bein''' eru hluti [[beinagrind]]ar [[hryggdýr]]s, sem myndar [[stoðkerfi]] [[líkami|líkamans]]. Bein eru gerð úr [[beinvefur|beinvef]]. [[Vöðvi|Vöðvar]] tengjast beinum með [[sin]]um.
 
 
== Tegundir beina ==
 
Þær fjórar megintegundir eru löng, stutt, flög og óregluleg bein.
 
'''Löng bein''' hafa meiri lengd en breidd og samanstanda af skafti (e. diaphysis) og breytilegum fjölda enda (e. epiphysis). Oftast er einhver sveigja á löngum beinum. Löng bein eru í lærinu, fótlegg, handlegg, upphandlegg, [[Fingur|fingrum]] og [[Tær|tám]].
 
'''Stutt bein''' eru nokkurskonar teningslaga og jöfn í lengd og breidd. Stutt bein eru til dæmis í úlnliði og ökkla.
 
'''Flöt bein''' eru almennt þunn. Þau veita töluverða vernd og eru með mikið yfirborð fyrir vöðvafestingar. Dæmi um flöt bein eru höfuðkúpubeinið, sem verndar [[Heili|heilann]], [[Bringubein|bringubeinið]] og [[rifbein]] auk [[Herðablað|herðablaða]].
 
'''Óregluleg bein''' hafa flókna lögun. Óregluleg bein eru til dæmis hryggjarliðir og nokkur andlitsbein.
 
== Gerð beins ==
 
Miðja beins nefnist leggurskaft, ''(e. diaphysis)'', endar beins nefnast beinköst, ''(e. epiphysis)'', endafletir beins heita liðfletir en þeir eru brjóskklæddir.
Allt beinið er þakið [[beinhimna|beinhimnu]] ''(e. periosteum)'', nema á liðflötum, þar er það þakið liðbrjóski ''(e. articular cartilage)''. Í löngum beinum er [[merghol]] ''(e. medullary cavity)''sem er þakið að innan þunnri [[himna|himnu]], [[mergholshimna|mergholshimnu]], ''(e. endosteum)''. Í [[merghol]]inu er [[fituvefur]] sem nefnist guli [[beinmergur]]inn. [[Þéttbein]] ''(e. compact bone)'' eru að mestu leyti utan til í beininu þar sem þarf sterkan [[vefur|vef]], en [[frauðbein]] ''(e. spongy bone)'' eru mestmegnis innan í beinendum og utan við mergholið.
 
== Beinvefur ==
 
[[Beinvefur]] er úr lifandi [[Fruma|frumum]] og millifrumuefnis (matrix). Til eru fjórar gerðir lifandi beinfrumna:
 
'''Beinforfrumur''' ''(e. osteogenic cells)'' eru stofnfrumur sem taka [[Mítósuskipting|mítósuskiptingu]] og verða að beinkímfrumum. Beinforfrumur eru til dæmis í beinhimnu.
 
'''Beinkímfrumur''' ''(e. oseoblasts)'' mynda beinvef utan um sig og verða imlyksa í lacunae beins.
 
'''Beinfrumur''' ''(e. oseocytes)'' sjá um daglegt starfsemi beina.
 
'''Beinátfrumur''' ''(e. osteoclasts)'' leysa upp bein við þroskun og viðgerðir.
 
== Endurnýjun beina ==
Lína 11 ⟶ 36:
Beinin eru í stöðgri endurnýjun út allt lífið, hraði endurnýjunarinnar fer eftir álagi og öðrum kröfum sem eru gerðar til beinana.
 
Tvær gerðir af [[fruma|frumum]]frumna sjá um að byggja upp bein og brjóta þau niður, það eru beinmyndunarfrumur, ''osteoblastes''beinkímfrumur og beinætur, ''osteoclastes''beinátfrumur. Þessar frumur vinna hlið við hlið að við það að lagfæra beinin í [[líkami|líkamanum]].
 
=== Myndun beina ===
Það ferli þegar bein myndast er kallað beingerð/beinmyndun ''(e. ossification)''. Beinmyndun á sér stað aðallega af fjórum ástæðum.
Myndun beinsins, beinmyndunarferlið sjálft, kallast ''ossificatio''.
* Frummyndun beinanna í fósturvísi.
* Vöxtur beinanna í bernsku og unglingsárum þar til fullri stærð hefur verið náð.
* Endurmótun beinanna. Þ.e. gamall beinvefur leystur af fyrir nýjan.
* Endurlögun byggingar.
 
Tvær mismunandi beinmyndanir eru innanhimnu beingerð ''(e. intramembranous ossification)'' og innanbrjósks beingerð ''(e. endochondral ossification)''.
Beinmyndunarfrumurnar vella kollageni, sem eru hinu sterku og teygjanlegu þræðir beinanna, og flókinn kalkfosfati, nefndur apatít, kristallast sjálfkrafa utan um kollagenþræðina og mynda hart millifrumuefni, ''matrix''. Þegar millifrumuefnið eykst einangrast beinmyndunarfrumurnar í [[lón]]um beinsins, þær heita þá beinfrumur, ''osteocytes''.
 
=== Vöxtur beina ===
Allt til unglingsáranna vaxa beinin bæði að lengd og þykkt. Lengd beina tengist starfsemi vaxtarlagsins. Vaxtarlagið ''(e. epiphyseal growth plate)'' er á milli beinendans og skaftsins. Í vaxtarlaginu eru brjóskfrumur sem eru stanslaust að skipta sér. Þegar bein vex í lengd myndast nýjar brjóskfrumur í vaxtarlaginu beinenda megin á meðan bein myndast skaft megin, og skaftið lengist. Þegar unglingsárin taka enda minnkar myndun nýrra fruma og millifrumu matrix og hefur endanlega stoppað í kringum 18-25 ára. Þá hefur bein tekið við af öllu brjóski vaxtarlagsins.
 
=== Endurbygging beina ===
Bein eru stanslaust að endurbyggjast. Endurbyggingin stafar af stanslausri skiptingu gamals beinvefs fyrir nýjan. Þetta er ferli sem inniheldur það að beinátfrumur hreinsa steinefni og kollagenþræði frá beininu og nýjum steinefnum og kollagenþráðum er komið fyrir með beinkímfrumum. Endurbygging sér einnig um að gera við meidd bein.
 
=== Eyðing beina ===
BeinæturnarBeinátfrumur eru stórar [[fruma|frumur]], sem ferðast um og vella leysihvötum, sem melta beinið.
 
 
 
 
== Heimildir ==
Introduction to the Human Body, the essentials of anatomy and physiology.
 
[[Flokkur:Bein]]