„Síðpönk“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Vigdisfreyja (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Vigdisfreyja (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 4:
| litur = white
| uppruni = Seinni hluti [[1971-1980|áttunda áratugarins]] í [[Bretland]]i, [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] og í [[Ástralía|Ástralíu]].
| hljóðfæri = [[Rafmagnsgítar]] – [[Rafbassi|Bassagítar]] – [[Tromma|Trommur]] – [[Raftrommur]] - [[Hljómborð]] - [[Hljóðgervill]]
| vinsældir = Seinni hluti [[1971-1980|áttunda áratugarins]] fram á miðjan [[1981-1990|níunda]], mikilla áhrifa gætir þó ífram á [[rokk1991-2000|tíunda áratuginn]]tónlist. allarEndurreisn götursnemma síðaná [[21. öldin|21. öldinni]].
| tengdar-stefnur = [[Pönk]] – [[Nýbylgjutónlist]] – [[Öðruvísi rokk]] – [[Krátrokk]] – [[Raftónlist]] – [[Tilraunakennt rokk]]
}}
 
'''Síð-pönk''' ([[enska|e.]] ''post-punk'') er [[rokk]] [[tónlistarstefna]] sem átti upptök sín á seinni hluta [[1971-1980|áttunda áratugar]] [[20. öldin|tuttugustu aldar]]. Hún var ein af þeim mörgu tónlistargreinum sem spruttu út frá [[pönk]]byltingunni árið 1977. Fyrstu síð-pönk hljómsveitirnar sóttu innblástur sinn í hráa hljóm [[pönk]]sins en í stað þess að reyna að herma eftir honum fóru þær að skapa tilraunakenndari hljóm, oft með áhrifum frá [[raftónlist]], [[súrkálsrokk]]i, [[fönk]]i, [[dub]]tónlist og [[tilraunakennt rokk|tilraunakenndu rokki]]. Greinin var ólíkt hliðstæðu sinni, svokallaðri [[nýbylgjutónlist]], á þann hátt að síð-pönkið fjallaði oftar um alvarlegri málefni og var ekki eins „[[popptónlist|poppvænt]]“. Síð-pönkið varð síðan með helstu forverum [[öðruvísi rokk]]s á [[1981-1990|níunda áratugnum]].<ref>[http://rateyourmusic.com/genre/Post-Punk/ „Post-punk“], [http://rateyourmusic.com/ ''Rateyourmusic''] Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> Klassísk dæmi um flytjendur síð-pönk tónlistar eru [[Joy Division]], [[New Order]], [[The Cure]], [[Talking Heads]], [[Siouxsie & the Banshees]], [[Public Image Ltd.]], [[Gang of Four]], [[Echo & the Bunnymen]] og tónlistarmaðurinn [[Nick Cave]].<ref>[http://post-punk.com/ „Classic Post-Punk Artists“], [http://post-punk.com/ ''Post-punk.com''] Skoðað 2. mars 2012.</ref>
 
== Stíleinkenni ==
[[Mynd:Synthesizers.com Studio-66 Synthesizer System.jpg|thumb|[[Hljóðgervill]]]]
Síð-pönkið var listrænna og dulúðlegra heldur en [[pönk]]ið og er almennt talið tónlistarlega séð flóknara og margvíslegra. Stefnan hafði minna að gera með [[Rokk|rokk og ról]] heldur stóð í þakkarskuld við tilraunakennda tónlist [[1961-1970|sjönda áratugarins]].
Fyrir marga tónlistarmenn markaði [[pönk]]byltingin hvarf frá tónlistarlegum hefðum og takmörkunum og tíðarandinn var þannig að hver sem er gat skapað tónlist ef viljinn var fyrir hendi. Margir nýttu sér þá tækifærið til þess að vera ögrandi og þar með var lagður grundvöllur fyrir [[harðkjarnapönk]]ið. Aðrir túlkuðu þessa byltingu sem leið til þess að láta reyna á takmörk tónlistargerðar. Upphaflega voru þessir tónlistarmenn flokkaðir sem hluti [[nýbylgjutónlist|nýbylgjunnar]] en það kom fljótt í ljós að um tvær mismunandi stefnur væri að ræða. Síð-pönksveitirnar voru yfirleitt nýjungagjarnari og meira ögrandi. Svo náðu þær heldur aldrei eins mikilli útbreiðslu og [[nýbylgjutónlist|nýbylgjusveitirnar]] þar sem þær þóttu ekki nógu „[[popp]]vænar“ og einblíndu ekki aðeins á velgengni. Jafnvel þó þær hafi almennt fengið minni umfjöllun í fjölmiðlum, þá hlutu plötur þeirra oft meiri lof gagnrýnenda. Greinin átti einnig stóran hóp dyggra áðdáenda sem seinna urðu margir sjálfir flytjendur tónlistar hennar.<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref>
Í heildina séð var bandarískt síð-pönk listrænt sjálfsmeðvitaðra og vitsmunalegra heldur en breska hliðstæða þess, sú var þó ekki síður listræn nema hvað tónlistin var yfirleitt drungalegri og tilfinningaríkari. Fyrsta bylgja breska síð-pönksins bar með sér sveitirnar [[Gang of Four]], [[Siouxsie & the Banshees]] og [[Joy Division]] sem voru allar stofnaðar vegna innblásturs frá [[pönk]]sveitum á borð við [[Sex Pistols]]. En í stað þess að líkja eftir uppreisnargjarni reiði þeirra þá tóku þær hana til sín og sköpuðu innhverfari og þungbúnari hljóma sem voru fullir af spennu og kvíða. [[Siouxsie & the Banshees]] gáfu út plötur sem einkenndust af hrjáróma [[hljómborðum]] og fluttu tilgerðarmikla tónleika sem minntu alla helst á [[pönk]]ið. [[Joy Division]] voru ekki talin eins listsnobbuð hljómsveit og tónlist þeirra var enn innhverfari. Plötur þeirra ''[[Unknown Pleasures]]'' og ''[[Closer]]'' lögðu hornstein fyrir [[gotneskt rokk]], undirstefnu sem [[The Cure]] og [[Bauhaus]] urðu seinna þekktar fyrir. [[The Cure]] spilaði upprunalega nokkuð hrjúfa en grípandi tónlist en þegar leið á ferilinn hægðist á töktum þeirra og notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] varð meira áberandi. Vinstri sinnuð pólitík, hrjúf gítarhlóð og [[fönk]] taktar [[Gang of Four]] áttu eftir að hafa mikil áhrif á komandi tónlist þrátt fyrir að hafa ekki náð mikilli útbreiðslu.
 
Síð-pönkið var listrænna og dulúðlegra heldur en [[pönk]]ið. Það var þó lítið minna ögrandi og pólitískt en er almennt talið tónlistarlega séð flóknara, margvíslegra og innhverfara. Stefnan hafði minna að gera með [[Rokk|rokk og ról]] heldur stóð í þakkarskuld við tilraunakennda tónlist [[1961-1970|sjönda áratugarins]]. Það lagði grundvöllinn fyrir [[öðruvísi rokk]] með því að víkka svið [[pönk]]tónlistar. Innblástur var sóttur frá [[krátrokk]]inu og varð til þess að notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] varð mjög vinsæl innan greinarinnar. Áhersla var lögð á hrá eða drungaleg hljóð, samtvinnuð með áhrifum frá [[fönk]]i, [[avant-garde]] og [[dub]]tónlist. [[Nýsýrurokk]]ið var einnig algengur áhrifavaldur, þar hjálpuðu [[Echo & the Bunnymen]] og [[The Teardrop Explodes]] með að endurskilgreina hljóm síð-pönksins.<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> Sumar sveitir eins og [[Orange Juice]] nálguðust þessa tónlist á aðeins öðruvsísiöðruvísi hátt, áhersla var lögð á léttari gítarhljóð en þrátt fyrir það kollvörpuðu lögin oft hefðbundinni byggingu [[popp]]/[[rokk]]tónlistar með dýpri og dimmari lagatextum. <ref>[http://www.allmusic.com/explore/style/post-punk-d2636 „Explore: Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 26. febrúar 2012.</ref><ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 26. febrúar 2012.</ref> Einnig mátti heyra áhrif [[djass]]tónlistar hjá nokkrum þessara sveita og voru [[The Monochrome Set]] fylgismenn [[Cantenbury]] [[djass]]senunnar.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Scaruffi, Piero|titill=A History of Rock Music: 1951-2000|útgefandi=iUniverse, Inc.|ár=2003|ISBN=ISBN 0-595-29565-7}} Bls. 193.</ref>
 
Margar síð-pönksveitir voru stuttlífar, þær sem þraukuðu áttu eftir að þróast mikið tónlistarlega séð en sumar héldu áfram í nýjum búningi. Árið 1980 kaus [[Ian Curtis]], söngvari [[Joy Division]], að enda líf sitt aðeins 23 ára gamall eftir að hafa þjást af [[flogaveiki]]. Hljómsveitarmeðlimir höfðu verið miklir frumkvöðlar stefnunnar með tilraunum sínum með [[hljóðgervill|hljóðgervla]] og [[raftrommur]]. Eftirlifandi meðlimir komu síðan saman undir nýju nafni, [[New Order]], og byrjuðu enn frekar að prófa sig áfram í notkun [[hljóðgervla]] og sköpuðu með þeim dansvænni tónlist.<ref>Savage, Jon. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/306865/Joy-DivisionNew-Order „Joy Division/New Order“], [http://www.britannica.com/ ''Encyclopædia Britannica'']. Skoðað 10. mars 2012.</ref> Á þessum tíma byrjuðu flestar upprunalegu síð-pönksveitirnar að þróast í burtu frá hráum og dulúðlegum hljómum í átt að hreinni tónum. [[The Birthday Party]] varð að [[Nick Cave & the Bad Seeds]] og [[Nýsýrurokk]] [[Echo & the Bunnymen]] og [[The Teardrop Explodes]] passaði inn í endurskilgreindan hljóm síð-pönksins.<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref>
 
== Saga ==
Á meðan fyrsta bylgja [[pönk]]sins stóð yfir, frá um 1975-1977, fóru hljómsveitir eins og [[Sex Pistols]], [[The Clash]] og [[Ramones]] að ögra ríkjandi stílvenjum [[rokk]]tónlistar með áherslum á hraðari takta og árásargjarnari hljóma. Með pólítískum eða uppreisnagjörnum lagatextum breiddist þessi hugmyndafræði svo um heiminn, en náði mestu fylgi í enskumælandi löndum eins og [[Bretland]]i, [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] og [[Ástralía|Ástralíu]] en líkt og víðar myndaðist einnig áberandi [[pönk]]sena á Íslandi. Breska [[pönk]]ið var síðan dregið inn í klofin stjórnmál samfélagsins og það mætti segja að um 1979 hafði það eytt sjálfu sér með því að skiptast í nýjungagjarnari stefnur. Áhrifum pönks hefur þó verið að gæta í tónlistariðnaðinum allar götur síðan, til dæmis með útbreiðslu sjálfstæðra plötufyrirtækja sem setti einmitt svip sinn á framvindu síð-pönksins.<ref>Savage, Jon. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/483616/punk „Punk“], [http://www.britannica.com/ ''Encyclopædia Britannica'']. Skoðað 3. mars 2012.</ref> Það að söngvari [[Sex Pistols]], [[John Lydon]], var orðinn leiður á sviðspersónu sinni ''Johnny Rotten'' ásamt því að hafa orðið fyrir vonbrigðum með það hvernig [[pönk]]ið hafði þróast, varð til þess að sveitin hætti störfum árið 1978. [[John Lydon|Lydon]] stofnaði þá nýrri og nokkuð fágaðari hljómsveit, [[Public Image Ltd.]], sem opnaði gáttir fyrir tilraunastarfsemi síð-pönksins.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Reynolds, Simon|titill=Rip It Up and Start Again: Postpunk 1978-1984|útgefandi=Penguin Books|ár=2006|ISBN=ISBN 0143036726}}.</ref> Sýnishorn skoðað á [http://www.amazon.co.uk/gp/product/0143036726 ''Amazon'']
 
Fyrir marga tónlistarmenn markaði [[pönk]]byltingin hvarf frá tónlistarlegum hefðum og takmörkunum og tíðarandinn var þannig að hver sem er gat skapað tónlist ef viljinn var fyrir hendi. Margir nýttu sér þá tækifærið til þess að vera ögrandi og þar með var lagður grundvöllur fyrir [[harðkjarnapönk]]ið. Aðrir túlkuðu þessa byltingu sem leið til þess að láta reyna á takmörk tónlistargerðar, síð-pönkið kom fram á sjónarsviðið. Upphaflega voru þessirflytjendur tónlistarmennþess flokkaðir sem hluti [[nýbylgjutónlist|nýbylgjunnar]] en það kom fljótt í ljós að um tvær mismunandi stefnur væri að ræða. Síð-pönksveitirnar voru yfirleitt nýjungagjarnari og meira ögrandi. Svo náðu þær heldur aldreisjaldan eins mikilli útbreiðslu og [[nýbylgjutónlist|nýbylgjusveitirnar]] þar sem þær þóttu ekki nógu „[[popp]]vænar“ og einblíndu ekki aðeins á velgengni. Jafnvel þó þær hafi almennt fengið minni umfjöllun í fjölmiðlum, þá hlutu plötur þeirra oft meiri lof gagnrýnenda. GreininTvær áttibandarískar einnigsveitir stóranhöfðuðu hópþó dyggratil áðdáendastærri áheyrendahópa. Önnur var [[Talking Heads]] sem seinnaspilaði urðubæði margirsíð-pönk sjálfirog flytjendur[[nýbylgjutónlist]] tónlistarog hennarjók fjölbreytileika sinn enn frekar með hjálp plötuframleiðandans [[Brian Eno]], hin var [[Devo]] sem náði til tónlistarstöðvarinnar [[MTV]] með grípandi [[hljóðgervill|hljóðgervla]] [[pönk]]i og áhugaverðum sjónrænum stíl sínum. <ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref>
 
Margar síð-pönksveitir voru stuttlífar, þær sem þraukuðu áttu eftir að þróast mikið tónlistarlega séð en sumar héldu áfram í nýjum búningi. Árið 1980 kaus [[Ian Curtis]], söngvari [[Joy Division]], að enda líf sitt aðeins 23 ára gamallað aldri eftir að hafa þjástglímt afvið síversnandi [[flogaveiki]]. Hljómsveitarmeðlimir höfðu verið miklir frumkvöðlar stefnunnar meðvegna tilraunumtilrauna sínumsinna með [[hljóðgervill|hljóðgervla]] og [[raftrommur]]. Eftirlifandi meðlimir komu síðan saman undir nýju nafni, [[New Order]], og byrjuðu enn frekar að prófa sig áfram í notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] og sköpuðu með þeim dansvænni tónlist.<ref>Savage, Jon. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/306865/Joy-DivisionNew-Order „Joy Division/New Order“], [http://www.britannica.com/ ''Encyclopædia Britannica'']. Skoðað 10. mars 2012.</ref> Á þessum tíma byrjuðu flestar upprunalegu síð-pönksveitirnar að þróast í burtu frá hráum og dulúðlegum hljómum í átt að hreinni tónum. Til dæmis varð ástralska sveitin [[The Birthday Party]] varð hinni mun stílhreinnari [[Nick Cave & the Bad Seeds]].<ref>Sheridan, ogDavid. [[Nýsýrurokk]http://www.trouserpress.com/entry.php?a=nick_cave_and_the_bad_seeds „Nick Cave and the Bad Seeds“], [[Echohttp://www.trouserpress.com &''Trouser thePress'']. BunnymenSkoðað 11. mars 2012.</ref> Svo þegar fylgi skosku sveitarinnar [[The Wake]] fór dvíandi gafst hún upp á drungalegu síð-pönkinu og fór að beita [[Thehljóðgervill|hljóðgervlum]] Teardropsínum Explodesá [[popp]]aðari passaðihátt innog íá endurskilgreindanþann hljómhátt fjaraði síð-pönksinspönkið hægt og bítandi út úr aðal tónlistarsenunni.<ref>ErlewineMason, Stephen ThomasStewart. [http://www.allmusic.com/exploreartist/essay/postthe-punkwake-t728p483604/biography „Post-punk“„The Wake“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 911. mars 2012.</ref>
Hugtakið „post-punk“ var fyrst notað árið 1977 af tónlistartímaritinu ''[[Sounds]]'' og var með því ætlað að lýsa hljómi bresku sveitarinnar [[Siouxsie & the Banshees]]<ref>{{bókaheimild|höfundur=Thompson, Dave|titill=Alternative rock|útgefandi=Backbeat Books|ár=2000|ISBN=ISBN 0879306076}} Bls. 60.</ref>, en hún byrjaði sem [[pönk]]sveit og tók stóran þátt í því að beina því í átt að síð-pönkinu með djarfri takt og hljóð tilraunastarfsemi.<ref>Ankeny, Jason. [http://www.allmusic.com/artist/siouxsie-and-the-banshees-p125670/biography „Siouxsie and the Banshees“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 3. mars 2012.</ref>
 
=== Síð-pönk á Íslandi ===
Lína 31 ⟶ 32:
 
=== Arfleið ===
Síð-pönksenan dó aldrei út, þó svo að vinsældum hennar hafi farið dvínandi á miðjum [[1981-1990|níunda áratugnum]]. Upprunalegu hreyfingunni lauk þó þegar flytjendur hennar fóru að beita sér á sviðum annarra tónlistarstefna, rétt eins og þeir sjálfir höfðu upprunalega horfið frá [[pönk]]inu til þess að skapa nýja hljóma. Sem dæmi um flytjendur sem fengu innblástur frá síð-pönkinu en þróuðu með sér afleiddar tónlistargreinar mætti nefna [[skógláp]]srokkarana í [[My Bloody Valentine]]<ref>Fisher, David R. [http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-04102006-103749/unrestricted/fullthesis-1.pdf „My Bloody Valentine's ''Loveless''“], [http://etd.lib.fsu.edu/ ''The Florida State University College of Music''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> og [[The Jesus And Mary Chain]] ásamt [[No Wave]] rokkurunum í [[Sonic Youth]]. Á meðan þessar sveitir voru starfandi nutu nokkrir forfeðra þeirra enn mikilla vinsælda. [[The Cure]], [[New Order]], [[Siouxsie & the Banshees]], [[Nick Cave]] og [[The Fall]] voru áfram virkar þó að tónlist þeirra hefði glatað upprunalega heillandi hljóm sínum. Þó er mögulegt að finna fyrir áhrifum síð-pönksins í gegnum samtíða tónlist hjá hljómsveitum á borð við [[Radiohead]],<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> [[The Horrors]],<ref>[http://post-punk.com/ „Post-Punk Revival Artists“], [http://post-punk.com/ ''Post-punk.com''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> [[Interpol]], [[Franz Ferdinand]] og [[The Strokes]]. Þessar sveitir áttu það sameiginlegt að spila tónlist undir áhrifum síð-pönks og [[nýbulgjutónlistnýbylgjutónlist]]ar og talið er að þetta hafi markað einskonar eindurreisn slíkrar tónlistar. Líkt og með síð-pönksveitir [[1971-1980|áttunda]] og [[1981-1990|níunda]] áratugarins, þá var mikil fjölbreytni í því hvernig þessar hljómsveitir nálguðust tónlistina, allt frá hráu pönki til grípandi [[popp]]s. Talið er að endurreisnin hafi byrjað seint á [[1991-2000|tíunda áratugnum]]<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/style/new-wavepost-punk-revival-d13761 „New Wave/Post-Punk Revival“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> en áhrifa hennar gætir enn í dag meðal sveita á borð við [[S.C.U.M]]<ref>Cole, Rachel. [http://www.vman.com/articles/scum/ „S.C.U.M“], [http://www.vman.com/ ''Vman''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> og nýju bresku sveitinnisveitina [[ToyTOY]], en tónlistbáðar hennarspila erþær samblandaeinskonar samblöndu af [[sýrurokk]]i, [[krátrokk]]si og síð-pönkspönki.<ref> Long, Ralegh [http://thequietus.com/articles/06746-field-day-review „Field Day 2011: The Quietus Review - Toy“], [http://www.thequietus.com/ ''The Quietus'']. Skoðað 10.mars 2012.</ref>
 
== Tengt efni ==