|
[[Image:Great_Mosque_of_Djenn%C3%A9_1.jpg|thumb|right|280px|[[Djenné]] var mikilvægur verslunarstaður. Borgin var stofnuð um [[800]] og er núna á [[heimsminjaskrá UNESCO]] ]]
'''Saharaverslunin''' milli [[Miðjarðarhaf]]slandanna og [[Vestur-Afríka|Vestur-Afríku]] var mikilvæg [[verslunarleið]] frá [[8._öldin|8. öld]] fram á þá [[16._öldin|16.]] [[Sahara]]eyðimörkin er illfært flæmi sem skilur hagkerfi Miðjarðarhafssvæðisins frá hagkerfi Vestur-Afríku, svo að rétt er að spyrja hvernig slík verslun hefur getað þrifist. [[Fernand Braudel]] benti á (í bókinni ''The Perspective of the World'') að slík svæði (eins og t.d. [[Atlantshaf]]ið) eru ferðarinnar virði aðeins í undantekningartilvikum, eða þegar hagnaðurinn er meiri en tapið. En ólíkt Atlantshafinu var Saharaeyðimörkin alla tíð vettvangur viðskipta milli fólks í smærra samhengi.
Verslunin byggðist á [[úlfaldalest]]um þar sem notaðir voru [[drómedari|drómedarar]]. Dýrin voru fituð í nokkra mánuði á [[Magreb]]svæðinu eða [[Sahel]]svæðinu áður en lestin var mynduð. Samkvæmt landkönnuðinum [[Ibn Battuta]], sem ferðaðist með úlfaldalest á [[14. öldin|14. öld]] var meðalstærð slíkra lesta um þúsund dýr, en sumar náðu upp í 12.000 dýr. Fyrir úlfaldalestunum fóru vel launaðir leiðsögumenn af þjóð [[Berbar|Berba]] sem þekktu eyðimörkina vel og gátu tryggt öryggi lestarinnar fyrir öðrum [[Hirðingi|hirðingjum]]. Afkoma úlfaldalestanna var ótrygg og krafðist vandlegs skipulags. Hlauparar voru sendir á undan lestinni til [[vin]]janna á leiðinni til að sækja vatn fyrir lestina meðan hún var enn nokkrar dagleiðir frá, þar sem ekki var hægt að flytja vatn sem dygði alla leiðina.
==Elsta Saharaverslunin==
[[Image:Menare.jpg|thumb|right|Úlfaldalest í Alsír ]]
Styttri verslunarleiðir kringum [[Nílardalur|Nílardal]] hafa verið í notkun frá fornu fari, en ferðalög yfir [[Sahara]] voru erfið áður en úlfaldar voru teknir í notkun sem [[burðardýr]]. Hlutir sem hafa fundist langt frá þeim stöðum þar sem þeir voru framleiddir gefa vísbendingu um verslun, einkum í vesturhluta eyðimerkurinnar þar sem hún er þrengst. Einnig eru merki um slík tengsl í bókmenntum frá klassíska tímanum. Hugsanlegt er að borgin [[Aoudaghost]] í [[Máritanía|Máritaníu]] hafi orðið til í tengslum við þessa fyrstu verslun á [[5. öldin|5. öld]].
[[Hellamyndir]] sunnan Sahara af [[Hestur|hestum]] sem draga stríðsvagna hafa fengið menn til að álykta að hestar kunni að hafa verið notaðir, en engar svo gamlar beinagrindur af hestum hafa fundist. Stríðsvagnar eru auk þess ólíkleg flutningstæki vegna þess hversu litlir þeir voru.
Elstu merki um tamda úlfalda á svæðinu eru frá því á [[3. öldin|3. öld]]. Þeir voru notaðir af Berbum og gáfu möguleika á reglulegum ferðum yfir Saharaeyðimörkina þvera, en reglulegar verslunarleiðir fóru ekki að þróast fyrr en með útbreiðslu [[Íslam]] í [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]] á [[7. öldin|7.]] og [[8. öldin|8. öld]]. Tvær aðalleiðir urðu til; Önnur lá um vesturhluta eyðimerkurinnar frá því svæði sem nú er [[Marokkó]] að [[Nígerfljót]]i. Hin leiðin lá frá svæði sem nú er í [[Túnis]] að svæðinu kringum [[Tsjadvatn]]. Þessar leiðir voru tiltölulega stuttar og buðu upp á net lífsnauðsynlegra vatnsbóla sem mörkuðu leiðina ófrávíkjanlega. Lítt austar, í suðurhluta [[Líbýa|Líbýu]] var engin leið vegna skorts á vatnsbólum og hættu á sandstormum. Leið sem lá frá Nígerfljóti að Egyptalandi var í notkun fram á [[10. öldin|10. öld]] þegar hún var lögð niður vegna þess hve hættuleg hún var.
==Saharaverslunin á miðöldum==
Vöxtur [[Ganaveldið|Ganaveldisins]] á því svæði sem nú er í suðurhluta Máritaníu fylgdi vexti Saharaverslunarinnar. Miðjarðarhafssvæðið skorti [[gull]] en framleiddi [[salt]], þar sem Vestur-Afríkulöndin áttu nóg af gulli en vantaði salt. [[Þrælaverslun]]in var líka mikilvæg þar sem fólk sunnan Sahara var selt sem húsþrælar norður og Vestur-Afríkuríkin keyptu þjálfaða hermenn að norðan. Margar verslunarleiðir urðu til, en þær mikilvægustu enduðu við [[Sijilmasa]] þar sem nú er [[Marokkó]] og [[Ifriqua]] þar sem nú er [[Túnis]]. Í þessum (og öðrum) borgum Norður-Afríku komust kaupmenn Berba í kynni við Íslam og snerust til þeirrar trúar. Þegar á 8. öld ferðuðust múslimar til Gana þar sem margir tóku Íslam og líklegt þykir að verslun við Ganaveldið hafi notið þess. Kringum [[1050]] hertók Ganaveldið Aoudaghost, en nýjar gullnámur við borgina [[Bure]] drógu úr verslun við þá borg en juku verslun við [[Sósóar|Sósóa]] sem síðar stofnuðu [[Malíveldið]].
Líkt og Gana, var Malí múslímskt konungsveldi, og innan þess hélt gull-salt verslunin áfram. Önnur, minna mikilvæg verslunarvara voru [[þrælahald|þrælar]], [[kólahnetur]] úr suðri, og [[þrælaperlur]] og [[ponta|pontur]] (kuðungar sem voru notaðir sem [[gjaldmiðill]]) úr norðri. Það var á tímum Malíveldisins sem stóru borgirnar við Nígerfljót, svo sem [[Gao]] og [[Djenné]], blómstruðu og [[Timbúktú]] varð þekkt um alla [[Evrópa|Evrópu]] fyrir auðæfi sín. Í Vestur-Afríku urðu til mikilvægir verslunarstaðir á svæðinu mitt á milli skógarins og sléttunnar; Sem dæmi má nefna [[Begho]] og [[Bono Manso]] (þar sem nú heitir [[Gana]]) og [[Bondoukou]] (þar sem nú heitir [[Fílabeinsströndin]]). Borgir á vestari leiðunum voru áfram mikilvægar, svo sem [[Oudane]], [[Oualata]] og [[Chinguetti]] þar sem nú heitir Máritanía, meðan [[Túaregar|Túarega]]bæirnir [[Assodé]] og [[Agades]] blómstruðu við eystri leiðina þar sem nú er [[Níger]].
Eystri verslunarleiðin leiddi til þróunar hins langlífa [[Kanem-Bornuveldið|Kanem-Bornu]]veldis á svæðinu kringum Tsjadvatn. Þessi verslunarleið var ekki eins ábatasöm og varð einungis mikilvæg þegar umrót var í vestri, eins og meðan á innrásum [[Almóhad]]a stóð.
==Hnignun Saharaverslunarinnar==
[[Image:Sahara.jpg|thumb|right|Saharaeyðimörkin]]
Siglingar [[Portúgal]]a eftir vesturströnd Afríku opnuðu nýjar leiðir til verslunar milli Evrópu og Vestur-Afríku. Snemma á [[16._öldin|16. öld]] höfðu Evrópubúar komið sér upp stöðvum á ströndinni og viðskipti við hina ríkari Evrópubúa urðu brátt mikilvægari en nokkuð annað fyrir íbúa Vestur-Afríku. Efnahagslegt og pólitískt mikilvægi Norður-Afríku minnkaði að sama skapi, meðan verslunarleiðin yfir Sahara var áfram löng og áhættusöm. En mesta áfallið sem verslunin varð fyrir var [[Marokkóstríðið]] [[1591]]-[[1592|2]]. Marokkó hélt með her yfir eyðimörkina og réðist á Timbúktú, Gao og aðra verslunarstaði, eyðilagði byggingar og rak velmegandi borgara í útlegð. Þessi truflun leiddi til snögglega minnkandi mikilvægis þessara borga og andúðar sem dró verulega úr viðskiptum.
Saharaverslunin hélt samt áfram í mjög smækkaðri mynd, en aðrar verslunarleiðir til strandar Vestur-Afríku urðu sífellt auðfarnari, sérstaklega eftir innrás [[Frakkland|Frakka]] á sahelsvæðið við lok [[19._öldin|19. aldar]] og byggingu [[járnbrauta]] inn í landið sem fylgdi í kjölfarið. Lagt var á ráðin um járnbraut frá [[Dakar]] til [[Algeirsborg]]ar um Níger, en hún var aldrei lögð. Þegar þjóðirnar á svæðinu fengu sjálfstæði eftir [[1960]] var norður-suðurleiðin skorin sundur af landamærum ríkja. Stjórnir ríkjanna voru andsnúnar þjóðernisvakningu túarega og gerðu þannig litla tilraun til að viðhalda eða endurvekja Saharaverslunina. [[Uppreisn túarega]] við lok [[20._öldin|20. aldar]] og [[borgarastyrjöldin í Alsír]] ollu enn fremur truflunum á leiðunum og lokun margra vega.
Í dag eru nokkrir [[malbik]]aðir vegir sem liggja um eyðimörkina og fáir [[Flutningabíll|flutningabílar]] sjá um Saharaverslunina sem felst aðallega í viðskiptum með salt og [[eldsneyti]]. Hefðbundnar slóðir eru nú að mestu lausar við úlfalda, en styttri leiðir frá Agades til [[Bilma]] og Timbúktú til [[Taoudenni]] eru enn notaðar, sjaldan en reglulega. Einstaka túaregar nota enn hefðbundnu verslunarleiðirnar og ferðast með kameldýr allt að 1.500 kílómetra leið og sex mánuði ársins með salt úr eyðimörkinni sem þeir selja við jaðarinn.
==Heimildir==
* M'hammad Sabour og Knut S. Vikør (ritstj.), ''[http://www.hf-fak.uib.no/institutter/smi/paj/Masonen.html Ethnic Encounter and Culture Change]'', Bergen, 1997, [http://www.google.co.uk/search?q=cache:5XWSfLiHmtMJ:www.uta.fi/~hipema/trans.htm+trans-Saharan-trade&hl=en] Síðast sótt úr Google skyndiminni í janúar 2005.
* [http://www.metmuseum.org/toah/hd/gold/hd_gold.htm The Trans-Saharan Gold Trade 7th-14th Century] frá [[Museum of Modern Art]]
* Kevin Shillington (ritstj.), [http://www.routledge-ny.com/ref/africanhist/tuareg.html "Tuareg: Takedda and trans-Saharan trade"], ''Encyclopaedia of African History'', Fitzroy Dearborn, 2004, ISBN 1579582451
*Lewicki T., "The Role of the Sahara and Saharians in Relationships between North and South", ''UNESCO General History of Africa: Volume 3'', University of California Press, 1994, ISBN 9236017096
*[[Fernand Braudel]], ''The Perspective of the World,'' vol III of ''Civilization and Capitalism'' 1984 (á frönsku 1979)
{{enwikiheimild|Trans-Saharan trade|14. júlí|2005}}
{{Gæðagrein}}
[[Flokkur:Verslunarleiðir]]
[[Flokkur:Hagsaga]]
[[Flokkur:Saga Afríku]]
[[Flokkur:Sahara]]
[[Flokkur:Miðaldir]]
[[bg:Транссахарска търговия]]
[[da:Trans-Sahara-handelen]]
[[de:Transsaharahandel]]
[[en:Trans-Saharan trade]]
[[eo:Tra-sahara komerco]]
[[es:Comercio transahariano]]
[[he:סחר חוצה סהרה]]
[[io:Komercado Trans-Saharana]]
[[it:Vie commerciali trans-sahariane]]
[[ja:サハラ交易]]
[[ko:사하라 종단 무역]]
[[nn:Transsaharahandel]]
[[ru:Торговый путь через Сахару]]
[[scn:Cummerciu transaharianu]]
[[sv:Transsaharahandel]]
[[zh:跨撒哈拉贸易]]
| 