| [[Lönd eftir mannfjölda|210. sæti]]<br />56.385<br />0,2/km²
|-
|[[Sjálfstæði]]
| undir dönskum yfirráðum<br />heimastjórn síðan [[1979]]
|-
| [[Gjaldmiðill]]
| [[Dönsk króna]] (DKK)
|-
| [[Tímabelti]]
| [[UTC]]+0 til -4
|-
| [[Þjóðsöngur]]
| [[Nunarput utoqqarsuanngoravit]]
|-
| [[Þjóðarlén]]
| [[.gl]]
|-
| [[Alþjóðlegur símakóði]]
| +299
|}
<onlyinclude>'''Grænland''' ([[grænlenska]]: '''Kalaallit Nunaat''' (land Grænlendinganna); [[danska]]: '''Grønland''') er [[sjálfsstjórnarsvæði]] undir [[Danmörk|danskri]] stjórn.
'''Grænland''' er stærsta eyja jarðar, 2,2 milljónir [[ferkílómetri|km<sup><small>2</small></sup>]]. Landafræðilega tilheyrir Grænland [[Norður-Ameríka|Norður-Amerísku]] [[heimsálfa|heimsálfunni]] en stjórnarfarslega [[Evrópa|Evrópu]]. Höfuðborg er [[Nuuk]], á [[danska|dönsku]] ''Godthåb''.</onlyinclude>
Um 81 prósent landsins er þakið [[jökull|jökli]]. Nánast allir Grænlendingar búa í byggðum við firði á suðvesturhluta eyjunnar þar sem er mun mildara veðurlag en annars staðar.
Flestir Grænlendinga hafa bæði [[inuíti|inuíta]] og norræna forfeður og tala [[Grænlenska|grænlensku]] (Kalaallisut) sem móðurmál. Um 50.000 manns tala grænlensku en að eru fleiri en mælendur allra annarra [[Eskimó-aleúsk tungumál|eskimó-aleúskra]] mála samanlagt. Um 20 prósent íbúa Grænlands eru af [[Danmörk|dönskum]] uppruna og hafa [[Danska|dönsku]] að móðurmáli. Bæði þessi mál eru opinberar tungur, hin formlega gerð grænlensku sem er kennd í skólum og notuð sem ritmál er aðallega mótuð úr vestur-grænlenskum mállýskum.
Grænland var ein af [[Noregur|norsku]] [[Krúnunýlenda|krúnunýlendunum]] allt fram til [[1814]] þegar það varð formlega [[Danmörk|dönsk]] nýlenda, þó svo að Noregur og Danmörk hafi verið sameiginlegt konungdæmi um aldir (eða allt frá [[1536]]). Frá [[5. júní]] [[1953]] varð Grænland hluti af Danmörku sem danskt [[fylki|amt]]. Eftir [[þjóðaratkvæðagreisla|þjóðaratkvæðagreislu]] [[1978]] fékk Grænland [[heimastjórn]] sem tók gildi [[1. maí]] [[1979]]. [[Þjóðhöfðingi]] er enn [[Margrét II]], Danadrottning.
== Landlýsing ==
[[Mynd:Greenland ice stream.jpg|thumb|left|200px|Skriðjökull á Grænlandi]]
[[Mynd:Greenland big.png|thumb|Grænlandskort]]
Að flatarmáli telst Grænland vera 2.099.988 [[Ferkílómetri|km²]], og af því er 1.799.992 km² (85,7%) þakið jökli. Fjarlægðin frá nyrsta odda (Kap Morris Jesup) að þeim syðsta (Kap Farvel) eru 2.650 km. Strandlínan telst vera 39.330 km, og er það nánast sama vegalengd og ummál jarðar við [[Miðbaugur|miðbaug]].
Hæsta fjall á Grænlandi er [[Gunnbjörnsfjall]] (um 3700 m) á austurströndinni, mitt á milli [[Ammassalik]] og [[Scoresbysund]]s.
Milli Blossville Kyst sunnan við [[Scoresbysund]] og [[Ritur]] við [[Aðalvík]] vestast á [[Hornstrendur|Hornströndum]] er einungis um 290 km.
Allar byggðir eru við strandlengjuna og flestar þeirra á suðvesturströndinni. Af 18 sveitarfélögum eru 15 á Vestur-Grænlandi ([[Aasiaat]], [[Ilulissat]], [[Kangaatsiaq]], [[Qasigiannguit]], [[Qeqertarsuaq]], [[Upernavik]], [[Uummannaq]], [[Maniitsoq]], [[Nuuk]], [[Paamiut]], [[Sisimiut]], [[Ivittuut]], [[Nanortalik]], [[Narsaq]], [[Qaqortoq]]), tvö á austurströndinni ([[Ammassalik]], [[Ittoqqortoormiit]]) og einungis eitt á Norður-Grænlandi ([[Qaanaaq]]). Norðaustur-Grænland, hluti Norður-Grænlands og stór hluti Austur-Grænlands er utan sveitarfélaga og er þar stæsti þjóðgarður í heimi, um það bil 972.000 km² að flatarmáli.
Enginn jökull er á allra nyrsta hluta Grænlands [[Peary Land]], loftslagið er oft of þurrt til þess að snjór geti myndast. Áætlað er að ef allur Grænlandsjökull bráðnaði mundi yfirborð úthafa hækka um meira en 7 [[Metri|metra]].
Á árabilinu milli [[1989]] og [[1993]] boruðu vísindamenn ofan í Grænlandsjökul þar sem hann er hvað þykkastur og náðu þeir upp 3,2 [[km]] löngum borkjarna. Skoðun laga og efnagreining á kjarnanum hefur kollvarpað mörgum kenningum um veðurfar og veðurþróun. Það hefur nefnilega komið í ljós að sú veðursaga sem hægt er að lesa úr kjarnanum nær um það bil 100.000 ár aftur í tímann og sýnir að veðurbrigði og hitabreytingar hafa verið mun meiri og gerst miklu snöggar en áður var talið.
== Lífríki ==
Heimskautaloftslag einkennir að sjálfsögðu lífríki Grænlands að fáeinum svæðum undanteknum, t.d. [[Narsarsuaq]]. Við suðvesturströndina er aðeins hlýrra vegna þess að þangað nær angi af [[Golftstraumurinn|Golfstraumnum]]. Hitastig inn á jökli nær allt að –70 °C á vetrum og upp að frostmarki á sumrin.
=== Plöntur ===
Á þeim svæðum sem ekki eru þakin jökli er dæmigerður túndrugróður. Nánast enginn hágróður en hins vegar grös og mosar. Um 500 tegundir plantna hafa fundist og er þá burtséð frá þeim tegundum sem sáð eða plantað hefur verið.
=== Dýralíf ===
Átta tegundir [[spendýr]]a lifa á landi þó að [[ísbjörn|ísbirnir]] (Ursus maritimus) séu oftar á ís á hafi úti en á landi. [[Hreindýr]] (Rangifer tarandus) eru algeng á Vestur-Grænlandi, [[sauðnaut]] (Ovibus moschatus) og [[hreysikettir|hreysikettir]] (Mustela erminea) eru algengir á norðausturhluta Grænlands. [[Heimskautarefur|Heimskautarefir]] (Alopex lagopus), sem eru í tveimur litaafbrigðum hvítir eða bláir, eru algengir um alla strandlengjuna. [[Úlfur|Úlfar]] (Canis lupus) lifa hér og þar á norður og norðausturhluta Grænlands, allt suður að 70°. [[Pólhéri|Pólhérar]] (Lepus arcticus) eru algengir víða um landið. [[Kragalæmingi|Kragalæmingar]] (Dicrostonyx torquatus) eru einu [[nagdýr]]in sem eru upprunaleg.
Fimm tegundir [[selur|sela]] lifa í hafinu við Grænland. Þær eru [[hringanóri]] (Phoca hispida), [[landselur]] (Phoca vitulina), [[vöðuselur]] (Phoca groenlandica), [[blöðruselur]] (Cystophora cristata) og [[kampselur]] (Erignatus barbatus). Þar að auki [[rostungur|rostungar]] (Odobenus rosmarus) sem eru náskildir selum.
Fimmtán tegundir [[hvalur|hvala]] lifa við Grænland, þar á meðal [[langreyður]], [[steypireyður]], [[búrhvalur]], [[hrefna]], [[hnísa]], [[náhvalur]] og [[hnúfubakur]].
Um 230 tegundir fugla hafa sést á Grænlandi og eru þar af um 60 tegundir [[varpfugl|varpfugla]]. Nefna má [[hrafn]], [[rjúpa|rjúpu]], [[snæugla|snæuglu]], [[lundi|lunda]], [[fálki|fálka]], [[æðarfugl]], [[haftyrðill|haftyrðil]] og [[álka|álku]].
== Sögustiklur ==
Á þúsundum ára námu fámennir hópar land á Grænlandi að norðan. Komu þeir yfir hafísinn frá [[Alaska]] og norðurhluta [[Kanada]]. [[Fornleifafræði|Fornleifafræðingar]] hafa aðgreint nokkra menningartímar sem nefnir eru eftir aðalfundarstöðum.
* Á tímaskeiðinu 2500 f.Kr. fram að 2000 f. Kr. réði svonefnd ''Independence I'' menning. Flest allir fundir tengdir þessu skeiði hafa verið gerðir lengst í norðri á Peary Land. Einkum virðist sauðnautaveiði verið mikilvæg.
* Á öldunum 1400 f.Kr fram til 500 f.Kr. fluttu nýjir hópar frá Kanada til Grænlands. Þetta menningarskeið er nefnt ''Saqqaq-menningin'' og íbúarnir búsettu sig allt frá [[Upernavik]] í norðri til núverandi [[Nuuk]] í suðri. Þetta fólk bjó til steinlampa, boga og skutla. Það virðast einnig hafa haft með sér hunda. En er víða að finna fornleifar frá þessu menningarskeiði.
* Um 500 f.Kr. fluttist svo nefnt ''Dorset-fólk'', þetta skeið einnig er nefnt ''Tunit-menning'', inn frá norðri að nýju inn á sama svæði og ofan er umtalað. Af fornminjafundum frá þessum menningarheimi má nefna stóra steina sem virðast hafa verið notaðir sem vörður til að vísa veg, fígúrur tálgaðar i stein og nálar gerðar úr [[rostungur|rostungstönnum]].
* Um ár 900 náðu nýir hópar fólks til Norður-Grænlands, þessir hópar komu alla leið frá Alaska. Ólíkt hvað varðar hina fyrrnefndu menningartíma er vitað að þetta fólk var [[inuíti|inuítar]] og voru þetta forfeður núverandi grænlendinga. Þeir höfðu með sér háþróaða veiðimannamenningu, byggðu og notuðu [[kajak|kajaka]] og svonefnda „konubáta“ (umiak). Hús þeirra voru byggð úr steini og torfi og hvalbein notuð í sperrur. Þetta menningartímabil er kennt við ''Thule'' því þar voru fyrstu fornleifafundirnir gerðir. Hluti fólksins fylgdi austurströndinni og einangraðist frá hinum íbúunum. Stæsti hlutinn settist að á vesturströndinni og flutti smám saman allt lengra suður og náðu suðurtanga Grænlands, Kap Farvel, um ár 1500. Í kringum 1200 tók menningin talsverðum stakkaskiptingum og er frá því kölluð ''Inugsuk-menning''. Þetta er það menningarskeið sem ríkt hefur allt fram á okkar daga.
* Um ár 900 sá [[Gunnbjörn Úlfsson]] til lands og nefndi það [[Gunnbjarnarsker]]. Þegar norrænir menn fóru að nema land á vesturströnd landsins í lok [[10. öld|10. aldar]] komu þeir að óbyggðu landi. Hins vegar fundu þeir húsarústir, leifar af bátum og veiðarfærum. Á sama tíma og norrænir menn fóru að nema land í suðri fluttu nýjir hópar inuíta inn í norðurhlutann.
* [[982]] fór [[Eiríkur rauði]] í útlegð til Grænlands og valdi að setjast að í [[Brattahlíð|Bröttuhlíð]] og nefndi hann landið Grænland.
* [[986]] sigldu 25 skip með 500 - 700 manns um borð frá Íslandi, en einungis 14 af þeim náðu landi í Austurbyggð.
* Um [[1000]] sneri [[Leifur Eiríksson]], sonur Eiríks rauða, aftur frá Norgi og hafði hann þá tekið kristni. Hann boðaði norrænum mönnum á Grænlandi kristni og byggði [[Þjóðhildarkirkja|Þjóðhildarkirkju]] í Bröttuhlíð (sem á grænlensku heitir nú Qassiarsuk). Þar stendur enn mjög vel varðveitt rúst af kirkjunni.
* Árið [[1126]] var biskupsstóll stofnaður í [[Garðar (Grænlandi)|Görðum]]. Fyrsti biskupinn var [[Arnaldur (Garðabiskup)|Arnaldur]].
* Um 1150 hittust norrænir menn og inuítar í fyrsta sinn í [[Norðurseta|Norðursetu]].
* Árið [[1261]] gengu Grænlendingar Noregskonungi á hönd.
* Fyrir miðja 14. öld fór Vestribyggð í eyði. Er talið að tvennt hafi komið til: kólnandi loftslag og ágangur inuíta að norðan. Upp úr þessu lögðust Norðursetuferðir af. Siglingum frá Noregi fækkaði mjög um sama leyti vegna áhrifa [[Svartidauði|svartadauða]] þar í landi.
* Um [[1368]] fórst Grænlandsknörrinn og lögðust þá af reglulegar siglingar frá Noregi.
* Árið [[1377]] dó [[Álfur (Garðabiskup)|Álfur]] biskup og var Grænland biskupslaust eftir það.
* Árið [[1385]] hrakti [[Björn Einarsson Jórsalafari|Björn Jórsalafara]] til Grænlands og dvaldi þar í tvo vetur með liði sínu.
* Árið [[1406]] hrakti skip til Grænlands með fjölda stórættaðra Íslendinga um borð. Sigldu þeir á brott [[1410]] og spurðist ekki til norrænna manna á Grænlandi eftir það, svo öruggt sé.
* Frá miðri 15. öld eru óljósar sagnir um að [[Baskar|baskneskir]] hvalveiðimenn hafi rænt Eystribyggð.
* Árið [[1540]] kom íslenskt skip til Grænlands og fundu þá skipverjar enga norræna menn á lífi. Leikur allt á huldu hvernig stóð á því að norrænir menn hurfu frá Grænlandi. Kólandi loftslag og sjúkdómar geta verið mikilvæg ástæða, einnig eru ágiskanir um að barátta við inuíta hafi átt sinn hlut í hvarfinu.
* Árið [[1721]] sendi [[Friðrik 4]] danakonungur prestinn [[Hans Egede]] til Grænlands til að leita norrænna manna. Þá var hvergi að finna en Hans Egde hitti hins vegar fyrir inuíta og hóf trúboð meðal þeirra. Hann setti sér upp samastað og nefndi hann Godthåb (sem nú er nefnt á grænlensku [[Nuuk]]) og byggði þar upp trúboðsstöð og hóf einnig verslun á vegum danska konungsins. Uppfrá þessu varð Grænland í raun dönsk [[nýlenda]].
* Formlega var Grænland [[Noregur|norsk]] nýlenda allt fram til [[1814]], en það ár varð hún formlega dönsk eftir upplausn dansk-norska ríkisstjórasambandsins.
* Í fyrstu heimstyrjöldinn, milli [[1914]] og [[1918]], var Danmörk og þar með einnig Grænland hlutlaust.
* Árið [[1932]] hertóku norskir hermenn hluta af Austur-Grænlandi sem nefnt er [[Eirik Raudes Land]]. Milli [[12. júli]] [[1932]] og [[5. apríl]] [[1933]] var það setið af norskum hermönnum og embætismönnum. Var það [[Quisling|Vidkun Quisling]], sem þá var norskur varnarmálaráðherra, sem hafði skipað fyrir um hersetuna. Alþjóðadómstóllinn í Haag úrskurðaði hins vegar að þetta landsvæði tilheyrði Danmörku og voru þá norsku hermennirnir kallaðir heim.
* Í seinni heimstyrjöldinni, milli [[1940]] og [[1945]], var Grænland mikilvægur hlekkur í fraktflugi bandamanna milli [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og [[England]]s og einnig í eftirliti með þýskum kafbátum. Þjóðverjar gerðu tilraunir að setja upp veðurathugunarstöðvar á Norðaustur-Grænlandi en voru hraktir þaðan.
* [[1945]] hófu Bandaríkin byggingu flugstöðvar á Norður-Grænlandi (''Thule Air Base''). Árið [[1951]] gerðu Bandaríkin og Danmörk samning um sameigilegar varnir Grænlands. Öll kaldastríðsárin var Grænland mikilvægur hlekkur í varnarmálum Bandaríkjanna.
* Nýlendutíminn leið undir lok árið [[1953]] þegar stjórnarskrá Danmörku var breytt á þann hátt að Grænland var gert að hluta af danska ríkinu sem eigið „amt“ ([[fylki]]).
* Árið [[1979]] fékk Grænland heimastjórn með eigin þingi og ríkisstjórn.
* Í [[þjóðaratkvæðagreiðsla|þjóðaratkvæðagreiðslu]] [[1982]] var ákveðið að Grænland segði sig úr [[Evrópubandalagið|Evrópubandalaginu]].
