„Grænmeti“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Luckas-bot (spjall | framlög)
m r2.7.1) (robot Bæti við: sa:शाकानि, sn:Muriwo
mEkkert breytingarágrip
Lína 6:
Grænmeti er þannig gert úr [[lauf]]inu (t.d. [[kál]]), [[stilkur|stilknum]] ([[spergill]]), [[rót]]inni (t.d. [[kartafla]]), [[blóm]]inu (t.d. [[spergilkál]]) og [[laukur|lauknum]] (t.d. [[hvítlaukur]]). Að auki eru ýmsir ávextir skilgreindir sem grænmeti, t.d. [[agúrka]], [[grænmergja]], [[grasker]], [[lárpera]] og jafnvel [[belgbaun]]ir.
 
Sumt borðagrænmeti sum grænmetiborða hráhrátt, ogen annað þarf að elda önnur áður en hægt er að borða þauþað. Grænmeti eru notuðer oftast notað í réttumrétti sem eru ekki [[sætleiki|sætir]], í til dæmis [[forréttur|forréttumforrétti]], [[aðalréttur|aðalréttumaðalrétti]] og [[salat|salötumsalöt]]. NokkurNokkrar grænmetitegundir grænmetis eru notuðnotaðar í [[eftirréttur|eftirréttum]], eins og til dæmis [[rabarbari]] og [[gulrót]].
 
== Flokkun ==
Í daglegu tali eruer grænmetigreint ekki talin þaumilli sömugrænmetis og ávextirávaxta. Ávextir eru yfirleitt talnirtaldir sætir, en grænmeti eru ekki talin svona. Í [[vísindi|vísindumgrasafræði]] er merking orðsins öðruvísi.ávöxtur Tilhins dæmis í [[grasafræði]] er merking orðsinsvegar nákvæmari: ávöxtur er það sem vex úr [[eggleg]]i á [[dulfrævingur|dulfrævingi]]. Merking þessi er heilmikið ólík þá sem er notuð í daglegu tali. Þess vegna eru sumar jurtir sem eru yfirleitt flokkaðirflokkaðar sem grænmeti, eins og [[eggaldin]], [[paprika|paprikur]] og [[tómatur|tómatar]], eruflokkaðar ekkisem flokkaðir svonaávextir í grasafræði. Flestar [[korn]]tegundir eru líka í raun grænmeti, auk [[pipar]]s, [[rauður pipar|rauðs pipars]] og margra annarra kryddtegunda. Sumar jurtir, eins og [[maís]] og [[gulerta|gulertur]], eru talnaraðeins grænmetikallaðar aðeinsgrænmeti þegarmeðan þær eru óþroskaðarófullþroskaðar.
 
Skilgreining grænmetannaá því hvað telst til grænmetis er öðruvísiólík í ólíkum löndum og áólíkum ólík tungumáltungumálum. Til dæmis íÍ [[Brasilía|Brasilíu]] eru [[lárpera|lárperur]] talnartil dæmis álitnar vegar ávextir af því þær eru oft notaðar í eftirréttum, en í öðrum löndum, eins og í [[Mexíkó]] eða [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]], eru þær flokkaðar sem grænmeti af því þær eru notaðar í salötumsalöt og sósumsósur.
Í daglegu tali eru grænmeti ekki talin þau sömu og ávextir. Ávextir eru yfirleitt talnir sætir, en grænmeti eru ekki talin svona. Í [[vísindi|vísindum]] er merking orðsins öðruvísi. Til dæmis í [[grasafræði]] er merking orðsins nákvæmari: ávöxtur er það sem vex úr [[eggleg]]i á [[dulfrævingur|dulfrævingi]]. Merking þessi er heilmikið ólík þá sem er notuð í daglegu tali. Þess vegna eru sumar jurtir sem eru yfirleitt flokkaðir sem grænmeti, eins og [[eggaldin]], [[paprika|paprikur]] og [[tómatur|tómatar]], eru ekki flokkaðir svona í grasafræði. Flestar [[korn]]tegundir eru líka í raun grænmeti, auk [[pipar]]s, [[rauður pipar|rauðs pipars]] og margra annarra kryddtegunda. Sumar jurtir, eins og [[maís]] og [[gulerta|gulertur]], eru talnar grænmeti aðeins þegar þær eru óþroskaðar.
 
Skilgreining grænmetanna er öðruvísi í ólíkum löndum og á ólík tungumál. Til dæmis í [[Brasilía|Brasilíu]] eru [[lárpera|lárperur]] talnar ávextir af því þær eru oft notaðar í eftirréttum, en í öðrum löndum, eins og í [[Mexíkó]] eða [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]], eru þær flokkaðar sem grænmeti af því þær eru notaðar í salötum og sósum.
 
== Næring ==
Grænmetis borða grænmetineyta á marga ólíka hætti, hvort sem er í aðalréttum eða sem [[snarl]]. Það magn [[næringarefni|næringarefna]] sem grænmeti innihaldainniheldur er breytilegt í ólíkumeftir grænmetumtegundum. Hins vegar innihaldainniheldur grænmeti almennt dálítiðséð lítið [[prótín]] eða [[feitifita|fitu]], en megagetur innihaldið innihaldamikið mikilaf [[vítamín]]um, [[steinefni|steinefnum]], [[trefjaefni|trefjaefnum]] eðaog [[kolvetni|kolvetnum]]. Talið er að grænmeti innihaldi [[andoxunarefni]] og önnur gagnleg efni sem vinna á mótigegn [[gerlar|gerlum]], [[sveppir|sveppum]], [[veira|veirum]] og [[krabbamein]]i.
 
Má borða grænmeti á marga ólíka hætti, í aðalréttum eða sem [[snarl]]. Það magn [[næringarefni|næringarefna]] sem grænmeti innihalda er breytilegt í ólíkum grænmetum. Hins vegar innihalda grænmeti almennt dálítið [[prótín]] eða [[feiti]], en mega innihalda mikil [[vítamín]], [[steinefni]], [[trefjaefni]] eða [[kolvetni]]. Talið er að grænmeti innihaldi [[andoxunarefni]] og önnur gagnleg efni sem vinna á móti [[gerlar|gerlum]], [[sveppir|sveppum]], [[veira|veirum]] og [[krabbamein]]i.
 
== Tegundir ==
 
{{aðalgrein|Listi yfir grænmeti}}
 
[[Mynd:Chholay.JPG|thumb|200px|Útsæði]]