„Japan“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
m Tók aftur breytingar 193.4.142.203 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Robbot |
||
Lína 1:
{{Land
| nafn_á_frummáli = Nippon-koku/Nihon-koku <br /> 日本国
| nafn_í_eignarfalli = Japans
| fáni = Flag of Japan.svg
| skjaldarmerki = Imperial Seal of Japan.svg
| kjörorð = ekkert
| staðsetningarkort = Japan-location-cia.gif
| tungumál = [[Japanska]]
| höfuðborg = [[Tókýó]]
| stjórnarfar = [[Þingbundin konungsstjórn]]
| titill_leiðtoga = <br />[[Keisari Japans|Keisari]]<br />[[Forsætisráðherra]]
| nöfn_leiðtoga = <br />[[Akihito]]<br />[[Yoshihiko Noda]]
| stærðarsæti = 60
| flatarmál = 377.835
| hlutfall_vatns = 0,8%
| flatarmál_magn = 1_E11
| mannfjöldaár = 2006
| mannfjöldasæti = 10
| fólksfjöldi = 127.463.611
| íbúar_á_ferkílómetra = 337
| VLF_ár = 2006
| VLF = 4.220.000.000
| VLF_sæti = 3
| VLF_á_mann = 33.100
| VLF_á_mann_sæti = 12
| staða_ríkis = [[Saga Japans|Myndun]]
| atburðir = [[Stofndagur Japans]]<br />[[Meiji-stjórnarskráin]]<br />[[Stjórnarskrá Japans|Núverandi stjórnarskrá]]<br />[[San Francisco-friðarsamningarnir]]
| dagsetningar = <br />[[11. febrúar]] [[660 f.Kr.]]<br />[[29. nóvember]] [[1890]]<br />[[3. maí]] [[1947]]<br /><br />[[28. apríl]] [[1952]]
| gjaldmiðill =[[Japanskt Jen|Jen]]
| tímabelti = [[UTC]]+9
| þjóðsöngur = [[Kimi Ga Yo]]
| tld = jp
| símakóði = +81
}}
[[Mynd:Cartedujapon.png|right|290px|thumb|Japan, (''Nippon'')]]
'''Japan''' (''Nippon/Nihon'' 日本 (táknin merkja [[sól]] og [[rót|rætur]]/uppruna), þýðir bókstaflega „Uppruni sólarinnar“), er [[landamæralaust land]] í [[Austur Asía|Austur-Asíu]], staðsett [[austur]] af [[Kóreuskagi|Kóreuskaga]] og [[vestur|vestarlega]] í [[Kyrrahafið|Kyrrahafinu]]. Nafnið er oft þýtt „Land rísandi sólar“ og er sú þýðing ættuð úr [[kínverska|kínversku]]. Áður en Japan hafði nokkur samskipti við [[Kína]], var landið kallað [[Yamato]] (大和). ''Wa'' (倭) var nafnið sem Kínverjar notuðu snemma þegar þeir töluðu um Japan.
Japan er [[eyjaklasi]], og stærstu eyjarnar eru frá norðri til suðurs, [[Kyūshū]] (九州), [[Shikoku]] (四国), [[Honshū]] (本州, stærsta eyjan), og [[Hokkaidō]] (北海道).
== Nafnsifjar ==
Japan heitir á japönsku ''Nippon'' eða ''Nihon'', bæði heitin eru skrifuð eins á japönsku ritmáli. Japanska nafnið Nippon er fyrir formlega notkun, s.s. á gjaldmiðli, frímerkjum og alþjóðlegum íþróttamótum. Nihon er hversdagslegt heiti Japans sem Japanar nota. Sem dæmi, Japanar kalla sig Nihonjin og tungumál sitt Nihongo: sem bókstaflega þýðir „japanskt fólk“ og „japönsk tunga“. Í Japan nú til dags, hefur nafnið Nippon meiri þjóðernissinnaða merkingu, notað meira af eldra fólki, meðan að Nihon er notað dagsdaglega af mestum hluta þjóðarinnar.
Heiti Japans á evrópskum tungumálum (þar með talið [[Íslenska|íslensku]]) barst með verslunarleiðum til vesturs. Nafn Japans kom fyrst fyrir í skjölum frá Marco Polo sem ''Cipangu'' úr [[mandarín]]. Hins vegar er Japan á [[kantónska|kantónsku]] ''Jatbun'', og þaðan er vestræna heitið líklegast komið. Á [[malajíska|malajísku]] varð kantónska heitið ''Japang'' og hafa [[portúgal]]skir kaupmenn rekist á það í [[Malakka]] á [[16. öld]]. Talið er að portúgalskir kaupmenn hafi borið nafnið til [[Evrópa|Evrópu]]. Það var fyrst skráð á [[Enska|ensku]] sem ''Giapan''.
[[Nihonkoku]] (日本国), er formlegt heiti Japans og þýðir í raun „japanska ríkið“.
== Saga Japans ==
{{aðalgrein|Saga Japans}}
Fornleifarannsóknir benda til þess að búseta manna í Japan hafi hafist fyrir 500.000 árum, á fyrri hluta [[fornsteinöld|fornsteinaldar]]. Á [[ísöld]]um síðustu milljón ára hefur Japan tengst meginlandi [[Asía|Asíu]] (við [[Sakhalin]] í norðri og líklegast [[Kyūshū]] í suðri), sem hefur auðveldað búferlaflutninga [[maður|manna]], [[dýr]]a og [[planta|plantna]] til japanska eyjaklasans, frá því svæði sem er nú [[Kína]] og [[Tævan]].
Við lok síðustu ísaldar og með heitara loftslagi tók [[Jomon]]-tímabilið (縄文時代) við u.þ.b. 14.500 f.Kr. Leirker frá Jomon tímabilinu í Japan eru meðal þeirra elstu í heiminum. Þegar tók að líða á Jamon tímabilið tóku að myndast smáþorp víða í Japan.
Samkvæmt klassískri goðafræði Japans var Japan sett á laggirnar á 7. öld fyrir Krist af [[Jimmu keisari|Jimmu keisara]], sem samkvæmt goðafræðinni á ættir sínar að rekja til guða.
Um 300 fyrir Krist tók við [[Yayoi]]-tímabilið (弥生時代) sem markaði endalok Jomon tímabilsins. Tímabilið einkenndist af áhrifum frá asíska meginlandinu, til dæmis barst til Japans þekking á [[hrísgrjón]]arækt og þekking á [[brons]]gerð. Jafnframt voru miklir búferlaflutningar frá mörgum hlutum Asíu til Japans á því tímabili.
Almennt er samt talið víst að einhver tímann um [[300|300 e.Kr.]] hafi [[Yamatoættin]] sameinað eyjarnar Honshū, Shikoku, Kyūshū og hugsanlega einhvern hluta [[Kórea|Kóreuskaga]] og að það hafi verið upphafið að sameiningu Japans. Á 5. og 6. öld tóku Japanar upp [[kínverska ritkerfið]] og [[Búddismi|búddisma]], fyrst gegnum Kóreuskaga en síðar beint frá Kína. [[Keisari|Keisararnir]] voru aðeins að nafninu til stjórnendur, en gegndu í raun aðeins trúarlegu hlutverki. Raunverulegt vald var í höndum hirðar aðalsmanna sem höfðu arfgeng lénsréttindi.
Árið 794 tók við [[Fujiwara]] fjölskyldan og [[Kammu keisari]], hann reisti nýja höfuðborg (áður var [[Nara]] höfuðborgin), [[Kyoto|Heian-kyo]] (heitir nú [[Kyoto]]). Fujiwara fjölskyldan efldi veldi sitt með einokun og gifti meðlimi ættarinnar inn í keisarafjöldskylduna til að halda áfram völdum. Það gerðist iðulega að keisarinn sagði af sér og útnefndi yngri mann, ættingja Fujiwara, keisara. Fyrrverandi keisari gekk svo í klaustur og stjórnaði á bakvið tjöldin.
Slíkur háttur var á lengi vel, en upp úr 900 fóru margir aðalsmenn, sem ekki höfðu mikil völd innan hirðarinnar, að hætta að sætta sig við hætti Fujiwara fjölskyldunar og settust að í héruðum þar sem þeir tóku sér völd og eignuðu sér landsvæði. Til að verja eigin landsvæði mynduðu þeir bændaheri, sem seinna kölluðust [[Samúræji|samúræjar]]. Þetta varð tilefni margra bardaga og hafði mikil áhrif á keisaraveldið. Loks árið [[1185]], sigruðu bræðurnir [[Yoshitsune]] og [[Yoritomo]] úr [[Minamoto]] fjölskylduni [[Taira]] fjölskylduna (sem þá var orðin voldugasta fjölskylda Japans) eftir langar erjur, og komu á sjogúnstjórn (herríkisstjórn, 幕府). Yoshitsune varð fyrsti einráði sjogúninn. Sjogúnstjórnin bar heitið Kamakura Sjogúnstjórnin (鎌倉幕府). Yoshitsune gerði ýmislegt til að bæta hag samúræja sinna og átti mikinn þátt í að skapa menninguna í kringum þá. Erfingjar Yoshitsune voru samt síðar meir aðeins einráðir opinberlega, en [[Hoju]] fjölskyldan stjórnaði í raun öllu á bakvið tjöldin.
<!-- vantar það helsta sem gerist á milli Kamakura sjogúnstjórnarinnar og 1854, m.a. tilurð Tokugawa sjogúnstjórnarinnar o.fl. -->
Þetta stjórnskipulag hélst lengi vel eða allt til ársins [[1854]] þegar [[Bandaríkin|Bandaríkjamenn]] voru farnir að beita Japan þrýstingi til að opna hafnir sínar fyrir erlendum kaupmönnum en Japan hafði þá verið einangrað síðan snemma á [[17. öld]].
Á [[Meiji]]tímabilinu ([[1868]] til [[1912]]) voru lénsréttindi afnumin og japanska ríkið tók á sig mynd [[kapítalismi|kapítalískra]] ríkja í Evrópu.
== Stjórnmál ==
{{Inniheldur japanska stafi}}
Í Japan er [[stjórnarskrárbundin konungsstjórn]] með tveggja deilda [[þing]]i, sem kallast [[Kokkai]] (国会). Japan hefur konunglega fjölskyldu, þar sem [[keisari]]nn er hæst settur en samkvæmt núverandi [[stjórnarskrá]] hefur hann engin raunveruleg völd heldur þjónar hann eingöngu formlegu hlutverki [[Þjóðhöfðingi|þjóðhöfðingja]]. [[Framkvæmdavald]]ið, sem heyrir undir Kokkai, er í höndum [[ríkisstjórn]]ar sem samanstendur af [[forsætisráðherra]] og öðrum ráðherrum, sem verða að vera almennir borgarar. Forsætisráðherrann er meðlimur í Kokkai. Forsætisráðherra hefur vald til að ráða og reka ráðherra, en ráðherrarnir þurfa flestir að vera meðlimir í Kokkai.
== Héraðsskipan Japans ==
{{aðalgrein|Héruð í Japan}}''
[[Mynd:Japan sea map.png|right|Kort af Japan og nálægum hafsvæðum]]
Japan er skipt upp í 47 [[hérað|héruð]] sem hér er raðað frá norðri til suðurs (sama röð er notuð í [[ISO 3166-2:JP|ISO 3166-2]]):
<table border="0"><tr><td>
* [[Hokkaidō hérað|Hokkaidō]]
* [[Aomori hérað|Aomori]]
* [[Iwate hérað|Iwate]]
* [[Miyagi hérað|Miyagi]]
* [[Akita hérað|Akita]]
* [[Yamagata hérað|Yamagata]]
* [[Fukushima hérað|Fukushima]]
* [[Ibaraki hérað|Ibaraki]]
* [[Tochigi hérað|Tochigi]]
* [[Gunma hérað|Gunma]]
* [[Saitama hérað|Saitama]]
* [[Chiba hérað|Chiba]]
* [[Tókýó hérað|Tókýó]]
* [[Kanagawa hérað|Kanagawa]]
* [[Niigata hérað|Niigata]]
* [[Toyama hérað|Toyama]]
* [[Ishikawa hérað|Ishikawa]]
* [[Fukui hérað|Fukui]]
* [[Yamanashi hérað|Yamanashi]]
* [[Nagano hérað|Nagano]]
* [[Gifu hérað|Gifu]]
* [[Shizuoka hérað|Shizuoka]]
* [[Aichi hérað|Aichi]]
* [[Mie hérað|Mie]]
</td><td valign="top">
* [[Shiga hérað|Shiga]]
* [[Kyoto hérað|Kyoto]]
* [[Osaka hérað|Osaka]]
* [[Hyogo hérað|Hyogo]]
* [[Nara hérað|Nara]]
* [[Wakayama hérað|Wakayama]]
* [[Tottori hérað|Tottori]]
* [[Shimane hérað|Shimane]]
* [[Okayama hérað|Okayama]]
* [[Hiroshima hérað|Hiroshima]]
* [[Yamaguchi hérað|Yamaguchi]]
* [[Tokushima hérað|Tokushima]]
* [[Kagawa hérað|Kagawa]]
* [[Ehime hérað|Ehime]]
* [[Kochi hérað|Kochi]]
* [[Fukuoka hérað|Fukuoka]]
* [[Saga hérað|Saga]]
* [[Nagasaki hérað|Nagasaki]]
* [[Kumamoto hérað|Kumamoto]]
* [[Oita hérað|Oita]]
* [[Miyazaki hérað|Miyazaki]]
* [[Kagoshima hérað|Kagoshima]]
* [[Okinawa hérað|Okinawa]]
</td></tr></table>
== Landafræði ==
[[Mynd:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|thumb|[[Gervihnattamynd]] af Japan]]
Japan er stórt [[eyríki]] sem teygir sig eftir hluta af [[Kyrrahafið|Kyrrahafsströnd]] Asíu. Stærstu eyjarnar heita [[Hokkaidō]], [[Honshū]] (stærst og fjölmennust), [[Shikoku]], og [[Kyūshū]]. [[Ryukyu eyjar|Ryūkyū]] eyjaklasinn teygir sig yfir 1000 km til suðvesturs frá Kyūshū alla leið til [[Tævan]]. Að auki eru um 3000 smærri eyjar sem tilheyra Japan. 73% landsins telst sem fjalllendi, fjallgarðar liggja eftir eyjunum endilöngum, venjulega frá norðri til suðurs. Hæsta fjallið er [[Fuji fjall]] sem er 3776 [[Metri|metra]] hátt og er virkt [[eldfjall]]. Hið takmarkaða flatlendi er mjög þéttbýlt, Tókíó og nágrannaborgir mynda þannig langstærsta samfellda þéttbýlissvæði á jörðinni með yfir 33 milljónir íbúa.
Japan er staðsett á hinum svonefnda [[Eldhringurinn|eldhring]] sem umlykur [[Kyrrahaf]] og er mjög virkt jarðskjálfta og eldfjalla svæði. Stórir jarðskjálftar geta riðið yfir hvar sem er í Japan og má reikna með nokkrum slíkum á hverri öld. Á [[20.
== Tengt
* [[Japönsk menning]]
* [[Matarprjónar]]
* [[Hokusai]]
== Tenglar ==
{{commons|Japan|Japan}}
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3281278 ''Svörtu skipin''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1953]
'''erlendir'''
* [http://www.japan-guide.com/ Japan-Guide.com] Allt milli himins og jarðar um Japan
* [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ja.html CIA Factbook: Japan]
{{Wiktionary}}
{{APEC}}
{{Efnahags- og framfarastofnunin}}
{{G-20}}
{{asía}}
{{Tengill ÚG|ar}}
{{Tengill ÚG|en}}
{{Tengill ÚG|vi}}
{{Tengill ÚG|af}}
[[Flokkur:Japan| ]]
[[Flokkur:Konungsríki]]
{{Tengill GG|de}}
{{Tengill GG|es}}
{{Tengill GG|fi}}
{{Tengill GG|no}}
{{Tengill GG|zh}}
[[ab:Иапониа]]
[[ace:Jeupun]]
[[af:Japan]]
[[als:Japan]]
[[am:ጃፓን]]
[[an:Chapón]]
[[ang:Iapan]]
[[ar:اليابان]]
[[arc:ܝܦܢ]]
[[arz:اليابان]]
[[as:জাপান]]
[[ast:Xapón]]
[[ay:Nihun]]
[[az:Yaponiya]]
[[ba:Япония]]
[[bar:Japan]]
[[bat-smg:Japuonėjė]]
[[bcl:Hapon]]
[[be:Японія]]
[[be-x-old:Японія]]
[[bg:Япония]]
[[bjn:Japang]]
[[bn:জাপান]]
[[bo:རི་པིན།]]
[[bpy:জাপান]]
[[br:Japan]]
[[bs:Japan]]
[[bug:ᨍᨛᨄ]]
[[bxr:Жибэн]]
[[ca:Japó]]
[[cbk-zam:Japón]]
[[cdo:Nĭk-buōng]]
[[ceb:Hapon]]
[[ch:Chapan]]
[[chr:ᏣᏩᏂᏏ]]
[[ckb:ژاپۆن]]
[[crh:Yaponiya]]
[[cs:Japonsko]]
[[csb:Japòńskô]]
[[cu:Ꙗпѡнїꙗ]]
[[cv:Япони]]
[[cy:Japan]]
[[da:Japan]]
[[de:Japan]]
[[diq:Japonya]]
[[dsb:Japańska]]
[[dv:ޖަޕާނު]]
[[dz:ཇ་པཱན]]
[[ee:Japan]]
[[el:Ιαπωνία]]
[[en:Japan]]
[[eo:Japanio]]
[[es:Japón]]
[[et:Jaapan]]
[[eu:Japonia]]
[[ext:Japón]]
[[fa:ژاپن]]
[[fi:Japani]]
[[fo:Japan]]
[[fr:Japon]]
[[frp:J·apon]]
[[fy:Japan]]
[[ga:An tSeapáin]]
[[gag:Yaponiya]]
[[gan:日本]]
[[gd:An t-Seapan]]
[[gl:Xapón - 日本]]
[[gu:જાપાન]]
[[gv:Yn Çhapaan]]
[[ha:Japan]]
[[hak:Ngi̍t-pún]]
[[haw:Iāpana]]
[[he:יפן]]
[[hi:जापान]]
[[hif:Japan]]
[[hr:Japan]]
[[hsb:Japanska]]
[[ht:Japon]]
[[hu:Japán]]
[[hy:Ճապոնիա]]
[[ia:Japon]]
[[id:Jepang]]
[[ie:Japan]]
[[ilo:Japon]]
[[io:Japonia]]
[[it:Giappone]]
[[iu:ᓃᑉᐊᓐ]]
[[ja:日本]]
[[jbo:pongu'e]]
[[jv:Jepang]]
[[ka:იაპონია]]
[[kab:Japun]]
[[kbd:Япон]]
[[kk:Жапония]]
[[kl:Japani]]
[[km:ជប៉ុន]]
[[kn:ಜಪಾನ್]]
[[ko:일본]]
[[koi:Ниппон]]
[[krc:Япония]]
[[ks:जापान]]
[[ku:Japon]]
[[kv:Япония]]
[[kw:Nihon]]
[[ky:Жапония]]
[[la:Iaponia]]
[[lb:Japan]]
[[li:Japan]]
[[lij:Giappon]]
[[lmo:Giapun]]
[[ln:Zapɔ́]]
[[lo:ປະເທດຍີ່ປຸ່ນ]]
[[lt:Japonija]]
[[ltg:Japoneja]]
[[lv:Japāna]]
[[mdf:Япунмастор]]
[[mg:Japana]]
[[mhr:Японий]]
[[mi:Nipono]]
[[mk:Јапонија]]
[[ml:ജപ്പാൻ]]
[[mn:Япон]]
[[mr:जपान]]
[[mrj:Япони]]
[[ms:Jepun]]
[[mt:Ġappun]]
[[mwl:Japon]]
[[my:ဂျပန်နိုင်ငံ]]
[[na:Djapan]]
[[nah:Xapon]]
[[nap:Giappone]]
[[nds:Japan]]
[[nds-nl:Japan]]
[[ne:जापान]]
[[new:जापान]]
[[nl:Japan]]
[[nn:Japan]]
[[no:Japan]]
[[nov:Japan]]
[[nrm:Japon]]
[[nv:Binaʼadaałtzózí Dinéʼiʼ Bikéyah]]
[[oc:Japon]]
[[or:ଜାପାନ]]
[[os:Япон]]
[[pa:ਜਪਾਨ]]
[[pam:Hapon]]
[[pap:Hapon]]
[[pdc:Japan]]
[[pih:Japan]]
[[pl:Japonia]]
[[pms:Giapon]]
[[pnb:جاپان]]
[[ps:جاپان]]
[[pt:Japão]]
[[qu:Nihun]]
[[rm:Giapun]]
[[ro:Japonia]]
[[roa-rup:Japonia]]
[[roa-tara:Giappone]]
[[ru:Япония]]
[[rue:Японія]]
[[rw:Ubuyapani]]
[[sa:जापान]]
[[sah:Дьоппуон]]
[[sc:Giappone]]
[[scn:Giappuni]]
[[sco:Japan]]
[[sd:جاپان]]
[[se:Japána]]
[[sh:Japan]]
[[si:ජපානය]]
[[simple:Japan]]
[[sk:Japonsko]]
[[sl:Japonska]]
[[sm:Iapani]]
[[so:Jabaan]]
[[sq:Japonia]]
[[sr:Јапан]]
[[srn:Japan]]
[[ss:IJaphani]]
[[stq:Japan]]
[[su:Jepang]]
[[sv:Japan]]
[[sw:Japani]]
[[szl:Japůńijo]]
[[ta:ஜப்பான்]]
[[te:జపాన్]]
[[tg:Жопун]]
[[th:ประเทศญี่ปุ่น]]
[[ti:ጃፓን]]
[[tk:Ýaponiýa]]
[[tl:Hapon (bansa)]]
[[tpi:Siapan]]
[[tr:Japonya]]
[[tt:Япония]]
[[ty:Tāpōnē]]
[[udm:Япония]]
[[ug:ياپونىيە]]
[[uk:Японія]]
[[ur:جاپان]]
[[uz:Yaponiya]]
[[vec:Giapòn]]
[[vi:Nhật Bản]]
[[vo:Yapän]]
[[war:Hapon]]
[[wo:Sapoŋ]]
[[wuu:日本]]
[[xal:Ниxуудин Нутг]]
[[yi:יאפאן]]
[[yo:Japan]]
[[za:Nditbonj]]
[[zh:日本]]
[[zh-classical:日本]]
[[zh-min-nan:Ji̍t-pún]]
[[zh-yue:日本]]
[[zu:IJapani]]
|