„Einmánuður“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Lacpurnis1 (spjall | framlög) Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.“ |
m Tók aftur breytingar Lacpurnis1 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Bragi H |
||
Lína 1:
'''Einmánuður''' er sjötti mánuður ársins í gamla [[Norræna tímatalið|norræna tímatalinu]] og síðasti vetrarmánuðurinn. Hann hefst á [[Þriðjudagur|þriðjudegi]] í 22. viku vetrar, eða [[20. mars|20.]] til [[26. mars]]. Elstu heimildir um einmánuð eru úr [[Bókarbót]] frá [[12. öld]] og Skáldskaparmálum [[Snorra-Edda|Snorra Eddu]] frá [[13. öld]]. Hann ásamt [[Gormánuður|gormánuði]], [[Þorri|þorra]] og [[Góa|góu]] eru einu mánaðarnöfnin í gamla norræna tímatalinu sem koma fyrir í fleiri en einni heimild. Líklega er nafnið dregið að því að hann var síðasti mánuður vetrar líkt og orðið ''eindagi'' sem þýðir ''síðasti dagur''.
Fyrsti dagur einmánaðar er helgaður piltum eins og [[harpa]] stúlkum og þorri og góa húsbændum og húsfrúm og víðast kallaður ''yngismannadagur''. Áttu stúlkur þá að fara fyrstar á fætur til að taka á móti einmánuði og veita piltum glaðning.
==Heitdagur==
[[Mynd:Ludvig Harboe.jpg|thumb|150px|Ludvig Harboe (1709 – 1783) var danskur prestur, Hólabiskup 1741 til 1745 og jafnframt Skálholtsbiskup eitt ár frá 1744 til 1745 og Sjálandsbiskup frá 1757.]]
Venja var að haldnar væru þrjár samkomur á ári í hverjum [[Hreppur|hrepp]] til að ræða sameiginleg mál eins og fátækratíund og fjallaskil. Ein var að hausti önnur á [[Langafasta|lönguföstu]] og þriðja eftir vorþing. Á [[Norðurland|Norðurlandi]] var samkoman á föstunni haldin fyrsta dag einmánaðar og hann nefndur ''heitdagur'' en þá var einkum safnað heitum fyrir fátæka.
Árin 1741-45 fóru þeir [[Ludvig Harboe]] og [[Jón Þorkelsson Thorcillius|Jón Þorkelsson Thorcillius]] í eftirlitsferð til Íslands að undirlagi Jóns og með samþykki Danskra stjórnvalda og í framhaldi lögðu þeir til ýmsar breytingar á helgidagahaldi á landinu. Var þá heitdagur eitt af því sem aflagt var með konunglegri tilskipun 29. maí [[1744]] og norðlendingum skipað að flytja hann yfir á næst sunnudag er fólk kæmi almennt til messu. Var það með þeim rökum að ekki tíðkaðist þessi siður annarstaðar í [[Danaveldi]]. Norðlendingar rituðu konungi ítarlega greinargerð og bænarskjal árið [[1755]] um að fá að halda deginum en því var hafnað.
Nokkur skipti var reynt að endurvekja einmánaðarsamkomu á Norðurlandi upp úr aldamótunum [[1900]] og dæmi eru líka þekkt að fólk sendi fátækum nágrönnum sínum mat á þessum degi þegar harðæri var.
==Vorverk í einmánuði==
Séra [[Björn Halldórsson|Björn Halldórsson]] í [[Sauðlauksdalur|Sauðlauksdal]] (f. [[1724]] d. [[1794]]) skrifaði í riti sínu ''Atli'' sem kom fyrst út í [[Hrappsey]] [[1780]], um vorverk í Einmánuði að ef vorgott væri þá væri hentugur tími að stífla vatn, sem veitast skal yfir land svo vatnið standi þar á meðan vorleysing er mest. Það átti að vera vegna þess að það grugg, sem setur sig undir leysingavatnið á meðan það stendur yfir landinu væri betra en nokkur áburður.
Eins að sá sem vill ná grjóti upp úr jörð, því sem upp úr stendur, hann géri það þá þegar jörð er hálfa alin þíð ofan til eða nokkuð minna. Þá væri það bæði lausast og ylti líka á klakanum svo erfiðið yrði minna.<ref>[http://www.natturan.is/frettir/906/ Náttúra.is]</ref>
==Veðurspá tengd einmánuði==
Ekki er mikið um veðurspár tengdar einmánuði utan að trúað var að ef fyrsti dagur einmánaðar vari blautur, boðaði það gott vor. Gæti það tengst ofangreindri lýsingu Björns. Er til vísubrot um það:
: Þurr skyldi þorri,
: þeysöm góa,
: votur einmánuður,
: þá mun vel vora.<ref>[http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=58509 Vísindavefur.is]</ref>
== Tilvísanir ==
<references/>
==Heimildir==
* {{bókaheimild|höfundur=Árni Björnsson|titill=Saga daganna|ár=2000}}
{{stubbur}}
{{Norrænir_mánuðir}}
[[Flokkur:Tímatöl]]
| |||