„Geimur“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.
Thvj (spjall | framlög)
m Tók aftur breytingar 46.109.112.78 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Snaevar
Lína 1:
{{aðgreiningartengill}}
You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.
[[Mynd:Ruimtelucht.JPG|thumb|right|Lofthjúpur jarðar og geimurinn utan við hann (dökkbláa svæðið).]]
[[Mynd:NGC_3628_The_Oddest_Member_of_the_Leo_Triplet_.jpg|thumb|right|Vetrarbrautin NGC 3628 er í geimnum í 35 milljóna ljósára fjarlægð frá Jörðu.]]
'''Geimurinn''' nefnist [[rúm]]ið, sem umlykur [[stjarnfræðileg fyrirbæri]], þ.m.t. öll [[geimfyrirbæri]], [[jörðin]]a, [[sólkerfið]], [[geimgeislun]] o.s.frv.
 
Mestallur [[massi]] alheims er í geimfyrirbærum, svo sem í [[geimþoka|geimþokum]], [[sólstjarna|sólstjörnum]] og [[reikistjarna|reikistjörnum]], en milli þeirra er efnislítið rúm sem aðallega inniheldur [[vetni]], algengasta efnið í [[alheimurinn|alheimi]]. Auk vetnis er þar líka að finna [[rafsegulgeislun]], [[rafsegulsvið]], [[fiseind]]ir og (samkvæmt kenningum) [[hulduefni]] og [[hulduorka|hulduorku]].
 
== Mörk geimsins ==
Mörk geimsins eru skilgreiningaratriði; lofthjúpar reikistjarna enda ekki snögglega heldur þynnast smátt og smátt eftir því sem ofar dregur. [[Loftþrýstingur]]inn við [[gufuhvolfið|lofthjúp jarðar]] í 100 km hæð er um 1 [[paskal|Pa]]. Þar eru dregin viðmiðunarmörk sem nefnd er ''[[Kármánlínan]]''. Þegar farið er framhjá henni verður erfitt að mæla loftþrýsting vegna áhrifa [[geislaþrýstingur|geislaþrýstings]] frá sólinni og [[vindþrýstingur|vindþrýstings]] [[sólarvindur|sólarvinda]].
 
Alþjóðastofnunin [[FAI]] ([[franska]]: ''Fédération Aéronautique Internationale''), sem skilgreinir staðla sem varða íþróttir í háloftunum, miðar við að geimurinn hefjist við Kármán-línuna, í 100 km hæð yfir yfirborði jarðar.<ref>[http://www.fai.org/node/22 100 km Boundary for Astronautics | Fédération Aéronautique Internationale - FAI]</ref> Í [[BNA|Bandaríkjunum]] teljast þeir hins vegar [[geimfari|geimfarar]] sem ferðast í yfir 50 [[míla|mílna]] hæð (um 80 km).<ref>[http://www.nasa.gov/centers/dryden/news/X-Press/stories/2005/102105_Wings.html A long-overdue tribute], frétt á vef Geimferðastofnunar Bandaríkjanna 21. október 2005</ref> [[Geimferðastofnun Bandaríkjanna]] miðar endurkomumörk geimferða við 76 mílur (122 km) þar sem lofthjúps[[dragi]]nn byrjar að vera áberandi.
 
== Eðli geimsins ==
Geimurinn er það fyrirbæri sem kemst næst því að vera [[tómarúm]] í [[náttúrulegt ástand|náttúrulegu ástandi]]. Í geimnum er nær engin [[tregða]] og því geta sólstjörnur, reikistjörnur og tungl ferðast óhindraðar eftir [[sporbaugur|sporbaugum]] sínum. En jafnvel í hinu efnisrýra [[fjargeimsefni]] eru talin vera nokkur vetnisatóm í hverjum rúmmetra (til samanburðar eru billjarðar vetnissameinda í hverjum rúmmetra af andrúmslofti á jörðinni). Þetta gerir það að verkum að [[rafsegulgeislun]] getur ferðast mjög langar vegalengdir. Í fjargeimsefni getur ein [[ljóseind]] ferðast milljarða [[ljósár]]a.
 
== Hlutar geimsins ==
Geimurinn skiptist í mörg svæði eftir því hvaða umhverfi og „vindar“ eru ríkjandi á hverjum stað. Hlutar geimsins eru líka skilgreindir út frá fjarlægð þeirra frá [[jörðin|jörðu]].
 
Grenndargeimur er sá hluti geimsins þar sem áhrifa jarðarinnar gætir mest. Hann nær frá efstu lögum lofthjúps jarðar og inniheldur [[rafhvolf]] jarðar og [[segulhvolf]] jarðar. [[Van Allen-beltið]] er líka í grenndargeimnum. Svæðið innan tunglbrautar er stundum kallað geimurinn neðan tungls.
 
Nærgeimur er geimurinn í [[sólkerfi]] okkar. Hann er fullur af [[nærgeimsefni]] og nær út að [[sólhvörf]]um þar sem umhverfi [[Vetrarbrautin|Vetrarbrautarinnar]] byrjar að hafa meiri áhrif en segulsvið og öreindaflæði sólarinnar.
 
Miðgeimur er geimurinn milli sólkerfanna í Vetrarbrautinni. Hann er fullur af [[miðgeimsefni]] og nær að útmörkum Vetrarbrautarinnar þar sem tómið milli stjörnuþoka tekur smám saman við.
 
== Lagaleg staða ==
Alþjóðalög um geiminn byggja á [[Samningur um rannsóknir og not ríkja af himingeimnum, tungli og stjörnum|Samningi um rannsóknir og not ríkja af himingeimnum, tungli og stjörnum]] frá [[1967]]. Í samningnum er kveðið á um að öllum sé frjálst að kanna geiminn og einstök ríki geti ekki helgað sér hluta hans. Samningurinn bannar líka notkun [[kjarnavopn]]a í geimnum. 1. janúar 2008 höfðu 98 ríki undirritað samninginn og önnur 27 ríki staðfest hann.
 
Milli 1958 og 2008 hefur [[Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna]] sett fram fjölda ályktana um geiminn. Yfir 50 ályktanir varða alþjóðlega samvinnu um friðsamleg markmið og hindrun [[vígbúnaðarkapphlaup]]s í geimnum. [[Nefnd um friðsamlega nýtingu geimsins]] á vegum [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] hefur auk þess lagt fram fjóra [[geimlög|geimlagasamninga]]. [[Samningur um athafnir ríkja á tunglinu og öðrum himinhnöttum]] (Tunglsamningurinn) var saminn árið 1979 og fjallaði um alþjóðlega lögsögu yfir tunglinu, en ekkert ríki sem leggur stund á mannaðar geimferðir hefur staðfest hann.
 
== Tilvísanir ==
{{reflist}}
 
== Tenglar ==
{{Wiktionary|geimur}}
{{Commonscat|Space|geimnum}}
* [http://www.stjornuskodun.is Stjörnufræðivefurinn]
* [http://www.nasm.si.edu/ Smithsonian National Air and Space Museum] (á ensku)
* [http://www.newscientist.com/section/space Vefur New Scientist um geiminn] (á ensku)
* {{Vísindavefurinn|322|Mig langar að vita hvort geimurinn er endalaus eða er eitthvað á bak við hann?}}
* {{Vísindavefurinn|4891|Endar geimurinn eða er hann alveg endalaus?}}
* {{Vísindavefurinn|4895|Hvernig varð geimurinn til?}}
* {{Vísindavefurinn|277|Hvernig varð alheimurinn til?}}
 
[[Flokkur:Geimur]]
[[Flokkur:Stjörnufræði]]
[[Flokkur:Heimsfræði]]
 
[[af:Ruimte]]
[[ar:فضاء خارجي]]
[[bat-smg:Pluotmie]]
[[bg:Космическо пространство]]
[[bn:মহাশূন্য]]
[[ca:Espai exterior]]
[[cs:Kosmický prostor]]
[[da:Ydre rum]]
[[el:Διάστημα]]
[[en:Outer space]]
[[eo:Spaco]]
[[es:Espacio exterior]]
[[et:Maailmaruum]]
[[eu:Kanpo espazio]]
[[fa:فضای بیرونی]]
[[fi:Ulkoavaruus]]
[[fr:Espace (cosmologie)]]
[[gan:太空]]
[[gl:Espazo]]
[[he:חלל]]
[[hi:दिक्]]
[[hu:Világűr]]
[[ia:Spatio]]
[[id:Luar angkasa]]
[[it:Spazio (astronomia)]]
[[ja:宇宙空間]]
[[la:Spatium exterius]]
[[lo:ອາວະກາດ]]
[[lt:Kosminė erdvė]]
[[lv:Kosmiskā telpa]]
[[mk:Простор]]
[[ms:Angkasa lepas]]
[[ne:अन्तरिक्ष]]
[[nl:Ruimte (astronomie)]]
[[oc:Espaci (cosmologia)]]
[[pl:Przestrzeń kosmiczna]]
[[pt:Espaço sideral]]
[[qu:Ch'usaq pacha]]
[[ro:Spațiu]]
[[ru:Космическое пространство]]
[[sc:Spàtziu]]
[[sco:Ooter space]]
[[sd:پولار]]
[[se:Gomuvuohta]]
[[si:අභ්‍යාවකාශය]]
[[simple:Outer space]]
[[sk:Priestor (fyzika)]]
[[sl:Vesoljski prostor]]
[[sq:Hapësira]]
[[sv:Rymden]]
[[sw:Anga la nje]]
[[th:อวกาศ]]
[[tl:Kalawakan]]
[[tr:Uzay]]
[[uk:Космічний простір]]
[[ur:فضائے بسیط]]
[[uz:Fazo]]
[[yo:Òfurufú]]
[[zh:外层空间]]
[[zh-min-nan:Thài-khong]]
[[zh-yue:太空]]