„Bonn“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
m Tók aftur breytingar 95.68.127.163 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Escarbot
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.“
Lína 1:
You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Skjaldarmerki Bonn
! Lega Bonn í Þýskalandi
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Wappen-stadt-bonn.svg|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Locator map BN in Germany.svg|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Sambandsland:|| Norðurrín-Vestfalía
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 141 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 317 þúsund <small>(31. desember 2008)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 2251/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 60 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.bonn.de/ www.bonn.de]
|-----
|}
[[Mynd:Bonn LangerEugen Posttower.jpg|thumb|250px|Útsýni yfir Bonn og Rínarfljót]]
'''Bonn''' er stórborg í þýska sambandslandinu [[Norðurrín-Vestfalía|Norðurrín-Vestfalíu]] og er með 312 þúsund íbúa. Borgin var höfuðborg [[Vestur-Þýskaland]]s frá [[1949]] til sameiningar [[Þýskaland]]s, er [[Berlín]] tók við því hlutverki á ný.
 
== Lega ==
Bonn liggur við [[Rín (fljót)|Rínarfljót]], langt sunnan við [[Ruhr-héraðið]]. Næstu borgir eru [[Köln]] til norðurs (20 km), [[Aachen]] til vesturs (50 km) og [[Koblenz]] til suðausturs (60 km).
 
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Bonn er tvískipt. Fyrir neðan er gullið ljón á rauðum fleti. Fyrir ofan er svartur kross á hvítum fleti. Krossinn er tákn fyrir kjörbiskupana í Köln sem áttu sér aðsetur í Bonn. Ljónið er gamalt tákn fyrir dómsstig borgarinnar.
 
== Orðsifjar ==
Borgin hét Castra Bonensia á tímum [[Rómaveldi|Rómverja]]. Það heiti er ekki að fullu skírt. Talið er að það komi úr keltnesku. Ef til vill er nafnið dregið af keltneska orðinu ''bona'', sem merkir ''virki''. Eftir það breyttist nafnið í Bunna, síðan Bonna og loks Bonn.<ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 60.</ref>
 
== Söguágrip ==
[[Mynd:BNGRABU.jpg|thumb|Fornleifargröftur á rómversku svæði]]
 
=== Upphaf ===
Upphaf Bonn má rekja til germansks þorps sem stóð við bakka Rínarfljóts. Um 11. f.Kr. reistu Rómverjar hervirki nálægt þorpinu og kölluðu Castra Bonensia. Í virkinu voru nokkur þúsund hermenn og virtust þeir hafa lifað í sátt og samlyndi við germani. Rómverjar yfirgáfu svæðið ekki fyrr en á miðri 4. öld e.Kr. Eftir það bjuggu germanir einir á svæðinu. Bærinn mun hafa staðið þar áfram. Elstu leifar kristinnar kirkju finnast frá miðri 6. öld. [[1244]] voru miklir borgarmúrar reistir umhverfis Bonn og má ætla að þá hafi hún hlotið borgarréttindi í [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkinu]].
 
=== Borg kjörfursta ===
[[1288]] ákvað kjörfurstinn í Köln (þ.e. biskupinn þar í borg) að gera Bonn að öðru aðsetri sínu, en aðeins eru um 20 km milli þessara borga. [[Siðaskiptin]] fóru aldrei fram í Bonn. [[Kaþólska kirkjan]] hélst sterk, enda í föstum höndum kjörbiskupanna í Köln. [[1587]] var kjörbiskupinn Gebhard frá Waldburg leystur af með skömm þar sem hann hafði meðtekið [[lúterstrú]]. Til að hefna sín réðist hann með her manna á Bonn og lagði hana í rúst. Borgin var endurreist og var þá einnig reistur kastali mikill fyrir kjörfurstann, sem ýmist sat í Köln eða Bonn. Í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]] reyndist ekki unnt að hertaka Bonn, sökum góðra borgarmúra. En herir frá [[Holland]]i, [[Svíþjóð]] og öðrum svæðum þýska ríkisins voru oftar en ekki í nánd og eyðilögðu nærsveitir. En í [[9 ára stríðið|9 ára stríðinu]] sátu [[Frakkland|Frakkar]] um borgina og skutu á hana með fallbyssum í fleiri mánuði, uns borgarbúar gáfust upp. Frakkar héldu borginni ekki nema í skamman tíma. [[1703]] var enn setið um borgina í [[Spænska erfðastríðið|spænska erfðastríðinu]]. Enn voru það Frakkar sem skutu á borgina en innan hennar voru keisaraher og Hollendingar sem reyndu að verjast. Borgin féll eftir nokkra mánuði en Frakkar héldu á brott skömmu seinna.
 
=== Seinni tímar ===
[[Mynd:Bonn Freiheitsbaum 1795.jpg|thumb|Frakkar gróðursettu friðartréð á aðaltorgi borgarinnar]]
[[1786]] stofnaði kjörfurstinn Maximilian Franz háskóla í borginni, sem var skammlífur. Aðeins átta árum síðar hertóku Frakkar Bonn og lokuðu háskólanum á ný. [[1801]] var Bonn innlimuð Frakklandi. Eftir fall [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]] úrskurðaði [[Vínarfundurinn]] að Bonn skyldi verða prússnesk. [[1818]] var háskólinn stofnaður á ný en hét nú Friedrich-Wilhelms-Universität til heiðurs konungi [[Prússland]]s. Háskólinn mótaði borgina mjög næstu misseri en Bonn var að öðru leyti eingöngu jaðarborg í Prússlandi. Í [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjöldinni síðari]] slapp Bonn í fyrstu við loftárásir. En frá og með haustinu [[1944]] til vors [[1945]] varð borgin fyrir nokkrum loftárásum og eyðilagðist um 30% hennar. Bandamenn hertóku borgina [[9. mars]] 1945 bardagalaust og var hún í breska hernámssvæðinu. Strax ári síðar klufu Bretar Rínarlandið í tvö lönd. Bonn varð þá að hluta Norðurrín-Vestfalíu. [[1949]] var sambandslýðveldi Þýskalands stofnað. Bonn sótti um þann heiður að verða höfuðborg þessa nýja lands (Vestur-Þýskalands), ásamt borgum eins og [[Frankfurt am Main|Frankfurt]], [[Kassel]] og [[Stuttgart]]. Eftir að síðarnefndu tveimur borgum var hafnað, varð Bonn fyrir valinu, þar sem hún var töluvert minna skemmd en Frankfurt. Bonn varð því höfuðborg Vestur-Þýskalands í rúm 40 ár en [[1991]] var ákveðið að flytja höfuðborgina aftur til Berlínar eftir sameiningu Þýskalands. Ferlið tók átta ár. Forsetinn flutti til Berlínar [[1994]], sambandsráðið [[1996]] og síðan þingið [[1999]]. Árið [[2006]] fluttu mörg aðildarfélög [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] í tóm ráðuneytishúsin.
 
== Viðburðir ==
[[Mynd:Zepper-Klangwelle-Bonn-2009.jpg|thumb|Frá ljósahátíðinni í Bonn]]
Beethovenfest Bonn er heiti á tónlistarhátíð í Bonn helguð Ludwig van Beethoven, frægasta barni borgarinnar. Hátíðin fer fram árlega í [[september]] og stendur yfir í 3-4 vikur. Á þessum tíma fara um 70 tónleikar á ýmsum stöðum í borginni og koma ýmsar hljómsveitir og tónlistarmenn fram. Samfara þessu fer fram hæfileikakeppni fyrir unga píanóleikara úr öllum heiminum sem kallast ''Beethoven Competition''.
 
Klangwelle Bonn er heiti á ljósahátíð í borginni. Hér er um litaðar vatnssúlur að ræða, en vatnið er dælt með 45 pumpum í um 800 slöngum. Vatnið framleiðir litamyndir sem eru allt að 30 metra háar. Myndirnar fá aukna dýpt með ljóskösturum, ekki ólíkt lasersýningu. Þessu samfara er spiluð tónlist, bæði klassísk og popptónlist. Hátíð þessi fer fram í nokkur kvöld í september og [[október]] og sækja um 100 þúsund manns hátíðina heim.
 
Karneval fer fram í Bonn, eins og í flestum öðrum borgum við Rín. Skrúðhátíðin hefst ávallt þann 11.11. (11. [[nóvember]]), kl. 11.11. Hér er um skrúðgöngur að ræða með skrúðvagna og skrúðklæði. Auk þess er hátíðin einnig haldin innandyra.
 
== Frægustu börn borgarinnar ==
* ([[1770]]) [[Ludwig van Beethoven]] tónskáld
 
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Bonner Münster 2010-07-07.jpg|thumb|Marteinskirkjan]]
[[Mynd:Altes Rathaus Bonn.jpg|thumb|left|Gamla ráðhúsið]]
* Marteinskirkjan er kaþólska höfuðkirkjan í borginni og eitt af einkennistáknum hennar. Hún var reist á 11. öld eftir að eldri kirkja var rifin á sama stað. Turninn er 92 metra hár. Í þessari kirkju var [[Karl IV (HRR)|Karl IV]] krýndur sem konungur þýska ríkisins [[1346]], en seinna varð hann [[keisari]]. Í kirkjunni er einnig grafhvelfing. Þar liggja nokkrir kjörbiskupar frá Köln. Kirkjan skemmdist töluvert í loftárásum seinna stríðsins.
* Gamla ráðhúsið við markaðstorgið var reist [[1737]]-[[1738|38]] af kjörfursta þessa tíma, Michel Leveilly. Því var hins vegar ekki fullkomlega lokið fyrr en [[1780]]. Í loftárásum 1944 skemmdist húsið töluvert. Viðgerðum lauk [[1950]]. Eftir að Bonn varð að höfuðborg Vestur-Þýskalands, var ráðhúsið oft notað fyrir heimsóknir þjóðhöfðingja. Þarna hélt [[Theodor Heuss]] upp á sigur sinn sem fyrsta forseta landsins 1949, þarna var [[Charles de Gaulle]] [[1962]], [[John F. Kennedy]] [[1963]] og [[Mikhaíl Gorbatsjev]] [[1989]]. Árið [[1973]] réðust þýskir kommúnistar inn í húsið og skemmdu ýmislegt. [[1978]] flutti borgarstjórnin í annað og nýrra hús, en það er enn notað í viðhafnarskyni.
* Kurfürstliches Schloss var kastali og aðsetur kjörfurstanna í Bonn í nokkur hundruð ár. Kastalinn var reistur [[1697]]-[[1705]] en áður hafði staðið þar kastali sem eyðilagðist í hernaði. [[1777]] brann kastalinn allur að innan. Viðgerðir drógust á langinn og lauk ekki fyrr en [[1926]]. Árið 1944 eyðilagðist hann aftur í loftárásum og var endurreistur til [[1951]]. Hann háskólabygging í dag.
 
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Bonn|mánuðurskoðað=apríl|árskoðað=2010}}
{{Commonscat}}
 
{{Borgir í Þýskalandi}}
 
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
 
[[af:Bonn]]
[[als:Bonn]]
[[an:Bonn]]
[[ar:بون]]
[[az:Bonn]]
[[be:Горад Бон]]
[[be-x-old:Бон]]
[[bg:Бон (Германия)]]
[[bo:བྷོ་ཨིན།]]
[[br:Bonn]]
[[bs:Bonn]]
[[ca:Bonn]]
[[cs:Bonn]]
[[cv:Бонн]]
[[cy:Bonn]]
[[da:Bonn]]
[[de:Bonn]]
[[el:Βόννη]]
[[en:Bonn]]
[[eo:Bonn]]
[[es:Bonn]]
[[et:Bonn]]
[[eu:Bonn]]
[[ext:Bonn]]
[[fa:بن]]
[[fi:Bonn]]
[[fr:Bonn]]
[[frr:Bonn]]
[[fy:Bonn]]
[[ga:Bonn]]
[[gd:Bonn (a' Ghearmailt)]]
[[gl:Bon - Bonn]]
[[he:בון]]
[[hr:Bonn]]
[[hsb:Bonn]]
[[hu:Bonn]]
[[id:Bonn]]
[[ie:Bonn]]
[[it:Bonn]]
[[ja:ボン]]
[[jv:Bonn]]
[[ka:ბონი]]
[[kk:Бонн]]
[[ko:본]]
[[ksh:Bonn]]
[[ku:Bonn]]
[[la:Bonna]]
[[lmo:Bonn]]
[[lt:Bona]]
[[lv:Bonna]]
[[mk:Бон]]
[[mr:बॉन]]
[[nah:Bonn]]
[[nds:Bonn]]
[[nl:Bonn]]
[[nn:Bonn]]
[[no:Bonn]]
[[oc:Bonn]]
[[pl:Bonn]]
[[pt:Bona]]
[[qu:Bonn]]
[[ro:Bonn]]
[[roa-rup:Bonn]]
[[ru:Бонн]]
[[scn:Bonn]]
[[sco:Bonn]]
[[sh:Bonn]]
[[simple:Bonn]]
[[sk:Bonn]]
[[sl:Bonn]]
[[sq:Boni]]
[[sr:Бон]]
[[sv:Bonn]]
[[sw:Bonn]]
[[tet:Bonn]]
[[tg:Бонн]]
[[th:บอนน์]]
[[tr:Bonn]]
[[ug:Bonn]]
[[uk:Бонн]]
[[uz:Bonn]]
[[vec:Bonn]]
[[vi:Bonn]]
[[vo:Bonn]]
[[war:Bonn]]
[[yi:באן, דייטשלאנד]]
[[zh:波恩]]
[[zh-min-nan:Bonn]]