|
You are very stupid, I will kill you.
'''European Southern Observatory''' eða '''ESO''', '''Stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli''', er stærsta fjölþjóðlega stjörnustöð [[Evrópu]] og ein öflugasta stjörnustöð heims. ESO var stofnað árið 1962 og eru aðildarríkin orðin 15. ESO tryggir stjarnvísindamönnum rannsóknaaðstöðu á heimsmælikvarða á suðurhveli jarðar. Árlega leggja aðildarríki ESO um 163 milljónir evra til starfseminnar. Þar starfa um 700 manns.<ref>Sævar Helgi Bragason (2011). European Southern Observatory (ESO). Stjörnufræðivefurinn http://www.stjornuskodun.is/european-southern-observatory sótt (10.6.2011)</ref>
ESO er þekkt fyrir að smíða og reka nokkra stærstu og þróuðustu stjörnusjónauka heims. Má þar nefna New Technology Telescope (NTT), þar sem virk sjóntæki voru prófuð í fyrsta sinn, og Very Large Telescope (VLT) sem samanstendur af fjórum 8,2 metra breiðum sjónaukum og fjórum 1,8 metra aukasjónaukum. ESO er þátttakandi í þróun og smíði [[Atacama Large Millimeter Array]] (ALMA) og European Extremely Large Telescope (E-ELT).
ALMA er ein stærsta og hæsta stjörnustöð heims og gerir mælingar á millímetra og hálfsmillímetra sviðinu. Smíði hans er langt komin og gert er ráð fyrir að hann verði tekinn í notkun árið 2012. ALMA er samstarfsverkefni Evrópu, Japans, Norður-Ameríku og Chile. ESO hefur umsjón með evrópska hluta verkefnisins og hýsir jafnframt evrópsku svæðisskrifstofuna.
E-ELT er fyrirhugaður 39,3 metra breiður sjónauki sem verður „stærsta auga jarðar“ þegar smíði hans lýkur upp úr 2020.<ref>{{cite web|url=http://www.stjornuskodun.is/frettir/nr/438 | title = ESO færist skrefi nær stærsta auga jarðar | accessdate = 15.06.2011}}</ref> Vonir standa til um að sjónaukinn muni gerbreyta þekkingu okkar í stjarneðlisfræði með nákvæmum rannsóknum á fjarreikistjörnum, fyrstu fyrirbærum alheims, risasvartholum í miðju vetrarbrauta og eðli og dreifingu hulduefnis og hulduorku í alheiminum. Frá árinu 2005 hefur ESO unnið með evrópskum stjarnvísindamönnum við þróun þessa risasjónauka.<ref>{{cite web|url=http://www.eso.org/public/iceland/about-eso.html | title = Um ESO | accessdate = 2011-04-28}}</ref>
Margar merkar uppgötvanir í stjarnvísindum hafa verið gerðar með sjónaukum ESO auk þess sem fjölmargar stjörnuskrár hafa verið settar saman. Af nýlegum uppgötvunum má nefna uppgötvun á einum fjarlægasta gammablossa sem sést hefur og sönnunargögn fyrir tilvist svarthols í miðju Vetrarbrautarinnar. Árið 2004 tóku stjörnufræðingar ljósmynd af fjarreikistjörnunni 2M1207b á braut um brúnan dverg í 173 ljósára fjarlægð með Very Large Telescope (VLT). Á 3,6 metra sjónauka ESO er litrófsritinn HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) sem skilað hefur mestum árangri í leit að fjarreikistjörnum. VLT hefur líka ljósmyndað fjarlægustu vetrarbrautir sem sést hafa í alheiminum hingað til.
Á [http://www.stjornuskodun.is Stjörnufræðivefnum] eru ítarlegar upplýsingar um [http://www.stjornuskodun.is/alheimurinn/rannsoknir/european-southern-observatory/ ESO og stjörnustöðvar samtakanna].
== Stjörnustöðvar ==
[[Mynd:Paranal platform.jpg|thumb|Very Large Telescope í Paranal stjörnustöðinni]]
[[Mynd:The VLT´s Laser Guide Star.jpg|thumb|Leysigeislastjarna VLT sjónaukanna]]
Höfuðstöðvar ESO eru í Garching nærri [[München]] í [[Þýskalandi]] en allir sjónaukar og mælitæki eru á suðurhveli í [[Chile]]. Í norðurhluta landsins reka samtökin nokkrar stærstu og þróuðustu stjörnustöðvar heims:
* La Silla, sem hýsir meðal annars New Technology Telescope,
* Paranal, þar sem Very Large Telescope er staðsettur,
* Llano de Chajnantor, sem hýsir APEX (Atacama Pathfinder Experiment) hálfsmillímetra sjónaukann og [[Atacama Large Millimeter Array|ALMA]] (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) er í smíðum.
Þetta eru meðal bestu staða á suðurhveli jarðar til rannsókna í stjarnvísindum.
Hinn fyrirhugaði European Extremely Large Telescope (E-ELT) er eitt metnaðarfyllsta verkefni sem ESO hefur ráðist í. E-ELT verður 39,3 metra breiður sjónauki sem byggir á nýstárlegri fimm spegla hönnun. Þegar smíði hans er lokið verður E-ELT stærsti sjónauki heims til rannsókna á sýnilegu og innrauðu ljósi. Hönnun sjónaukans hófst snemma árs 2006 og gert er ráð fyrir að hann verði tekinn í notkun snemma næsta áratug. Í apríl 2010 ákvað stjórn ESO að sjónaukinn skyldi reistur á fjórða staðnum, Cerro Armazones.
Ár hvert eru lagðar inn um 2000 umsóknir um tíma í sjónaukum ESO, fjórum til fimm sinnum meira en í boði er. Hágæða rannsóknir eru stundaðar með mælitækjum samtakanna sem á hverju ári leiða til fjölmargra ritrýndra vísindagreina. Árið 2010 voru birtar meira en 750 ritrýndar greinar í vísindatímaritum sem byggja á gögnum ESO, meira en frá nokkurri annarri stjörnustöð.
Sjónaukar ESO framleiða hratt mjög mikið gagnamagn. Gögnin eru geymd í gagnasafni í höfuðstöðvum ESO í Garching í Þýskalandi. Í heild eru yfir 65 TB af gögnum í gagnasafni ESO en árlega bætast rúmlega 15 TB við. Magnið vex gríðarlega ár hvert eftir að VISTA og VST hafa bæst við.
ESO hýsir einnig rannsóknamiðstöð evrópska hluta Hubble geimsjónaukans. Geimsjónaukinn er samstarfsverkefni NASA og ESA.
Rannsóknamiðstöðvar eru líka í Santiago, höfuðborgar Chile. Auk þess rekur ESO svæðisstöðvar víðar í landinu.
== Vísindamiðlun til almennings ==
[[Mynd:Esocast standard.jpg|ESOcast |thumb]]
Hjá ESO sér [http://www.eso.org/public/outreach/department.html Education and Public Outreach Department (ePOD)] um miðlun vísinda til almennings. Útbúnar eru fréttatilkynningar og metnaðarfullt myndefni svo mæta megi þörfum ólíkra miðla, svo sem sjónvarps-, prent,- og vefmiðla. ePOD beitir margmiðlunarnálgun á miðlun stjarnvísinda hjá ESO til almennings eins og sjá má í vefvörpum ESO og Hubble (ESOcast og Hubblecast), á Facebook síðum og fleiri stöðum. ePOD framleiðir einnig hágæða prentefni eins og bæklinga, bækur, ársskýrslur, fréttabréf (Messenger, ST-ECF Newsletter, CAPjournal), veggspjöld og svo framvegis.
ePOD hafði umsjón með Alþjóðlegu ári stjörnufræðinnar 2009 (IYA2009) ásamt Alþjóðasambandi stjarnfræðinga (IAU) og UNESCO, VLT First Light, Astronomy On-line og sýningum af ýmsum toga.
ePOD veitir auk þess stuðning fólki sem miðlar stjarnvísindum til almennings í ýmsum löndum. Vefsíðu ESO, þar með talið upplýsingar um sjónauka og fréttatilkynningar, er hægt að lesa á fjölmörgum tungumálum, þar á meðal [http://www.eso.org/public/iceland.html íslensku]. Tengiliður ESO á Íslandi er Sævar Helgi Bragason.
Á vef ePOD eru ýmis gagnleg tól og hollráð um [http://www.eso.org/public/outreach/communication-resources.html miðlun stjarnvísinda]. Í [http://www.eso.org/public/images/ ESO Public Image Gallery] er gríðarstórt myndasafn og í [http://www.eso.org/public/videos/ ESO Video Gallery] eru fjölmörg myndskeið, þar á meðal [http://www.eso.org/public/videos/archive/category/esocast/ ESOcast].
ePOD sér einnig um að miðla niðurstöðum frá evrópska hluta Hubble geimsjónauka NASA og ESA. Á vefsíðunni [http://www.spacetelescope.org SpaceTelescope.org] eru heilmiklar upplýsingar um sjónaukann og uppgötvanir hans. Kynningarstjórn Alþjóðasambands stjarnfræðinga tilheyrir líka ePOD.
=== Fréttatilkynningar og fleira ===
Í fréttatilkynningum ESO er sagt frá merkilegum uppgötvunum, tækniþróun, fréttum af samtökunum og birtar fallegar ljósmyndir sem stjörnufræðingar hafa tekið með sjónaukum ESO. Markmiðið með fréttatilkynningunum er að deila áhugaverðum uppgötvunum stjarnvísindanna og fegurð alheimsins með almenningi.
ESO birtir þrenns konar fréttatilkynningar. Vísindafréttir lýsa nýjustu niðurstöðum rannsókna sem birst hafa í ritrýndum tímaritum og byggja á gögnum ESO. Fréttir af samtökunum ná yfir ýmislegt sem tengist starfsemi ESO, þar á meðal fréttir af stjörnustöðvunum og nýjum mælitækjum. Loks birtast reglulega nýjar og glæsilegar ljósmyndir af viðfangsefnum stjarnvísindamanna sem teknar eru með sjónaukum ESO.
Hægt er að nálgast allar fréttatilkynningar ESO aftur til ársins 1985 á vef samtakanna. Einnig eru birtar barnvænar útgáfur af fréttunum, auk þess sem allar fréttir eru þýddar yfir á ýmis tungumál, t.d. [http://www.eso.org/public/iceland/news/ íslensku] . ESO birtir einnig styttri [http://www.eso.org/public/announcements/ Tilkynningar] og [http://www.eso.org/public/images/potw/ Mynd vikunnar] á vef sínum.
ESOcast er vefvarp þar sem sagt er frá nýjustu fréttum og rannsóknum ESO. Þáttarstjórnandi er Dr. J, einnig þekktur sem Dr. Joe Liske, sem er þýskur stjörnufræðingur hjá ESO.
* [http://www.eso.org/public/iceland/news/archive/year/2011/ Fréttatilkynningar árið 2011]
* [http://www.eso.org/public/iceland/news/archive/year/2010/ Fréttatilkynningar árið 2010]
* [http://www.eso.org/public/iceland/news/archive/year/2009/ Fréttatilkynningar árið 2009]
== Tilvísanir ==
{{reflist}}
== Tenglar ==
* [http://www.stjornuskodun.is/alheimurinn/rannsoknir/european-southern-observatory Stjörnufræðivefurinn: European Southern Observatory]
* [http://www.eso.org/public/iceland.html ESO Science Outreach Network - Page for Iceland]
* [http://www.eso.org ESO]
* [http://www.ls.eso.org Vefsíða fyrir sjónauka ESO í La Silla stjörnustöðinni]
* [http://www.eso.org/paranal Paranal stjörnustöðin]
* [http://www.bondatparanal.org James Bond í Paranal]
* [http://www.eso.org/public/esocast.html ESOcast]
* [http://www.spacetelescope.org Hubble geimsjónaukinn]
* [http://www.portaltotheuniverse.org Portal To The Universe]
* [http://www.gigagalaxyzoom.org GigaGalaxy Zoom]
* [http://www.cosmicorigins.org Cosmic Origins]
* [http://www.hiddenuniverse.org Hidden Universe]
* [http://www.cosmiccollisions.org Cosmic Collisions]
* [http://www.eyesontheskies.org Eyes on the Sky]
* [http://www.capjournal.org CAP Journal]
* [http://www.cosmicdiary.org Cosmic Diary]
* [http://www.virtualastronomy.org/index.php The Virtual Astronomy Multimedia Project]
* [http://www.astroex.org Astronomy Exercise Series]
* [http://uk.youtube.com/user/ESOobservatory ESO á YouTube]
* [http://vimeo.com/esoastronomy ESO á Vimeo]
* [http://www.facebook.com/ESOAstronomy ESO á Facebook]
* [http://twitter.com/ESO_Observatory ESO á Twitter]
[[Flokkur:Stjörnufræði]]
[[ar:المرصد الأوروبي الجنوبي]]
[[bg:Европейска южна обсерватория]]
[[ca:European Southern Observatory]]
[[cs:Evropská jižní observatoř]]
[[da:ESO]]
[[de:Europäische Südsternwarte]]
[[el:Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο]]
[[en:European Southern Observatory]]
[[eo:Eŭropa suda observatorio]]
[[es:Observatorio Europeo del Sur]]
[[fa:رصدخانه جنوبی اروپا]]
[[fi:Euroopan eteläinen observatorio]]
[[fr:Observatoire européen austral]]
[[gl:Observatorio austral europeo]]
[[hu:European Southern Observatory]]
[[id:Observatorium Selatan Eropa]]
[[it:European Southern Observatory]]
[[ja:ヨーロッパ南天天文台]]
[[ko:유럽 남방 천문대]]
[[lb:European Southern Observatory]]
[[nl:Europese Zuidelijke Sterrenwacht]]
[[nn:Det europeiske sydobservatorium]]
[[pl:Europejskie Obserwatorium Południowe]]
[[pt:Observatório Europeu do Sul]]
[[ro:European Southern Observatory]]
[[ru:Европейская южная обсерватория]]
[[simple:European Southern Observatory]]
[[sk:Európske južné observatórium]]
[[sv:Europeiska sydobservatoriet]]
[[th:หอดูดาวท้องฟ้าซีกใต้แห่งยุโรป]]
[[tr:Avrupa Güney Gözlemevi]]
[[uk:Європейська південна обсерваторія]]
[[vi:Tổ chức Nghiên cứu vũ trụ châu Âu tại bán cầu Nam]]
[[zh:欧洲南方天文台]]
| 